Του Νίκου Αντωνάκη,
«Η δίκη αυτή ήταν πολύ περίεργη για ενόρκους», είπε η χήρα Καραϊβάζ στο άκουσμα της αθωωτικής απόφασης σχετικά με τα δύο αδέρφια που κατηγορούνταν για την ανθρωποκτονία του δημοσιογράφου Γιώργου Καραϊβάζ. Από την άλλη, στη δίκη της Ρούλας Πισπιρίγκου, ο συνήγορος υπεράσπισής της Αλέξης Κούγιας ανέφερε πως «οι ένορκοι έδειξαν ασέβεια στη διαδικασία της δίκης». Αναμφισβήτητα η αναγκαιότητα ή μη των ενόρκων αποτελεί ένα παντός καιρού φλέγον ζήτημα, με τις απόψεις που έχουν διατυπωθεί επί του θέματος να είναι διαφορετικές και εκ διαμέτρου αντίθετες. Χρειάζονται, πραγματικά, οι ένορκοι; Αποτελούν όντως το «αντίδοτο» στην επαγγελματική διαστροφή των τακτικών δικαστών;
Ένα από τα πολλά επιχειρήματα που διατυπώνονται υπέρ των ενόρκων είναι πως αυτοί εκφράζουν το «κοινό περί δικαίου αίσθημα», τις αντιλήψεις ενός απλού μέσου πολίτη και αντιμετωπίζουν την ένδικη διαφορά που πρόκειται να κρίνουν ως κάτι μοναδικό. Απεναντίας, προβάλλεται πως το «κοινό περί δικαίου αίσθημα» αποτελεί μια εξαιρετικώς αόριστη έννοια χωρίς σταθερό περιεχόμενο. Πράγματι, τι είναι αυτό το αίσθημα και ποιον αντιπροσωπεύει; Θα μπορούσε να πει κανείς πως πρόκειται για την ουσιαστική απονομή της δικαιοσύνης από πολίτες όμοιους με τον κατηγορούμενο, χωρίς επαγγελματική ανάμειξη με δικαστικά καθήκοντα. Αν όμως ο καθένας μπορεί να αποδίδει δικαιοσύνη κατά πεποίθηση, τότε ποιο το νόημα των νόμων και της ακροαματικής διαδικασίας;
Από την άλλη, κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί με ακρίβεια πως οι ένορκοι αντιμετωπίζουν τη δίκη που πρόκειται να κρίνουν ως κάτι μοναδικό. Αντιθέτως, μάλιστα, πολλές φορές χάνονται μέσα στις πολλές δικασίμους όντας μη συνηθισμένοι σε μακρές ακροαματικές διαδικασίες, όπως συμβαίνει συχνά στα Μικτά Ορκωτά Δικαστήρια, αλλά και στις πολύωρες εισαγγελικές αγορεύσεις! Έτσι, μπορεί να αντιμετωπίζουν τη δίκη με δυσφορία και σίγουρα όχι με επαγγελματική διάθεση, όπως οι δικαστές. Θα έλεγε κανείς ότι είναι «αγγαρεία» για τους ενόρκους η διαδικασία στο ακροατήριο.
Πάντως, δεν μπορεί κανείς να αγνοήσει το γεγονός ότι διαθέτουν οι ένορκοι τη μέγιστη δημοκρατική νομιμοποίηση. Πράγματι, μέσω αυτών ο λαός υπεισέρχεται στις δικαστικές αίθουσες και αποδίδει ο ίδιος δικαιοσύνη. Η τελευταία είναι προφανώς προορισμένη να τον υπηρετεί και όχι το αντίστροφο. Εξάλλου, ευσταθούν και τα λόγια του Ανδρουλάκη ότι η καταδίκη του κατηγορουμένου από ενόρκους δείχνει ότι το έγκλημα που έπραξε δεν καταδικάζεται μόνο από ανθρώπους που «έχουν ως επάγγελμά τους την αποδοκιμασία και την τιμωρία», αλλά και από άλλους, απλούς πολίτες, όπως και εκείνος. Πράγματι, οι τακτικοί δικαστές πολλές φορές αντιμετωπίζουν τη δίκη με κάποια επιπολαιότητα και συχνά υποκύπτουν στην επαγγελματική διαστροφή και σκλήρυνση. Τούτο είναι λογικό αν αναλογιστεί κανείς τον αριθμό των υποθέσεων που πρέπει καθημερινά να κρίνουν.
Στην αντίθετη όψη, δεν μπορεί κανείς να αγνοήσει το ότι οι ένορκοι δεν διαθέτουν επαρκή νομική κατάρτιση και εξειδίκευση. Παρατηρείται συχνά το γεγονός οι τακτικοί δικαστές να πρέπει να εξηγήσουν με λεπτομέρεια μια νομική κατάσταση στο σώμα των ενόρκων, γεγονός χρονοβόρο και επαχθές. Δεν είναι δε σπάνιο να εκδίδονται επισφαλείς αποφάσεις σε δίκες που έχουν ως αντικείμενο δυσχερή επιστημονικά ζητήματα και απαιτούν νομική κρίση. Έτσι, μια απόφαση που έχει εκδοθεί κατά βάση από ενόρκους θα στερείται αιτιολογίας συγκριτικά με αποφάσεις που εκδίδονται αποκλειστικά από τακτικούς δικαστές.
Εκτός αυτών, στα Μικτά Ορκωτά Δικαστήρια η δυνατότητα άσκησης επαρκούς εφέσεως είναι αμφιλεγόμενη, με το σκεπτικό ότι η υπόθεση κρίνεται πάλι από ενόρκους, ίσως μεγαλύτερους σε ηλικία, αλλά πάντως ακόμη νομικά ανειδίκευτους. Πράγματι, στα Μικτά Ορκωτά Εφετεία οι ένορκοι διαθέτουν και πάλι την απόλυτη πλειοψηφία με 4 έδρες έναντι 3 που ανήκουν στους εφέτες δικαστές. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να αχρηστεύεται στην ουσία η έφεση, αφού δεν εξετάζουν την υπόθεση αρχαιότεροι δικαστές, αλλά και πάλι διαφορετικοί απλώς ένορκοι. Αυτό είναι κατά τη γνώμη μου ένα από τα πιο πειστικά επιχειρήματα κατά του θεσμού των ενόρκων.
Πάντως, ο ανωτέρω θεσμός είναι συνταγματικά κατοχυρωμένος, οπότε κάθε συζήτηση περί της χρησιμότητας ή μη των ενόρκων περιττεύει. Πρόσφατα, με τον ν. 5090/2024, περιορίστηκε δραστικά ο ρόλος των τελευταίων σε ουσιαστικά μόνο ζητήματα, σε θέματα δηλαδή επί ενοχής και επί ποινής, ενώ όλα τα δικονομικής φύσεως προβλήματα ανατέθηκαν αποκλειστικά στους τακτικούς δικαστές. Ίσως αυτό να αποτελεί μια κάποια έκφραση δυσπιστίας του νομοθέτη απέναντι στο σώμα των ενόρκων, η οποία πάντως είναι δικαιολογημένη όσον αφορά σε νομικής καθαρά φύσης ζητήματα, αφού οι ένορκοι δεν διαθέτουν τις απαιτούμενες γνώσεις για να κρίνουν περί αυτών.
Ωστόσο, μέχρι στιγμής δεν έχει αμφισβητηθεί καθόλου η κομβική σημασία της πλειοψηφίας των ενόρκων έναντι των τακτικών δικαστών και ούτε λογικά πρόκειται, αφού αυτή αποτελεί συνταγματικά κατοχυρωμένη αρχή. Ας μην ξεχνάμε και το επιχείρημα περί υποταγής της δικαιοσύνης στο όνομα του λαού. Οι απλοί πολίτες, μέσω του θεσμού των ενόρκων, αποκτούν καίρια θέση στην καρδιά της δικαιοσύνης και την νομιμοποιούν τα μέγιστα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Χήρα Καραϊβάζ για αθώωση των κατηγορουμένων: «Περίεργη» δίκη – «Απόφαση λόγω αμφιβολιών ή φόβου;», ieidisis.gr. Διαθέσιμο εδώ.
- Κούγιας: Αν δεν αθωωθεί η Πισπιρίγκου, θα παρατήσω τη δικηγορία, protothema.gr. Διαθέσιμο εδώ.
- Αδάμ Χ. Παπαδαμάκης, Ποινική Δικονομία, 2021, Εκδόσεις Σάκκουλα.
