Της Χαράς Γρίβα,
Η πτώση της Χούντας στην Ελλάδα το 1974 σηματοδότησε την έναρξη μιας καινούριας περιόδου για την χώρα, μια περίοδος η οποία θα είχε να αντιμετωπίσει πολλά εμπόδια λόγω της κατάρρευσης του πολιτικού συστήματος που συνέβαινε για επτά χρόνια. Με την αποχώρηση των φιλοχουντικών πολιτικών και στρατιωτικών που «αλώνιζαν» ολούθε στο ελληνικό κράτος, άφησαν κενό τον πρωθυπουργικό θώκο, γεγονός το οποίο έπρεπε να επιλυθεί άμεσα. Η πρωτοβουλία του Ευάγγελου Αβέρωφ για την επιστροφή του Κωνσταντίνου Καραμανλή, ο οποίος ήταν αυτοεξόριστος στο Παρίσι, άνοιξε τον δρόμο για την επιστροφή κι άλλων πολιτικών και δημοσίων προσώπων, οι οποίοι εξαναγκάστηκαν από το χουντικό καθεστώς να διαφύγουν στο εξωτερικό για να γλυτώσουν την σύλληψή τους.
Ανάμεσα στους πολιτικούς που διέφυγαν στο εξωτερικό ήταν και ο Ανδρέας Παπανδρέου, γιός του Γεωργίου Παπανδρέου, ιδρυτή και πρόεδρο της Ένωσης Κέντρου. Ο Αν. Παπανδρέου εμφανίστηκε στην πολιτική σκηνή στις εκλογές του 1964, όταν κατάφερε να εκλεγεί ως βουλευτής με την Ένωση Κέντρου. Άπειρος ακόμα ως πολιτικός, κατάφερε από νωρίς να αφήσει το στίγμα του ως Υπουργός Προεδρίας και αναπληρωτής Υπουργός Συντονισμού. Βέβαια, δεν χρειάστηκε πολύ για να συνδεθεί το όνομα του Ανδρέα Παπανδρέου με την υπόθεση «ΑΣΠΙΔΑ», η οποία ζητούσε την αντικατάσταση υψηλόβαθμων στελεχών του στρατού που ήταν «πιόνια» του βασιλιά. Τα μέλη της ΕΡΕ αλλά και της Οργάνωσης «Χ» κατηγορούσαν τα αριστερά φρονήματα του Αν. Παπανδρέου, οπότε όταν βγήκε στην επιφάνεια η υπόθεση «ΑΣΠΙΔΑ», ήταν «Θείο Δώρο» για την εθνικόφρονα παράταξη.
Στις 21 Απριλίου 1967, ο Γεώργιος Παπαδόπουλος, ο Στυλιανός Παττακός και ο Νικόλαος Μακαρέζος διαλύουν με την βία την Βουλή, καταλύουν το Σύνταγμα του 1952 και θεσπίζουν ένα δικτατορικό καθεστώς το οποίο κυνήγησε όσο τίποτε όλους όσοι δεν υιοθετούσαν την ισχύουσα ιδεολογία της εθνικοφροσύνης. Αρκετοί αντιφρονούντες κυνηγήθηκαν θυμίζοντας σκηνές από την περίοδο του ελληνικού εμφυλίου. Όσοι πρόλαβαν να διαφύγουν στο εξωτερικό για να γλυτώσουν την σύλληψη από το καθεστώς το έκαναν. Ο Ανδρέας Παπανδρέου δεν πρόλαβε και συνελήφθη από την χούντα λόγω της ανάμειξής του στην υπόθεση «ΑΣΠΙΔΑ», καθώς πίστευαν πως ήθελε να καταλύσει το καθεστώς και να εγκαθιδρύσει ένα είδος σοσιαλιστικού πολιτεύματος. Λέγεται πως ο Ανδρέας Παπανδρέου είχε κρυφτεί στη στέγη και όταν εισέβαλαν στο σπίτι του στο Καστρί Αττικής οι ΕΣΑτζήδες, απείλησαν με όπλο τον γιο του, Γιώργο, να μαρτυρήσει πού είχε κρυφτεί ο πατέρας του. Στο θέαμα αυτής της εικόνας, ο Ανδρέας Παπανδρέου παραδόθηκε αμέσως και καθώς πήδηξε προς το μπαλκόνι, τραυματίστηκε στο πόδι. Οκτώ μήνες βρισκόταν στην απομόνωση όταν επενέβη η αμερικανική πλευρά, ο Πρόεδρος των ΗΠΑ, Lyndon Johnson, και αρκετοί ακαδημαϊκοί του Harvand και έτσι του χορηγήθηκε μερική αμνηστία και γι’ αυτό αποφυλακίστηκε. Στις 16 Ιανουαρίου 1968 εγκατέλειψε την Ελλάδα και διέφυγε στην Στοκχόλμη της Σουηδίας. Εκεί, ίδρυσε το Πανελλήνιο Απελευθερωτικό Κίνημα (ΠΑΚ), το οποίο απέκτησε μέλη και δραστηριοποιήθηκε στον δυτικό κόσμο.
Ένα χρόνο μετά, στην κηδεία του πατέρα του, Γεωργίου Παπανδρέου, το καθεστώς δεν επέτρεψε στον Ανδρέα να επιστρέψει στην Ελλάδα για να αποδώσει φόρο τιμής στον πατέρα του και επιτράπηκε μόνο στην σύζυγό του και στον γιο του να παραστούν στην κηδεία μαζί με τα εκατομμύρια κόσμου να βρίσκονταν στο πλάι τους. Σε γενικές γραμμές, ο Ανδρέας Παπανδρέου είχε γίνει ένα αρκετά δημοφιλές δημόσιο πρόσωπο τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Από τις αρχές της πολιτικής του καριέρας εντόπισε τις παθογένειες του ελληνικού κράτους και στόχος του ήταν, όπως ανέφερε χαρακτηριστικά, «να ξηλώσει τα παλαιά τζάκια, οριστικά και αμετάκλητα». Ήταν οραματιστής και κέρδισε την εύνοια της πλειοψηφίας των πολιτών αλλά και των πολιτών που συμμετείχαν στο ΕΑΜ – ΕΛΑΣ. Παρά την προσπάθεια του κατευθυνόμενου Τύπου να θάψει τον Αν. Παπανδρέου, το στίγμα του ήταν έντονο στα χρόνια της δικτατορίας και αναμενόταν να γίνει πιο έντονο όταν θα αναγεννιόταν η Δημοκρατία.
Στις 24 Ιουλίου 1974, επιστρέφει στην Ελλάδα ο Κωνσταντίνος Καραμανλής για να κυβερνήσει προσωρινά την χώρα μέχρι να είναι έτοιμη για να διεξάγει εκλογές. Αρκετοί αυτοεξόριστοι επέστρεψαν στην Ελλάδα μετά από αυτήν την χαρμόσυνη είδηση, όπως η σπουδαία Μελίνα Μερκούρη και ο αείμνηστος Μίκης Θεοδωράκης. Ο Ανδρέας Παπανδρέου, όμως, δεν επέστρεψε αμέσως στην Ελλάδα. Τον διακατείχαν αρκετοί προβληματισμοί σχετικά με την αποκατάσταση της Δημοκρατίας και οι ενδοιασμοί του καθυστέρησαν έναν μήνα την επιστροφή του. Ίσως και τα γεγονότα της Κύπρου να τον προβλημάτισαν περισσότερο σκεπτόμενος ότι θα υπάρξει κάποιο «αντιχτύπημα» στην νεοστηθείσα Δημοκρατία. Ωστόσο, στις 16 Αυγούστου 1974, ο Ανδρέας Παπανδρέου επιβιβάζεται στο αεροπλάνο και στις 21:05 φτάνει στο αεροδρόμιο του Ελληνικού. Χιλιάδες θαυμαστές του και οπαδοί του περικύκλωσαν την περιοχή και ζητωκραύγαζαν για την επιστροφή του. Η πρώτη ερώτηση που έκανε δημοσιογράφος στον Ανδρέα Παπανδρέου ήταν εάν θα μπει στην κυβέρνηση Καραμανλή και εκείνος αποκρίθηκε «Μόνο υπό όρους». Στην ίδια ερώτηση, ο Υπουργός πλέον Εθνικής Άμυνας Ευ. Αβέρωφ απάντησε ειρωνευόμενος «Ε, όχι και ο Ανδρέας στην κυβέρνηση». Παρ’ όλα αυτά, η επιστροφή του Ανδρέα Παπανδρέου σηματοδότησε την αρχή ενός νέου κεφαλαίου για την πολιτική, όπως το είχε οραματιστεί, με την ίδρυση του ΠΑΣΟΚ στις 3 Σεπτεμβρίου 1974.
Ένας χαρισματικός ηγέτης, ο οποίος είχε διαπρέψει στο εξωτερικό με τις γνώσεις του και την ευγλωττία του, ένας ηγέτης ο οποίος, αν και ο ίδιος προερχόμενος από «τζάκι», κατάφερε να μείνει το όνομά του στην ιστορία για τις καινοτομίες που έφερε στην Ελλάδα, η οποία ακόμα δεν ήταν έτοιμη να τα αποδεχτεί, ένας ηγέτης τον οποίο οι νέοι γνωρίζουν το όνομά του μέχρι και σήμερα αν και δεν τον γνώρισαν ποτέ, ο Ανδρέας Παπανδρέου επέστρεψε στην Ελλάδα και την οδήγησε σε μια περίοδο ακραίας ευημερίας, που ανάλογη δεν είχε ξαναζήσει ποτέ η χώρα. Ήταν πρωθυπουργός για έντεκα χρόνια και το όνομά του χαράχτηκε για πάντα στην ιστορία. Η Μελίνα Μερκούρη, όταν είδε τον Ανδρέα να κατεβαίνει από το αεροπλάνο είπε χαρακτηριστικά: «Δεν θα ξεχάσω ποτέ τις στιγμές όταν κατέβηκε από το αεροπλάνο… υπήρχε πλημμύρα ανθρώπων.».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Θανάσης Λάλας (2023), Ανδρέας Παπανδρέου: Δεν μετανιώνω για ό,τι κι αν έζησα γι’ αυτό αποφασίζω να σ’ τα διηγηθώ, Αθήνα: Αρμός
- Ησαΐας Κωνσταντινίδης (2018), Ο άγνωστος Ανδρέας Παπανδρέου, Αθήνα: Ήλεκτρον
- Γιάννης Γκόλιας: Σαν σήμερα 16 Αυγούστου 1974 επιστρέφει στην Ελλάδα ο Ανδρέας Παπανδρέου μετά την πτώση της χούντας, podemos.gr, διαθέσιμο εδώ.
