Της Μαρίας Σαντοριναίου,
Το αλκοόλ είναι ευρέως γνωστό ως ένα προϊόν που συνδέεται με τη διασκέδαση και τις ωραίες στιγμές που συνοδεύει, αλλά και με την παράδοση, ειδικά της ελληνικής κουλτούρας, από την Αρχαία Ελλάδα (ο Διόνυσος θεός του αμπελιού και του κρασιού) έως και σήμερα (π.χ. στην Κρήτη η ρακή). Σε αυτήν την περίσταση, συνηθέστερα είναι σε ένα φυσιολογικό επίπεδο πρόσληψης εκτός βεβαίως εξαιρέσεων. Στον αντίποδα, σχετίζεται με τη θλίψη, τη διαφυγή από τα προβλήματα της καθημερινότητας ξεφεύγοντας σε δόσεις με δυσμενείς συνέπειες για την υγεία, ωθώντας ακόμα και στον αλκοολισμό, στον εθισμό και στην εξάρτηση. Εκτός αυτών, το αλκοόλ συνιστά μια φαρμακευτική ουσία με εφαρμογές στον τομέα της ιατρικής, στην αποστείρωση, στη συντήρηση κλπ. Από τις προηγούμενες γενεές υπήρχε άλλωστε ως μέσο απολύμανσης, π.χ. στον πονόδοντο ή στην αλλαγή των νεογιλών δοντιών στα παιδιά.
Το συνηθισμένο αλκοόλ είναι η αιθυλική αλκοόλη ή αιθανόλη (μια ένωση 2 ατόμων άνθρακα – C, υδρογόνων-H και υδροξυλίου-OH δηλαδή οξυγόνου με υδρογόνο). Ο χημικός τύπος είναι CH3CH2OH και γενικά γνωστός. Υπάρχει ένα είδος αλκοόλ που χρησιμοποιείται στη βιομηχανία ως καταλύτης, η μεθανόλη η οποία αποτελείται από 1 άτομο άνθρακα, υδρογόνα και υδροξύλιο. Μια άλλη ευρέως χρησιμοποιούμενη μορφή είναι η ισοπροπυλική, η οποία είναι μέσο αποστείρωσης. Οποιαδήποτε μορφής αλκοόλης δηλαδή ένωσης με άνθρακα, υδρογόνα και υδροξύλια της παραπάνω μορφής έχει τοξικότητα για τον άνθρωπο.
Από τον άνθρωπο μέσα στα ποτά καταναλώνεται μόνο η αιθανόλη. Η χορήγησή της γίνεται από του στόματος, ως γνωστόν, και απορροφάται κυρίως από το λεπτό έντερο και λιγότερο από το στόμαχο. Χρήσιμο είναι να θυμάται κανείς ότι η τροφή επιβραδύνει την απορρόφηση άρα και την ταχεία έναρξη συμπτωμάτων σε υπερδοσολογία κλπ. Μάλιστα, η συγκέντρωσή της στο αίμα φτάνει σε μικρότερα επίπεδα με αποτέλεσμα να είναι λιγότερο επιβλαβής. Το αλκοόλ συσσωρεύεται στα υδάτινα σημεία του σώματος και αυτό είναι εύλογο αν σκεφτεί κανείς πως όταν σε ένα αλκοτέστ δεν υπάρχει σαφές αποτέλεσμα γίνεται λήψη αίματος.
Ο μεταβολισμός, δηλαδή η αλληλουχία αντιδράσεων μέχρι η αιθανόλη να «αφομοιωθεί», εξαρτάται από πολλούς παράγοντες μεταξύ των οποίων η ηλικία, το φύλο και ο δείκτης μάζας σώματος (ΔΜΣ). Είναι κατανοητό πως ένα νεαρό άτομο μεταβολίζει το αλκοόλ καλύτερα από ένα ηλικιωμένο, όπως συμβαίνει με τις περισσότερες ανθρώπινες λειτουργίες. Αυτό προκύπτει γιατί ένας νέος άνθρωπος με ίδια χαρακτηριστικά έχει περισσότερο ποσοστό νερού σε σχέση με έναν αντίστοιχο ηλικιωμένο. Οι άλλοι δύο παράγοντες σχετίζονται με το σωματικό λίπος. Οι γυναίκες ως γνωστόν έχουν περισσότερο ποσοστό λίπους, για αυτό αποθηκεύουν περισσότερο αλκοόλ μακροπρόθεσμα. Το ίδιο και ένα άτομο με συγκριτικά υψηλό BMI (ΔΜΣ) καθώς αυτό έχει περισσότερο λίπος άρα και αλκοόλ που αποθηκεύεται.
Ο μεταβολισμός του ως στάδια λαμβάνει χώρο στο ήπαρ. Η αιθανόλη θα δώσει ακεταλδεΰδη και αυτή θα δώσει οξικό οξύ (δηλαδή ξύδι). Αυτά τα δύο στάδια απαιτούν δύο ένζυμα ως εξυπηρετητές της μετατροπής που ονομάζονται αλκοολική αφυδρογονάση και αφυδρογονάση της ακεταλδεΰδης αντίστοιχα. Όταν κάποιο από αυτά τα δύο υπολειτουργεί τότε έχουμε συσσώρευση του αρχικού προϊόντος και «έλλειψη» του τελικού. Παραδείγματος χάρη, αν συσσωρευτεί η ακεταλδεΰδη λόγω δυσλειτουργίας της ομώνυμης αφυδρογονάσης έχει ως αποτέλεσμα μια κατάσταση γνωστή ως hangover που συνοδεύεται από μυϊκό πόνο, έντονο πονοκέφαλο, κούραση, ναυτία, αίσθημα καύσου στο πρόσωπο και παλμών στην καρδιά. Σε αυτό το σημείο, αξίζει να υπογραμμιστεί πως για αυτές τις αντιδράσεις απαιτείται ένα άλλο συνένζυμο το NAD+. Αυτό θα αναλυθεί παρακάτω στο λιπώδες ήπαρ και στην κίρρωση.
Εάν η ποσότητα αλκοόλ υπερβαίνει ένα όριο τότε ενεργοποιείται ένα άλλο σύστημα του ήπατος που λέγεται κυτόχρωμα P450. Όταν ο άνθρωπος φθάσει σε αυτήν την ενεργοποίηση τότε αναπτύσσεται ανοχή στην αιθανόλη, δηλαδή πίνει αρκετά περισσότερο πότο για ίδια αποτελέσματα. Το αλκοόλ απεκκρίνεται τέλος μέσω ιδρώτα, ούρων και αναπνοής η οποία βρίσκει εφαρμογή στο αλκοτέστ στους οδηγούς.
Η δράση του αλκοόλ είναι διττή. Από τη μία αναστέλλει τους διεγερτικούς νευρώνες που μας κρατάνε σε εγρήγορση στον εγκέφαλο και από την άλλη διεγείρει τους ανασταλτικούς, δύο δράσεις με κοινό σκοπό την καταστολή, τη διαταραχή μνήμης και συνείδησης και την εγρήγορση-ετοιμότητα. Ακόμα, επιδρά στην ομιλία, την κρίση και ωθεί σε απώλεια αναστολών. Προφανώς, όλα αυτά συνηγορούν στη μη ικανότητα οδήγησης που είναι ευρέως γνωστή πως αυτή απαγορεύεται εκτός ορίων πρόσληψης αλκοόλ και γενικότερα στην κατάσταση του λεγόμενου «μεθυσμένου» που δεν κατανοεί τι συμβαίνει γύρω του, παραπατά κλπ.
Πιο συγκεκριμένα, αξίζει να υπογραμμιστεί πως η καρδιά είναι εμφανώς πιο επιρρεπής σε έναν πότη. Εμφανίζονται αρρυθμίες, μυοκαρδιοπάθειες και αυξάνεται ο κίνδυνος εμφράγματος και εγκεφαλικού με μόνο 3 ποτά αναλογικά ημερησίως! Προσοχή σε αυτό το σημείο καθώς κάποιος μπορεί να θεωρεί ένα μπουκαλάκι μπύρα ως ένα ποτό και λανθάνει διότι η μια λεγόμενη «μερίδα» είναι 2-3 δάχτυλα στα περισσότερα αλκοολούχα και με άγνοια κινδύνου να συνεχίζει αυτήν τη βλαβερή συνήθειά του. Παράλληλα, καλό είναι να αποφεύγεται η συχνή επιλογή του αλκοόλ στους υπερτασικούς (σε όσους έχουν δηλαδή ανεβασμένη πίεση) γιατί έχει φανεί πως δρα ευοδωτικά στην περαιτέρω αύξησή της.
Σε αυτό το σημείο, υπάρχει ένα παράδοξο με το αλκοόλ διότι σε μικρές ποσότητες δρα καρδιοπροστατευτικά αυξάνοντας την «καλή» χοληστερόλη (HDL) και μειώνοντας ταυτόχρονα την «κακή» (LDL).
Επίσης, το αλκοόλ προκαλεί αύξηση της θερμοκρασίας με αυτό το ιδιαίτερο αίσθημα καψίματος που προκαλεί λόγω αυξημένης αιματικής ροής, σε ιδρώτα και σε συχνή διούρηση. Σε ακραίες ποσότητες, απορρυθμίζει το κέντρο θερμοκρασίας στον εγκέφαλο και οδηγεί σε έντονη πτώση της θερμοκρασίας. Επηρεάζει συχνά το στομάχι με διαταραχή της συνοχής του βλεννογόνου του και συνδέεται με έλκος.
Η πιο γνωστή και δυσμενής επίπτωσή του είναι στο ήπαρ. Το αλκοόλ οδηγεί σε στεάτωση, δηλαδή στη συσσώρευση λιπιδίων στο συκώτι, μια αρχικά αναστρέψιμη κατάσταση. Αυτό συμβαίνει γιατί όπως αναφέρθηκε παραπάνω εξαντλείται στο μεταβολισμό του αλκοόλ το NAD+. Αυτό το συνένζυμο εξυπηρετεί και στο μεταβολισμό των λιπιδίων διασπώντας τα σε λιπαρά οξέα και γλυκερόλη. Εάν αυτό δε συμβεί, το λίπος συσσωρεύεται. Στην ακραία εξελισσόμενη μορφή του, οδηγεί σε κίρρωση του ήπατος, που είναι μη αναστρέψιμη και απειλητική για τη ζωή. Το αλκοόλ μπορεί να οδηγήσει σε τέτοιες επικίνδυνες καταστάσεις και στον θάνατο μέσω καταστολής του αναπνευστικού ή μετά από αναρρόφηση εμετού που αφορά κυρίως νεότερους.
Το μεγαλύτερο «δεινό» έχει ο καταναλωτής που δεν έχει αντιληφθεί την ανοχή του από τη μια λειτουργικά από τον εγκέφαλο που θέλει μεγαλύτερες ποσότητες για καταστολή και από την άλλη μεταβολικά από την έλλειψη των αναγκαίων ένζυμων. Οι εξαρτώμενοι από αυτό εμφανίζουν διαταραχές ύπνου, καρδιακά προβλήματα, μυϊκές συσπάσεις και έντονη επιθυμία για αυτό. Επιπλέον, η συνέπεια εκείνη που είναι ιδιαίτερα ανησυχητική είναι αυτή του εμβρυϊκού αλκοολικού συνδρόμου ή των επιδράσεων του αλκοόλ γενικότερα στο έμβρυο που οδηγούν μεταξύ άλλων σε όλα ή ένα από τα ακόλουθα: νοητική καθυστέρηση, δυσμορφίες προσώπου κι χαμηλό ανάστημα.
Η θεραπεία του αλκοολισμού γίνεται με φάρμακα τα οποία στοχεύουν στη δημιουργία αισθήματος αηδίας στο ποτό όλων όσων έχουν αναπτύξει ανοχή. Όμως, κάθε φάρμακο έχει και παρενέργειες έτσι που μπορεί να προκληθεί δηλητηρίαση με καύσο προσώπου, καρδιακές επιπτώσεις, αναπνευστικά προβλήματα και συμπτώματα από το γαστρεντερικό σύστημα.
Το αλκοόλ γενικά αρέσει στον άνθρωπο και δεν «κόβεται» εύκολα. Χωρίς όριο έχει δυσμενείς συνέπειες! Ειδάλλως, συνιστά μια απόλαυση της ζωής… και εκεί ας παραμένει…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
-
Randa Hilal-Dandan, Laurence Brunton Goodman & Gilman’s, Η Φαρμακολογική Βάση της Θεραπευτικής, 2η Έκδοση-Ελληνική απόδοση, Broken Hill Publishers, Λευκωσία, 2015.
