Του Γιώργου Αργυρόπουλου,
Η Ένωση Κέντρου (Ε.Κ.) αποτελεί μάλλον, με μια πρόχειρη ματιά, το απόλυτο κομματικό φαινόμενο της ελληνικής προδικτατορικής ιστορίας, το οποίο δεν έχει μελετηθεί σε βάθος. Μιλάμε για ένα κόμμα που ιδρύθηκε το 1961 και έζησε άτυπα μέχρι το 1967, αλλά τυπικά διαλύθηκε το 1974. Το διάστημα της ενεργούς ύπαρξής της η Ε.Κ. συντάραξε τα θεμέλια της αστικής δημοκρατίας (πάντα στα επιβεβλημένα όριά της), θέλοντας διακαώς να αποκαταστήσει τις αρχές αυτού του τύπου δημοκρατίας, που είχε θέσει σε «σήψη» η εθνικόφρων παράταξη της δεξιάς, μετεμφυλιακά. Κατάφερε μέσα σ’ αυτό το μικρό ομολογουμένως χρονικό διάστημα, να «πιάσει» το λαϊκό σφυγμό και να εκπροσωπήσει πολιτικά τη λαϊκή δυσφορία εναντίον των αντιδημοκρατικών τακτικών της αυταρχικής κυβερνώσας δεξιάς.
Αν και βραχείας διάρκειας, η Ένωση Κέντρου έμεινε γνωστή στην ιστορία για τον ανένδοτο αγώνα. Ο ανένδοτος αγώνας ξεκίνησε από την Ένωση Κέντρου με κύριο εκφραστή τον αρχηγό της Γεώργιο Παπανδρέου, σε συνεργασία και με την Ε.Δ.Α., έπειτα απ’ τις εκλογές βίας και νοθείας του 1961, όπου ανέδειξαν νικήτρια την παράταξη της Ε.Ρ.Ε. Στόχος του ανένδοτου ήταν η επαναφορά και νίκη της δημοκρατίας, που είχε καταστρατηγηθεί μετεμφυλιακά από τη δεξιά παράταξη. Το θρυλικό σύνθημα 1-1-4 (Το ιστορικό σύνθημα 1-1-4 χρησιμοποιούταν τη δεκαετίας του 1960 από τις φοιτητικές οργανώσεις του Κέντρου και της Αριστεράς υπέρ της αποκατάστασης των δημοκρατικών αξιών. Το 1-1-4 προήλθε από το άρθρο 114 του Συντάγματος του 1952, το οποίο ανέφερε ότι: «Ἡ τήρησις τοῦ παρόντος Συντάγματος ἀφιεροῦται εἰς τὸν πατριωτισμὸν τῶν Ἑλλήνων) και το 15% (Το σύνθημα του 15% πήγαινε στην ουσία χέρι-χέρι με το 1-1-4, αφού εν πολλοίς εκφραζόταν από φοιτητές για τη χρησιμοποίηση του 15% του προϋπολογισμού του κράτους για την παιδεία, συνδεόμενο παράλληλα και με τον εκδημοκρατισμό του τόπου), σε αγαστή πάντα συνεργασία με τη λαϊκή έκφραση.
Ήταν, όμως, τόσο δημοκρατική, όσο διατυμπάνιζε η Ένωση Κέντρου; Πώς δημιουργήθηκε και γιατί δεν έγιναν ευρέως γνωστές οι ζυμώσεις για τη δημιουργία της; Τελικά, θα μπορούσε να φέρει τη δημοκρατική αλλαγή που ευαγγελιζόταν; Όλα αυτά και ίσως όχι μόνο θα μας απασχολήσουν στις επόμενες παραγράφους του άρθρου μας.
Ας ξεκινήσουμε με τη δημιουργία της Ένωσης Κέντρου και τις ζυμώσεις που προηγήθηκαν για την ενοποίηση του Κέντρου. Ξεκινώντας αυτή την παράγραφο θα κάνουμε μια συνοπτική παρουσίαση του προπολεμικού και του μεταπολεμικού κέντρου. Δεν έχουμε σκοπό να επεκταθούμε στο προπολεμικό Κέντρο, όποτε απλώς θα αναφέρουμε, αυτό που είναι ευρέως γνωστό κι απ’ την ιστορία που διδάσκεται στο σχολείο, πως κατά κύριο λόγο μέχρι και τη Δικτατορία της 4ης Αυγούστου 1936 του Ιωάννη Μεταξά, η Βενιζελική παράταξη εναλλασσόταν στην εξουσία με την Φιλοβασιλική παράταξη. Οι Φιλελεύθεροι και τρόπον τινά Δημοκρατικοί Βενιζελικοί, πράττοντας κατά καιρούς συμμαχίες με μικρότερα κόμματα κοντινών αποχρώσεων, μάχονταν για την εξουσία με τη Βασιλόφρονα παράταξη.
Μεταπολεμικά συναντάμε το Κέντρο εξαιρετικά διασπασμένο και την αριστερά στο περιθώριο, αφήνοντας έτσι άπλετο χώρο στη δεξιά να αναδειχθεί μέσα απ’ τις στάχτες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και μετέπειτα του εμφυλίου ως η νικήτρια παράταξη. Ειρήσθω εν παρόδω, δεν πρέπει να ξεχνάμε πως βρισκόμαστε σε μια εποχή όπου η Ελλάδα περνάει από την αγγλική στην αμερικανική κηδεμονία, με τις παρεμβάσεις της «Αστερόεσσας» (Ονομάζεται έτσι η σημαία των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής) στην ελληνική πολιτική, κοινωνική, στρατιωτική και οικονομική ζωή να είναι κάτι παραπάνω από απροκάλυπτες. Εν ολίγοις, τελευταία φορά που συναντάμε το Κέντρο στην κυβέρνηση πριν το 1963, ήταν το 1951, όπου με τη συνεργασία του κόμματος των Φιλελευθέρων υπό το Σοφοκλή Βενιζέλο και της Ε.Π.Ε.Κ. (Εθνική Προοδευτική Ένωσις Κέντρου) υπό τον στρατηγό και παλαιό Βενιζελικό Νικόλαο Πλαστήρα σχηματίζεται κεντρώα κυβέρνηση (με τις ευλογίες των Αμερικανών) για περίπου 1 έτος.
Στιγματισμένη απ’ το δημοκρατικό χώρο η κεντρώα κυβέρνηση για τις εκτελέσεις της 30ης Μαρτίου 1952 των Μπελογιάννη, Μπάτση, Καλούμενο και Αργυριάδη, παρά τη μάχη που έδωσε για να μην τελεστούν (αιτία ουσιαστικά της αντικατάστασής της από τους Αμερικανούς), δίνει τη θέση της στα τέλη εκείνης της χρονιάς στη δεξιά παράταξη του στρατάρχη Παπάγου. Κατ’ ουσίαν είδαμε ένα Κέντρο «Μεταβενιζελικά» διασπασμένο και ανίσχυρο ακόμα κι όταν βρέθηκε στην κυβέρνηση. Θα χρειαστεί να περάσουν ακόμα κάποια δραματικά έτη προκειμένου η Κεντρώα παράταξη να αναδυθεί απ’ τις στάχτες της.
Αν μπορούσε να μπει ένας υπέρτιτλος όσον αφορά τις ζυμώσεις για τη δημιουργία της Ένωσης Κέντρου, αυτός θα ήταν «Η αφύπνιση των αστικοδημοκρατικών και ακροδεξιών αντανακλαστικών». Τα αστικοδημοκρατικά αντανακλαστικά αφορούν την κόπωση του ελληνικού λαού από την αυταρχική διακυβέρνηση της Εθνικόφρονας παράταξης για σχεδόν μια δεκαετία, καθώς και η απότομη άνοδος της αριστεράς στις εκλογές του 1958, όπου η Ε.Δ.Α. αναδείχθηκε αξιωματική αντιπολίτευση. Μην ξεχνάμε ότι βρισκόμαστε σε μια περίοδο όπου το Κ.Κ.Ε. (Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας) ήταν παράνομο και ο ψυχρός πόλεμος βρισκόταν σε ένταση, χτυπώντας ενίοτε και την πόρτα της Ελλάδας. Τα ακροδεξιά αντανακλαστικά όπως είναι λογικό ενεργοποιήθηκαν εξαιτίας του «κομμουνιστικού κινδύνου» κατά βάση, ενοχλώντας στην ουσία τους εξ Αμερικής προϊσταμένους τους για την εύρεση λύσης.
Κάπως έτσι διαμορφώθηκε το πολιτικό σκηνικό της περιόδου αυτής φτάνοντας μέχρι και τα μέσα του 20ου αιώνα. Τα επόμενα χρόνια θα είναι καθοριστικά για την πορεία και εξέλιξη της Ένωσης Κέντρου, μέχρι τελικά να πάψει να υφίσταται στην κεντρική πολιτική ζωή του τόπου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Διαμαντόπουλος Θ. (1997), Η Ελληνική Πολιτική Ζωή: Εικοστός Αιώνας, Από την Προβενιζελική στη Μεταπαπανδρεϊκή εποχή, με ένα επίμετρο για τον Γ. Παπανδρέου, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα
- Μερλόπουλος Π., Μεϋνώ Ζ, Νοταράς Γ. (2002), Οι Πολιτικές Δυνάμεις στην Ελλάδα 1946-1965, Α’ Τόμος, Εκδόσεις Σαββάλα, Αθήνα, 2002
- Λιναρδάτος Σ. (1986), Από τον εμφύλιο στη χούντα, τόμος Δ’ 1961-1964, Εκδόσεις Παπαζήση
