Του Γιάννη Μπότσα,
Περιφερειακές Πολιτικές και Ιστορική Εξέλιξη
Στην Ε.Ε., η ανάγκη για περιφερειακή πολιτική παρατηρείται από την απαρχή της Ένωσης, όπου ξεκίνησαν οι συζητήσεις για πιθανή οικονομική και νομισματική ενοποίηση –κοινό νόμισμα και κοινή νομισματική πολιτική. Κατά τη διάρκεια των κύκλων διεύρυνσης, οι ανισότητες αυξάνονταν και οι οικονομίες σταμάτησαν να συγκλίνουν σε τόσο μεγάλο βαθμό, όπως όταν ιδρύθηκε η Ε.Κ.Α.Χ. (Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα Χάλυβα) των «6». Έτσι, δημιουργήθηκε η ανάγκη ανάπτυξης προγραμμάτων που θα ενίσχυαν τις πιο αδύναμες οικονομίες και θα εξυπηρετούσαν την καλύτερη σύγκλιση. Στην πράξη, βέβαια, αυτού του είδους τα προγράμματα αποτέλεσαν πεδίο διαπραγματεύσεων και εκβιασμών, χωρίς, όμως, αυτό να σημαίνει πως τα εν λόγω κεφάλαια δεν ωφέλησαν τις οικονομίες στις οποίες διοχετεύτηκαν. Εξάλλου, τα προγράμματα αυτά έφτασαν να αποτελούν σχεδόν το ένα τρίτο του συνολικού προϋπολογισμού της Ε.Ε. για την Πολιτική Συνοχή κατά την περίοδο 2014-2020 και κατά τη νέα περίοδο 2021-2027.
Next Generation EU
Η υγειονομική κρίση του covid-19 και οι δυσμενείς επιπτώσεις που προκάλεσε στις οικονομίες των κρατών-μελών έφερε στο προσκήνιο μια νέα πολιτική συνοχής αλλά και τον κοινό δανεισμό. Το πρόγραμμα Next Generation EU (πιο γνωστό σε εμάς ως ταμείο ανάπτυξης και ανθεκτικότητας) αποτελεί το μεγαλύτερο πρόγραμμα δανεισμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης που ανέρχεται στα 750 δισεκατομμύρια ευρώ. Η κατανομή των κεφαλαίων παρουσιάζεται αναλυτικά στον παρακάτω πίνακα:
Ευρωομόλογα
Το θέμα μιας κοινής χρηματοδότησης των κρατών-μελών, προκειμένου να ανανεώσουν τη παραγωγική βάση της οικονομίας τους, αποτελεί αντικείμενο συνεχούς διαβούλευσης εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το παραπάνω προκύπτει και ως αποτέλεσμα των συνεχών κρίσεων, που ταλανίζουν τα κράτη, αλλά και συνιστά προϊόν έντονων διαπραγματεύσεων. Πρόκειται για ένα δυναμικό και συνεχώς εξελισσόμενο παίγνιο μεταξύ των κρατών και των επιδιώξεων τους. Προτού, όμως, φθάσουμε σε αυτό το σημείο, πρέπει να απαντήσουμε στο ερώτημα, τι είναι τα ευρωομόλογα και πως λειτουργεί η έκδοση κοινού χρέους;
Για τους λιγότερο εξοικειωμένους με την οικονομία, τα κρατικά ομόλογα αποτελούν τον τρόπο μέσω του οποίου μια χώρα ζητά χρηματοδότηση μέσω δανείου. Ως αντάλλαγμα, κατά τη λήξη της προκαθορισμένης περιόδου, οι επενδυτές αποκτούν πίσω τα χρήματά τους και ένα επιπλέον ποσό ως τόκο. Από την άλλη πλευρά, τα ευρωομόλογα εκδίδονται από κοινού από τα κράτη της ευρωζώνης και στη συνέχεια τα χρήματα κατανέμονται στις κυβερνήσεις. Ενώ προτάθηκαν το 2010 για την αντιμετώπιση της κρίσης χρέους, το ζήτημα των ευρωομολόγων είναι αρκετά παλαιό. Το 1976, εκδόθηκε το πρώτο ομόλογο της ευρωπαϊκής κοινότητας για την αντιμετώπιση των δυσμενών επιπτώσεων της πετρελαϊκής κρίσης. Στις δεκαετίες του 1980 και 1990, περεταίρω κοινοτικά ομόλογα διανεμήθηκαν για λογαριασμό της Ελλάδας, της Γαλλίας, της Ιταλίας και της Πορτογαλίας.
Η σημαντική πτυχή είναι ότι αυτά τα ομόλογα θα είναι χαμηλού κινδύνου και, συνεπώς, θα μπορούν να εξασφαλίσουν πολύ χαμηλότερο επιτόκιο από τα συμβατικά κρατικά ομόλογα. Τα ομόλογα σε μεγάλο βαθμό φέρουν την αξιοπιστία εκείνου που τα εκδίδει, συνεπώς η εγγύηση μιας ολόκληρης νομισματικής ένωσης θα είναι ισχυρή. Αρχικά, οι χώρες του Νότου και άλλες χώρες που έχουν πρόσβαση σε αγορές με υψηλά επιτόκια δανεισμού θα επωφεληθούν περισσότερο. Στη συνέχεια, ωστόσο, λόγω της ενοποιημένης οικονομίας και της επίτευξης μεγαλύτερης σύγκλισης μεταξύ των κρατών, τα αποτελέσματα θα διοχετευτούν σε ολόκληρη την Ένωση. Επιπλέον, το γεγονός πως τα ομόλογα εκδίδονται από τις εθνικές κυβερνήσεις σε κοινό νόμισμα αλλά με άλλους όρους η καθεμία δεν επιτρέπει να δημιουργηθούν συνθήκες ενιαίας αγοράς ομολόγων. Έτσι, αντίθετα με το δολάριο και τις ΗΠΑ, το ευρώ παραμένει ένα νόμισμα δευτερεύουσας διεθνούς σημασίας.
Προϋποθέσεις
Φυσικά, όλα αυτά μπορούν να λειτουργήσουν υπό συγκεκριμένες συνθήκες. Καθώς τα κράτη αναλαμβάνουν να μοιράζονται την ευθύνη ενός κοινού χρέους, άρα η κάθε κυβέρνηση να γνωρίζει πως άλλοι μπορούν να πληρώσουν για δικές της παραλήψεις, πρέπει να υπάρχει και δημοσιονομική συγκράτηση. Μέτρα δημοσιονομικής σταθερότητας, ισχυροί θεσμικοί μηχανισμοί, αλλά και κυρώσεις σε περίπτωση αθέτησης είναι λογικά επακόλουθα για να μπορέσει να λειτουργήσει εύρυθμα η έκδοση κοινού χρέους. Δεν υπάρχει αμφιβολία, πως η δημοσιονομική ένωση είναι αναγκαία για την επιβίωση του ευρώ, παρόλα αυτά υπάρχουν και πολιτικές προεκτάσεις. Ένας τέτοιος μηχανισμός θα μπορούσε να αποτρέψει μελλοντικές κρίσεις και να φέρει τα κράτη μέλη πιο κοντά σε ένα πλαίσιο συμφωνίας και αλληλεγγύης. Στο παρελθόν, έχουν δοθεί χρηματοδοτήσεις για αναπτυξιακούς σκοπούς (από τα μεσογειακά προγράμματα μέχρι εκείνα του ΕΣΠΑ). Ωστόσο, στην παρούσα περίπτωση, όμως, μιλάμε για κάτι διαφορετικό, αποτελεί ένα βήμα για περαιτέρω ενοποίηση. Ίσως, αποτελεί μια μεγάλη ευκαιρία για την σύγκλιση «Βορρά» «Νότου». Δεν θα είναι εξάλλου η πρώτη φορά, που η Ευρωπαϊκή Ένωση χρησιμοποιεί οικονομικά μέσα για την επίτευξη πολιτικών στόχων.
Ευρωομόλογα για την Άμυνα
Μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, στην Ευρωπαϊκή Ένωση ξεκίνησε πιο έντονα η συζήτηση για την ανάπτυξη της άμυνας και η προσπάθεια για την ανεξαρτητοποίηση από το ΝΑΤΟ, έτσι ώστε οι χώρες της Ευρώπης να μπορούν να διαμορφώνουν μόνες τις πολιτικές τους ασκώντας πιο δυναμική πολιτική. Ένας τρόπος για να χρηματοδοτηθεί ένα τόσο δύσκολο πόνημα μπορούν να αποτελέσουν τα ευρωομόλογα. Η ανάπτυξη αμυντικών εξοπλισμών και τεχνολογιών αποτελεί μια από τις πιο κοστοβόρες επενδύσεις στην οικονομία, έτσι, με τη χρήση του εν λόγω εργαλείου, μπορούν να εξασφαλιστούν κεφάλαια για την ανάπτυξη βιομηχανίας, οπλικών συστημάτων και τεχνολογιών αποτροπής. Μια τέτοια συνθήκη θα ήταν ιδιαίτερα επωφελής για την Ελλάδα που πάσχει στον τομέα της αμυντικής βιομηχανίας, αλλά και την ανάπτυξης τεχνολογιών. Θα μπορούσε να αποτελέσει το εργαλείο για την επίτευξη ισορροπίας μεταξύ του ελληνικού και τουρκικού αμυντικού ισοζυγίου, έως και την υπέρβασή του, με την ζυγαριά να γυρνάει υπέρ της χώρας μας. Οι ελληνικές πολιτικές δυνάμεις, αλλά και οι Έλληνες διπλωμάτες οφείλουν να πιέσουν προς αυτή την κατεύθυνση μιας και δεν αποτελεί μια ιστορική ευκαιρία μόνο για την Ελλάδα, αλλά και μια καθοριστική τομή στην ευρωπαϊκή ενοποιητική διαδικασία.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Σχέδιο ανάκαμψης για την Ευρώπη, europa.eu, διαθέσιμο εδώ
- European Community Bonds since the Oil Crisis: Lessons for Today, Financial Times, διαθέσιμο εδώ
- The Financial Crisis of 2008 and the European Parliament, europa.eu, διαθέσιμο εδώ
-
How grasshoppers triumphed over ants in Europe, The Economist, διαθέσιμο εδώ
