Της Αναστασίας Αποστολίδου,
«Τώρα έχω μόνο ένα πράγμα να κάνω: τίποτα. Δεν θέλω κανένα απόκτημα, καμία ανάμνηση, κανέναν φίλο, κανέναν εραστή – είναι όλα μια παγίδα»
(Julie, “Three Colors: Blue)
Ο Πολωνός σκηνοθέτης Krzysztof Kieslowski δημοσίευσε το 1993 την πρώτη ταινία της περίφημης Τριλογίας των Χρωμάτων του, οι οποίες αντιπροσωπεύουν τα χρώματα της Γαλλικής σημαίας και, ειδικότερα, πρεσβεύουν τις έννοιες της ελευθερίας, της ισότητας και της αδελφοσύνης. Σε αυτό το πλαίσιο, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η διερεύνηση της θεματικής του πένθους, σε συγκερασμό με την συναισθηματική απελευθέρωση, που αμφότερα ενυπάρχουν στην Μπλε ταινία.
Χαρακτηριστικό γνώρισμα της καλλιτεχνικής ταυτότητας του Kieslowski αποτελεί η σύνθεση ταινιών πολυδιάστατων, που βρίθουν από αλληγορίες, ενώ η πλοκή διακρίνεται από λιτότητα και λακωνικότητα. Παρόμοιο μοτίβο ακολουθείται από τον σκηνοθέτη στην προαναφερθείσα ταινία, η οποία δομεί το ιδεολογικό της υπόβαθρο σε ένα μεμονωμένο περιστατικό: ένα αυτοκινητιστικό δυστύχημα. Ειδικότερα, κεντρική ηρωίδα είναι η Julie, η οποία χάνει την πεντάχρονη κόρη και τον μουσικοσυνθέτη σύζυγό της σε ένα τροχαίο ατύχημα, με μοναδική επιζήσασα την ίδια. Στη συνέχεια της ταινίας, η Julie βιώνει το πένθος της απώλειας, πουλώντας το σπίτι της και καταδικάζοντας τον εαυτό της σε απομόνωση, σε μια εκούσια μοναξιά. Εντούτοις, η πρωταγωνίστρια μετενσαρκώνει σταδιακά το πένθος της σε ελευθερία, μέσω των συναναστροφών της με επιμέρους πρόσωπα, φερ’ ειπείν με την άρρωστη μητέρα της και την κρυφή ερωμένη του άνδρα της. Μολαταύτα, εύλογα προκύπτει η απορία για την παραδοξότητα συνύπαρξης της παρατεταμένης οδύνης με οποιασδήποτε μορφής συναισθηματική ανεξαρτησία, στοιχείο που ο Kieslowski αριστοτεχνικά εξισορροπεί, μέσω του πολυσχιδούς και πολυεπίπεδου χαρακτήρα που «πλάθει».
Aναλυτικότερα, κρίνεται αξιοπρόσεκτο πως η επιβλητικότητα του πένθους στην ζωή της Julie δεν φανερώνεται μέσω του λόγου, αλλά ως επί το πλείστον προβάλλεται με το καθηλωτικό μπλε φως, το οποίο «λούζει» το πρόσωπο της πρωταγωνίστριας σε κάθε σκηνή της ταινίας. Μολονότι ενδέχεται η συγκεκριμένη χρωματική παλέτα να ερμηνευτεί λανθασμένα ως μια καθαρά αισθητική επιλογή, εντούτοις η μπλε απόχρωση ενέχει αλληγορικές διαστάσεις, οι οποίες μαρτυρούν την εύθραυστη ψυχολογία της Julie, καθώς και την ανυπέρβλητη κυριαρχία του πένθους στην ζωή της. Ειδικότερα, καθόλου αμελητέα θεωρείται η συχνή επίσκεψή της σε μια πισίνα με βαθύ μπλε χρώμα, συμβολίζοντας αφενός την αποπνικτική δύναμη της απώλειας και αφετέρου την καταβύθισή της σε αυτήν. Παράλληλα, το μπλε φωτιστικό οροφής που τοποθετεί στο νέο της σπίτι, μοναδικό στοιχείο σύνδεσής της με το παρελθόν, αποτελεί αντικείμενο που ανήκε στην κόρη της και μετατρέπεται σε κεντρική πηγή φωτός του σπιτιού, αντανακλώντας σε ολόκληρο τον χώρο το ξεχωριστό του χρώμα. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, το μπλε χρώμα, σηματοδοτώντας τη δυσβάσταχτη απώλεια, κατακλύζει τον κόσμο της Julie, με την ίδια να βιώνει συναισθηματική απονέκρωση, ως απόρροια ακαταγώνιστων τύψεων.
Η εμπειρία του πένθους όχι μόνο αποξενώνει την ηρωίδα από τον κοινωνικό περίγυρο, αλλά εν τέλει οδηγεί σε αλλοτρίωση της ίδιας, σε στέρηση της ατομικής ταυτότητας και του αυτοσκοπού της, γεγονός που υπερτονίζεται μεταφορικά μέσω της αδυναμίας αναγνώρισής της από τη μητέρα της, η οποία πάσχει από Alzheimer. Επιπλέον, με το δεσποτικό, απόκοσμο φως και την αξιοθαύμαστη εσωτερικότητα του κεντρικού χαρακτήρα συνυφαίνεται μια «βυθοσκόπηση» στα άδυτα της ψυχοσύνθεσης της πρωταγωνίστριας, την οποία υποδύεται με εμβληματικό τρόπο η Juliet Binoche, αποδίδοντας τον βουβό, βαθύ πόνο της απώλειας. Συγχρόνως, καθοριστικό ρόλο διαδραματίζει η υποβλητική μουσική σύνθεση του Zbigniew Preisner, με την παρεμβολή μουσικής υπόκρουσης σε σημεία απροσδόκητων, επώδυνων αναμνήσεων της Julie, δημιουργώντας ένα κλίμα πένθιμης πομπής.
Παρά ταύτα, ο ανθρωπιστής Kieslowski, ταγμένος στην αποσαφήνιση της συνείδησης, δεν αρκείται στην κινηματογραφική απόδοση του πένθους και επιχειρεί τη λύτρωση της ηρωίδας του, σε μια πορεία αποδέσμευσης από το παρελθόν. Πιο συγκεκριμένα, η Julie έρχεται αντιμέτωπη ακούσια με ορισμένα σκηνικά και συναντήσεις, οι οποίες αποτελούν το έναυσμα για την πολυπόθητη λήθη, με ενδεικτικά παραδείγματα την αποκάλυψη της εγκύου ερωμένης του άνδρα της, όπως και την εξομολόγηση ενός αυτόπτη μάρτυρα του ατυχήματος για τις τελευταίες λέξεις του συζύγου της. Κορύφωση στην εσωτερική διεργασία απαγκίστρωσης από το παρελθόν σηματοδοτεί η συνέχιση από την ίδια και έναν παλιό συνάδελφο του άνδρα της, της ανολοκλήρωτης μελωδίας που ο τελευταίος είχε συνθέσει πριν τον θάνατό του, με τίτλο Ο Ύμνος της Αγάπης, μιας μελωδίας που ακούγεται στο φινάλε της ταινίας και αποτελεί μελοποίηση της Α’ προς Κορινθίους Επιστολής του Απόστολου Παύλου.
Συνεπώς, η Julie έρχεται σε άμεση επαφή με την οδυνηρή μνήμη, βιώνει την πολυαναμενόμενη λύτρωση και επιδίδεται σε μια διαδικασία επαναπροσδιορισμού, επιδιώκοντας ένα νέο ξεκίνημα, σε θεμέλια συγκατάβασης με το πένθος. Έτσι, μετουσιώνει τη συναισθηματική παράδοση και τον αέναο πόνο της απώλειας σε ελπίδα για αγάπη και ζωή, αντανακλώντας την υπαρξιστική θεωρητική βάση του Kieslowski, ο οποίος συνθέτει ένα κινηματογραφικό μανιφέστο πίστης στην ανθρώπινη γενναιοδωρία και ελευθερία.
«Η ζωή είναι μια παρατεταμένη απώλεια όλων όσα αγαπάμε» – Victor Hugo
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Krzysztof Kieslowski – interview for Three Colours Blue, theguardian.com, διαθέσιμο εδώ
- Τρία χρώματα: Η μπλε ταινία, imdb.com, διαθέσιμο εδώ
