Του Κωνσταντίνου Μπαρτζώκα,
Ο βιγκανισμός, που συχνά απορρίπτεται ως ακραίος τρόπος ζωής, είναι, μετά από πιο προσεκτική εξέταση, η πιο λογική και συμπονετική απάντηση στις προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο κόσμος και το περιβάλλον μας σήμερα. Οι κριτικοί παρουσιάζουν ποικίλα επιχειρήματα κατά του βιγκανισμού, αλλά αυτά καταρρέουν όταν εξετάζουμε εξονυχιστικά τις ηθικές, περιβαλλοντικές και υγειονομικές διαστάσεις του ζητήματος.
Μία από τις πιο κοινές ενστάσεις για τον βιγκανισμό είναι ο ισχυρισμός ότι η κατανάλωση ζωικών προϊόντων είναι προσωπική επιλογή. Ωστόσο, αυτή η προοπτική αγνοεί τα θύματα —τα ζώα δηλαδή — που υποφέρουν, ως αποτέλεσμα αυτής της επιλογής. Ακριβώς όπως η κοινωνία καταδικάζει τις προσωπικές επιλογές που προκαλούν πόνο στους ανθρώπους, το ίδιο δεοντολογικό πρότυπο θα πρέπει να ισχύει για την αντιμετώπιση των ζώων. Η ελευθερία επιλογής σταματά να είναι ελευθερία, όταν πρόκειται για ενέργειες που προκαλούν περιττό κακό σε άλλους.
Μια άλλη κριτική που ακούγεται συχνά είναι ότι τα ζώα εκτρέφονται ειδικά για κατανάλωση, κάτι που ορισμένοι πιστεύουν ότι δικαιολογεί την εκμετάλλευσή τους. Ωστόσο, αυτό το σκεπτικό είναι βαθιά λανθασμένο. Η αναπαραγωγή ζώων με σκοπό τη θανάτωσή τους δεν παρέχει ηθική άδεια για κάτι τέτοιο, και ούτε θα έπρεπε. Εάν εκτρέφαμε ανθρώπους για δουλεία, αυτό θα ήταν ηθικά απαράδεκτο. Ο σκοπός που επιβάλλουμε οι άνθρωποι στα ζώα που εκτρέφουμε, παραβλέπει το βασικό τους δικαίωμά να ζουν χωρίς να βλάπτονται από τους ανθρώπους.
Η νομιμότητα ή η πολιτιστική αποδοχή της κατανάλωσης ζώων αναφέρεται συχνά ως δικαιολογία. Ωστόσο, η ιστορία μας διδάσκει ότι η νομιμότητα και η παράδοση δεν ταυτίζονται με την ηθική. Πολλές πρακτικές που κάποτε θεωρούνταν αποδεκτές, όπως η δουλεία και ο φυλετικός διαχωρισμός, τώρα αναγνωρίζονται ως ηθικές ελλείψεις. Καθώς η κατανόησή μας για την ηθική εξελίσσεται, πρέπει να εξελίσσονται και οι πρακτικές μας (τα ήθη και τα έθιμά μας), συμπεριλαμβανομένου του τρόπου με τον οποίο συμπεριφερόμαστε στα ζώα.
Ένας διαδεδομένος μύθος είναι ότι οι άνθρωποι χρειάζονται ζωικά προϊόντα για να επιβιώσουν. Η σύγχρονη διατροφική επιστήμη, ωστόσο, έχει καταρρίψει πλήρως αυτόν τον ισχυρισμό. Μια καλά σχεδιασμένη χορτοφαγική διατροφή μπορεί να παρέχει όλα τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά, συμπεριλαμβανομένων πρωτεϊνών, σιδήρου, ασβεστίου και βιταμινών. Πολυάριθμες μελέτες δείχνουν ότι οι vegans μπορούν να ζουν υγιεινά σε όλα τα στάδια της ζωής, από τη βρεφική ηλικία έως την ενηλικίωση. Το επιχείρημα της αναγκαιότητας δεν έχει πλέον βαρύτητα υπό το φως των τρεχόντων αποδεικτικών στοιχείων.
Κάποιοι υποστηρίζουν ότι οι άνθρωποι είναι «προορισμένοι» να τρώνε κρέας, επικαλούμενοι την εξελικτική μας ιστορία ή την παρουσία σκύλων ως απόδειξη. Ωστόσο, η ανατομία μας, συμπεριλαμβανομένων των γομφίων και των μακρών εντέρων, υποδηλώνει ότι είμαστε πιο κατάλληλοι για μια φυτική διατροφή. Επιπλέον, η παρουσία κυνοδόντων είναι ένα «απομεινάρι» του εξελικτικού μας παρελθόντος, όχι υπόδειγμα για το πώς πρέπει να είναι τώρα η διατροφή μας! Έχοντας την επιλογή, μπορούμε να επιλέξουμε τη συμπόνια απέναντι στα ζώα, αντί για τη σκληρότητα.
Υπάρχει, επίσης, το επιχείρημα ότι δεν έχει σημασία αν οι άνθρωποι είναι φυτοφάγοι ή παμφάγοι. Ωστόσο, το κεντρικό ζήτημα δεν είναι η βιολογική μας ταξινόμηση, αλλά αν είναι ηθικό να προκαλείται περιττή βλάβη στα ζώα. Δεδομένου ότι μπορούμε να ζήσουμε υγιεινά με μια φυτική διατροφή, η ηθική επιλογή είναι να αποφύγουμε την πρόκληση βλάβης, όταν δεν είναι απαραίτητο.
Κάποιοι δικαιολογούν την κατανάλωση κρέατος δείχνοντας τους προγόνους μας, που έτρωγαν κρέας ως μέρος της διατροφής τους. Αλλά μόνο και μόνο επειδή οι πρόγονοί μας συμμετείχαν σε ορισμένες πρακτικές δεν σημαίνει ότι είναι ηθικές σήμερα. Η εξέλιξή μας περιλαμβάνει όχι μόνο βιολογικές αλλαγές, αλλά και ηθικές προόδους. Καθώς προχωράμε, πρέπει να αμφισβητούμε τις παρωχημένες πρακτικές και να υιοθετούμε διαφορετικούς τρόπους ζωής. Επίσης, οι πρόγονοί μας, ακόμη και μέχρι πριν μερικές δεκαετίες, δεν έτρωγαν κάθε μέρα κρέας, όπως κάνει αρκετός κόσμος σήμερα, αλλά μια φορά τη βδομάδα, ίσως και λιγότερο. Σήμερα, έχουμε φτάσει στο άλλο άκρο με την υπερκατανάλωση.
Ένα άλλο κοινό επιχείρημα είναι ότι τα ζώα στη φύση τρώνε άλλα ζώα, επομένως πρέπει να είναι φυσικό για τους ανθρώπους να κάνουν το ίδιο. Ωστόσο, αυτή η σύγκριση είναι προβληματική. Τα ζώα στη φύση ενεργούν από ανάγκη και από ένστικτο, όχι από ηθική εκτίμηση. Οι άνθρωποι, από την άλλη πλευρά, έχουν την ικανότητα να συλλογίζονται, να αναλογίζονται τις πράξεις τους και να κάνουν ηθικές επιλογές. Ακριβώς επειδή μερικά ζώα τρώνε άλλα ζώα δεν σημαίνει ότι πρέπει να το κάνουμε και εμείς. Αντιθέτως, μπορούμε να επιλέξουμε να ζήσουμε χωρίς να προκαλέσουμε κακό.
Μερικοί άνθρωποι αναπαράγουν υποθετικά σενάρια, όπως αυτό του να εγκλωβιστεί κανείς σε ένα νησί, όπου η επιβίωση μπορεί να εξαρτάται από την κατανάλωση ζώων. Αν και ενδιαφέρουσες, αυτές οι ακραίες καταστάσεις είναι άσχετες με τις επιλογές που κάνουμε στην καθημερινή ζωή, όπου έχουμε πρόσβαση σε άφθονες επιλογές με βάση τα φυτά. Τέτοιες υποθέσεις αποσπούν την προσοχή από την πραγματικότητα, ότι δηλαδή μπορούμε να επιλέξουμε τη συμπόνια στην καθημερινή μας ζωή.
Η έννοια του «κύκλου της ζωής» ή της «τροφικής αλυσίδας» είναι μια άλλη δικαιολογία που χρησιμοποιείται για την υπεράσπιση της κατανάλωσης ζώων. Ωστόσο, αυτό το επιχείρημα υπεραπλουστεύει την πολυπλοκότητα των οικοσυστημάτων και τον ρόλο μας μέσα σε αυτά. Οι άνθρωποι δεν δεσμεύονται από τους ίδιους κανόνες με τα άγρια ζώα. Διαθέτουμε την ικανότητα για ηθική εξέταση και μπορούμε να επιλέξουμε να μην συνεισφέρουμε σε περιττό πόνο. Ακριβώς επειδή το κυνήγι υπάρχει στη φύση, δεν σημαίνει ότι πρέπει να το αναπαράγουμε όταν έχουμε εναλλακτικές. Επίσης, στη φύση δεν υπάρχει αυτή η κατάχρηση και η μαζική σφαγή που κάνουν οι άνθρωποι.
Οι ανησυχίες για το τι θα συμβεί στα ζώα εάν ο κόσμος γίνει vegan είναι κατανοητός, αλλά άστοχος. Καθώς η ζήτηση για ζωικά προϊόντα μειώνεται, θα μειωθεί και η αναπαραγωγή των ζώων. Με τον καιρό, ο πληθυσμός των εκτρεφόμενων ζώων θα μειωθεί φυσικά και μπορούμε να επικεντρωθούμε στην παροχή φροντίδας για τα εναπομείναντα ζώα στα καταφύγια. Η μετάβαση στον βιγκανισμό θα είναι σταδιακή και διαχειρίσιμη.
Ορισμένοι κριτικοί υποστηρίζουν ότι η μαζική παραγωγή λαχανικών προκαλεί, επίσης, θανάτους ζώων, υποδηλώνοντας ότι η vegan διατροφή δεν είναι πραγματικά αβλαβής. Αν και είναι αλήθεια ότι η φυτική παραγωγή μπορεί να οδηγήσει σε θανάτους ζώων, ο αντίκτυπος είναι σημαντικά μικρότερος από αυτόν της κτηνοτροφίας. Η εκτροφή ζώων όχι μόνο σκοτώνει άμεσα δισεκατομμύρια ζώα κάθε χρόνο, αλλά καταστρέφει και οικοσυστήματα, οδηγώντας σε περαιτέρω θανάτους ζώων. Μειώνοντας τη ζήτηση για ζωικά προϊόντα, μειώνουμε τη συνολική βλάβη στα ζώα και το περιβάλλον, τόσο άμεσα όσο και έμμεσα.
Ένα ιδιαίτερα οδυνηρό σημείο που επισημαίνει το AsapSCIENCE είναι ότι ο βιγκανισμός θεωρείται συχνά ακραίος, αλλά το αληθινό άκρο βρίσκεται στην ομαλοποίηση της μαζικής θανάτωσης ζώων, ειδικά όταν είναι άμεσα διαθέσιμες πιο υγιεινές και πιο βιώσιμες εναλλακτικές λύσεις. Η ηθική ασυνέπεια του να αγαπάς ορισμένα ζώα ενώ τρώμε άλλα, βρίσκεται στο επίκεντρο αυτού του επιχειρήματος και ο βιγκανισμός παρουσιάζεται ως η λογική, συμπονετική απάντηση σε αυτά τα ζητήματα.
Επιπλέον, οι περιβαλλοντικοί προβληματισμοί ενισχύουν την υπόθεση του βιγκανισμού. Όπως αναφέρει ο Ed Winters στην ομιλία του στο TEDx, η υιοθέτηση ενός vegan τρόπου ζωής θα μείωνε σημαντικά τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις της παραγωγής τροφίμων, συμπεριλαμβανομένων των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, της αποψίλωσης των δασών και της χρήσης νερού. Τα περιβαλλοντικά οφέλη ευθυγραμμίζονται με ένα πιο βιώσιμο και ηθικό μέλλον. Η πλειονότητα των χωραφιών που καλλιεργούνται σήμερα προορίζεται για την εκτροφή ζώων και όχι για τους ανθρώπους.
Ακόμα και για το επιχείρημα ότι και τα φυτά έχουν ζωή όπως και τα ζώα, για την εκτροφή ζώων χρησιμοποιούνται τόνοι φυτών και καλλιεργειών. Οπότε, με τον περιορισμό της εκτροφής ζώων, σώζουμε και φυτά! Σε ένα ουτοπικό, βιγκανικό μέλλον, οι άνθρωποι θα βλέπουν την εποχή μας και ως μεγαλύτερη φρικαλεότητα θα θεωρούν τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε τα ζώα. Στην τελική, έχει να κάνει με την εξουσία και με τον τρόπο που την ασκεί η ανθρωπότητα στο περιβάλλον της.
Τα επιχειρήματα κατά του βιγκανισμού αποτυγχάνουν να αντιμετωπίσουν τα βασικά ζητήματα της ηθικής, της περιβαλλοντικής βιωσιμότητας και της υγείας. Η επιλογή ενός vegan τρόπου ζωής δεν είναι απλώς μια προσωπική προτίμηση, αλλά μια ηθική επιταγή σε έναν κόσμο όπου έχουμε τα μέσα να ζήσουμε χωρίς να προκαλέσουμε περιττή βλάβη. Το ερώτημα δεν είναι αν μπορούμε να δικαιολογήσουμε την κατανάλωση ζώων, αλλά αν μπορούμε να δικαιολογήσουμε ότι δεν επιλέγουμε συμπόνια όταν έχουμε την επιλογή. Η απάντηση είναι σαφής: ο βιγκανισμός είναι η ηθική επιλογή και δεν υπάρχει κανένα έγκυρο επιχείρημα εναντίον του.
Οι vegan επιλογές είναι πλέον πιο διαδεδομένες από ποτέ, με πολλά εστιατόρια, καφέ και καταστήματα να αγκαλιάζουν φυτικές επιλογές στα μενού και στα ράφια τους. Από τα ειδικά vegan εστιατόρια έως τις κύριες αλυσίδες που προσφέρουν εναλλακτικές επιλογές για vegan, η προσβασιμότητα σε γεύματα με βάση τα φυτά έχει αυξηθεί σημαντικά. Τα σούπερ μάρκετ διαθέτουν πλέον ένα ευρύ φάσμα προϊόντων vegan, από τυριά και γάλατα χωρίς γαλακτοκομικά μέχρι υποκατάστατα κρέατος και σνακ. Αυτή η αλλαγή αντανακλά την αυξανόμενη ζήτηση των καταναλωτών για ηθικές, βιώσιμες και υγιεινές επιλογές τροφίμων, καθιστώντας τον βιγκανισμό ευκολότερη και πιο δημοφιλή επιλογή για πολλούς. Υπάρχει βέβαια το θέμα των φυτικών υποκατάστατων, αλλά είναι θέμα για άλλο άρθρο. Το σημαντικό είναι ότι υπάρχει τάση για εναλλακτικές επιλογής που πάνε κάθετα στην κρεατοφαγία.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Every Argument Against Veganism, Ed Winters, TEDxBathUniversity, Tedx Talks, διαθέσιμο εδώ
- The Biggest Lie About Veganism, AsapSCIENCE, διαθέσιμο εδώ
- Is Meat Really that Bad?, Kurzgesagt – In a Nutshell, διαθέσιμο εδώ
