Του Γιώργου Αργυρόπουλου,
Φτάνουμε στο 1960, όταν και εκκινούν οι πρώτες αμερικανικές κινήσεις για την ενοποίηση του Κέντρου. Το πρώτο όνομα στο οποίο ανετέθη ο σχηματισμός «στιβαρής» Κεντρώας παράταξης, όσον κι αν ακούγεται τουλάχιστον παράξενο ήταν ο Γεώργιος Γρίβας, ο γνωστός «Διγενής» αρχηγός της ΕΟΚΑ (ΕΟΚΑ: Εθνική Οργάνωσις Κύπριων Αγωνιστών), αλλά κι εξίσου γνωστός συνεργάτης των Γερμανών στην κατοχή μέσω της αντικομμουνιστικής του οργάνωσης «Χ» (Οργάνωση «Χ»: Φιλοβασιλική, αντικομμουνιστική οργάνωση). Η προσπάθεια δημιουργίας Κεντρώου συνασπισμού όπως ήταν φυσιολογικού δεν επετεύχθη υπό τον Γρίβα, του οποίου οι σχέσεις με τη δημοκρατία, μάλλον ούτε καιροσκοπικές ήταν. Αυτός που κατόρθωσε να συσπειρώσει το κέντρο και όσα μικρά κόμματα βρίσκονταν στις παρυφές του, ήταν ο Γεώργιος Παπανδρέου. Ο «Γέρος της Δημοκρατίας» όπως έμεινε στην ιστορία, ήταν μια χαρισματική προσωπικότητα, έμπειρος στο χώρο της πολιτικής, προερχόμενος από το βενιζελικό χώρο και με σαφή αντικομμουνιστικά τεκμήρια σ’ όλη την πορεία του. Άρα καταλαβαίνουμε πως ήταν μάλλον το κατάλληλο πρόσωπο για τους Αμερικανούς και το Παλάτι, ώστε να φέρει μια αστικοδημοκρατική λύση και να εκτονώσει τη λαϊκή δυσαρέσκεια, πριν αυτή βαδίσει σε επικίνδυνες ατραπούς για το αστικό μπλοκ. Έτσι ο Παπανδρέου καταφέρνοντας να ενώσει γύρω απ’ το πρόσωπό του, φιλελεύθερους (Σοφοκλής Βενιζέλος), αστούς της αριστεράς (Ηλίας Τσιριμώκος) και αντιδραστικούς τη δεξιάς(Στέφανος Στεφανόπουλος), δημιούργησε ένα στιβαρό, αλλά και ετερογενές Κεντρώο κόμμα.
Το δεύτερο απ’ τα τρία ερωτήματα που έχει σκοπό να απαντήσει το άρθρο μας, αφορά το αν η Ένωση Κέντρου ήταν τόσο δημοκρατική, όσο θεωρούσαν η ίδια και οι υποστηρικτές της. Χωρίς παρωπίδες, η Ένωση Κέντρου ήταν τόσο δημοκρατική, όσο της επέτρεψαν οι συνθήκες. Πραγματοποίησε ορισμένες καινοτομίες για το αστικό μπλοκ, όσο βρέθηκε στην κυβέρνηση, αλλά ο συσχετισμός των δυνάμεων δεν της επέτρεψε να φέρει εις πέρας έστω και μέρος του μετριοπαθούς πολιτικού της προγράμματος. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι στην πρώτη κυβέρνηση της Ένωσης Κέντρου το 1963 υπήρχαν δύο υπουργοί σε καίριες θέσεις, διορισμένοι ουσιαστικά απ’ το Παλάτι (Υπουργεία Άμυνας και Εξωτερικών). Ο Παπανδρέου σ’ αυτή την πρώτη φάση προσπάθησε να εκδημοκρατικοποιήσει το καθεστώς, απολύοντας πολιτικούς κρατουμένους και καθιερώνοντας τη δωρεάν παιδεία σ’ όλες τις βαθμίδες.
Στις εκλογές του 1964, η Ένωση Κέντρου εκλέγεται αυτοδύναμη, όμως τα όριά της είχαν διαφανεί εδώ και αρκετό διάστημα. Όπως γίνεται κατανοητό απαντάμε και στο τρίτο και τελευταίο ερώτημά μας εδώ συνδυαστικά, για το αν μπορούσε η Ένωση Κέντρου να φέρει την αλλαγή που επιθυμούσε. Πέραν του συντηρητικού της κυβερνητικής σύνθεσης, σαφώς για λόγους τακτικής, όταν ο Παπανδρέου θέλησε να αντικαταστήσει πρόσωπα στην αστυνομία και το στρατό, το παλάτι και ο φιλοβασιλικός υπουργός Εθνικής Άμυνας Πέτρος Γαρουφαλιάς «έθεσαν βέτο». Οποιαδήποτε προσπάθεια κι αν έκανε ο Παπανδρέου να «περάσει» την άποψη και θέλησή του, όσον αφορά το σκληρό πυρήνα του κράτους, συναντούσε την αντίσταση του παλατιού, του στρατού, της αντιπολίτευσης, ακόμα και προσώπων μέσα στο ίδιο του το κόμμα.
Ο Παπανδρέου επιπλέον, εκτός των εσωτερικών και εσωκομματικών του θεμάτων, είχε να αντιμετωπίσει και το καυτό ζήτημα της Κύπρου, όπου η Τουρκική επιθετικότητα τη δεκαετία του 1960 είχε ενταθεί. Στην ουσία, παρά το θετικό και φιλολαϊκό έργο του, ο «Γέρος της Δημοκρατίας» βαλλόταν από παντού και ήταν θέμα χρόνου να χάσει την εξουσία. Η γνωστή αφορμή για την παραίτηση Παπανδρέου έπειτα από τις προστριβές με τον Βασιλιά Κωνσταντίνο, ήταν η επιθυμία του πρώτου να αντικαταστήσει το Γαρουφαλιά, πράγμα που δεν έγινε δεκτό από το Παλάτι. Έτσι η εθνικόφρων παράταξη, μαζί με τους υποστηρικτές της ρυμούλκησαν το «πλοίο της δημοκρατίας» ως τα βράχια του 1967, για να δημιουργήσουν τη «δική τους δημοκρατία» επτά έτη αργότερα
Κλείνουμε το άρθρο μας, ανακεφαλαιώνοντας τα συμπεράσματα των τριών ερωτημάτων μας. Η Ένωση Κέντρου ουσιαστικά ήταν ένα τεχνητό δημιούργημα, το οποίο λόγω συνθηκών έμελλε να το «αγκαλιάσει» ο λαός. Οι ζυμώσεις για τη δημιουργία της, ίσως να μην είναι ευρέως γνωστές σήμερα, λόγω της άμεσης αμερικανικής εμπλοκής σ’ αυτές τις διαδικασίες, αλλά και στην ανάμειξη του Γρίβα σ’ αυτό το εγχείρημα. Τα άλλα δύο ερωτήματα σχεδόν ταυτίζονται, αφού όπως είδαμε τόσο εσωτερικοί, όσο και εξωτερικοί παράγοντες δεν επέτρεψαν στην Ένωση Κέντρου αλλαγές προς το δημοκρατικότερο σε κρίσιμους τομείς της ελληνικής πολιτικής και στρατιωτικής ζωής. Με μια λαϊκότροπη έκφραση θα μπορούσαμε να πούμε ότι η Ε.Κ. έκανε αλλαγές «εκεί που την έπαιρνε», σημαντικές μεν για το λαό, αλλά όχι ουσιώδεις για τη φιλελεύθερη δημοκρατία που υποστήριζε και επιθυμούσε να εφαρμόσει. Στο δια ταύτα, η Ε.Κ. προσπάθησε να κυβερνήσει δημοκρατικά και μεταρρυθμιστικά, όμως η αλλαγή που θέλησε να φέρει δεν μπορούσε να πραγματοποιηθεί για λόγους που ήδη περιγράψαμε.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
-
Διαμαντόπουλος Θ. (1997), Η Ελληνική Πολιτική Ζωή: Εικοστός Αιώνας, Από την Προβενιζελική στη Μεταπαπανδρεϊκή εποχή, με ένα επίμετρο για τον Γ. Παπανδρέου, Αθήνα: Παπαζήση
- Μερλόπουλος Π., Μεϋνώ Ζ., Νοταράς Γ. (2002), Οι Πολιτικές Δυνάμεις στην Ελλάδα 1946-1965 Α’ Τόμος, Αθήνα: Σαββάλας
-
Λιναρδάτος Σ. (1986), Από τον εμφύλιο στη χούντα τόμος Δ’ 1961-1964, Αθήνα: Παπαζήση
