Της Αριάδνης – Παναγιώτας Φατσή,
Η ρατσιστική βία στη σύγχρονη κοινωνία είναι κάθε άλλο παρά παρελθόν. Ειδικά σε κοινότητες με έντονες ανισότητες και προκαταλήψεις, οι διακρίσεις και η ρητορική μίσους ανθούν ακόμη και σήμερα… Το μυθιστόρημα που παρουσιάζουμε σήμερα πραγματεύεται και αυτό το θέμα, αλλά μέσα από ένα πρίσμα αστυνομικού μυθιστορήματος, που θα συνεπάρει ήδη από την αρχή τους λάτρεις του είδους. Tο βιβλίο ξεκινά με μια σειρά από παράξενες και φρικιαστικές δολοφονίες στο Money του Mississippi, μια πόλη διαβόητη για το λιντσάρισμα του Emmett Till το 1955.
Το σημερινό βιβλίο τιτλοφορείται Τα δέντρα, ήταν υποψήφιο στην πρωτότυπη ξενόγλωσση έκδοση για το Booker Prize 2022, και κυκλοφόρησε τον περασμένο Ιούνιο από τις Εκδόσεις Gutenberg για το ελληνόφωνο κοινό, σε μετάφραση του Πάνου Τομαρά. Το έργο υπογράφει ο Percival Everett, ο οποίος έχει ακολουθήσει σπουδές Φιλολογίας και Φιλοσοφίας, είναι αναγνωρισμένος συγγραφέας, αλλά και διευθύνει το Τμήμα Αγγλικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Καλιφόρνιας.
Η πλοκή του συγκεκριμένου έργου ακολουθεί δύο μαύρους ντετέκτιβ, τον Ed Morgan και τον Jim Davis, οι οποίοι στέλνονται να ερευνήσουν τους θανάτους λευκών ανδρών που έχουν βρεθεί βάναυσα δολοφονημένοι, με τα ακρωτηριασμένα σώματά τους δίπλα στο πτώμα του ίδιου μαύρου άνδρα κάθε φορά, που εξαφανίζεται μυστηριωδώς και επανεμφανίζεται σε νέες σκηνές εγκλήματος. Οι ντετέκτιβ παρασύρονται σε μια περίπλοκη και ανησυχητική έρευνα που σύντομα κλιμακώνεται πέρα από την πόλη Money. Η κατάσταση μοιάζει να έχει ξεφύγει από τον έλεγχο, αλλά στην πραγματικότητα, φέρνει τους ήρωες πιο κοντά στην αλήθεια του ζητήματος.
Στην καρδιά του μυθιστορήματος βρίσκεται μια τολμηρή, και σε πολλά σημεία σκοτεινά χιουμοριστική εξερεύνηση του ρατσιστικού παρελθόντος της Αμερικής και της συλλογικής ενοχής που παραμένει αδιευκρίνιστη. Οι χαρακτήρες περιγράφονται με γλαφυρότητα και ο συγγραφέας μέσα από αυτούς σατιρίζει τα ρατσιστικά στερεότυπα των λευκών κατοίκων της πόλης. Ο τόνος του μυθιστορήματος ταλαντεύεται ανάμεσα στο μαύρο χιούμορ και τη βαθιά σοβαρότητα του θέματός του, δημιουργώντας μια ένταση που από τη μία κρατά τον αναγνώστη σε αγωνία και από την άλλη τον προβληματίζει βαθύτατα.
Σε αυτό το πλαίσιο, ο συγγραφέας εντάσσει αξιοθαύμαστες μορφές, όπως η “Mama Zee”, μια 105χρονη μαύρη γυναίκα που έχει αφιερώσει τη ζωή της στην καταγραφή κάθε αναφερόμενου «λιντσαρίσματος» στην ιστορία των ΗΠΑ. Το τεράστιο αρχείο της συνδέει τις σημερινές δολοφονίες με τη βαθύτερη ιστορία της φυλετικής βίας στην Αμερική, υποδηλώνοντας ότι οι δολοφονίες δεν είναι τυχαίες πράξεις βίας, αλλά μάλλον εκδίκηση για τις φρικαλεότητες που διαπράχθηκαν κατά των μαύρων.
Η χρήση των διαφόρων συμβάσεων των λογοτεχνικών ειδών από τον συγγραφέα —είτε πρόκειται για τα κλισέ των αστυνομικών παραστάσεων είτε για τις συμβάσεις του τρόμου και της φαντασίας— εξυπηρετεί έναν μεγαλύτερο σκοπό στο μυθιστόρημα. Χρησιμοποιώντας αυτές τις γνωστές φόρμες, ο συγγραφέας παρασύρει τους αναγνώστες σε μια ιστορία που στην επιφάνεια φαίνεται να ακολουθεί προβλέψιμα μοτίβα, μόνο για να τα ανατρέψει με συγκλονιστικές ανατροπές και βαθύτερο, συχνά άβολο, κοινωνικό σχολιασμό. Το μυθιστόρημα γίνεται έτσι ένα κατηγορητήριο όχι μόνο για μεμονωμένες πράξεις ρατσισμού, αλλά για τον συστημικό και θεσμοθετημένο ρατσισμό που έχει διαμορφώσει την αμερικανική ιστορία και συνεχίζει να υφίσταται.
Το βιβλίο έχει επαινεθεί για τον ισχυρό συνδυασμό του χιούμορ και του τρόμου, σημειώνοντας πώς ο συγγραφέας κινείται αριστοτεχνικά ανάμεσα σε στιγμές παραλογισμού και βαριάς κοινωνικής κριτικής. Η δομή του μυθιστορήματος είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική, διότι αποτελείται από σύντομα, άμεσα και παραστατικά κεφάλαια που προωθούν την αφήγηση προς τα εμπρός, ενώ κρατούν τους αναγνώστες στην άκρη. Ο γρήγορος ρυθμός του μυθιστορήματος, σε συνδυασμό με την έντονη πεζογραφία και το οξύ πνεύμα του, το καθιστούν μια έντονη και αξέχαστη εμπειρία ανάγνωσης. Συνολικά, το έργο συστήνεται για τους λάτρεις της αστυνομικής λογοτεχνίας, των ιστοριών τρόμου, αλλά και όσων αρέσκονται σε βιβλία κοινωνικού περιεχομένου, διότι αποτελεί ένα μυθιστόρημα που προκαλεί γέλιο, τρόμο και βαθύ προβληματισμό εξίσου, αφήνοντας τους αναγνώστες να ψυχαγωγούνται, αλλά και να στοιχειώνονται από το δυνατό μήνυμά του.
