Του Φωκίωνα Δανιηλίδη,
Ο τουρισμός, ένα πολυδιάστατο και διαδεδομένο φαινόμενο, αποτελεί αναπόσπαστο χαρακτηριστικό της κοινωνίας μας, όχι μόνο στην σύγχρονη περίοδο, αλλά από την αυγή του ίδιου του ανθρώπινου πολιτισμού. Από την προϊστορία, ο άνθρωπος είχε την ενδόμυχη επιθυμία να εξερευνήσει νέους τόπους και να εκφράσει την σχέση του με το φυσικό του περιβάλλον και ως εκ τούτου ταξίδευε μακριά από τη μόνιμη κατοικία του. Από τα προσκυνήματα σε ιερούς τόπους στην αρχαιότητα, μέχρι την έκρηξη του μαζικού τουρισμού τον 20ού αιώνα, η εξέλιξη της τουριστικής δραστηριότητας, ανέκαθεν, διεπόταν από τις ευρύτερες κοινωνικές, οικονομικές και τεχνολογικές αλλαγές της κάθε εποχής.
Ο τουρισμός έγινε εφικτός μονάχα με την εμφάνιση των απαραίτητων μέσων μετακίνησης, όπως ο τροχός και η χρήση του αλόγου ως υποζυγίου, με σκοπό οι άνθρωποι να έχουν τη δυνατότητα να μετακινούνται σε μεγάλες αποστάσεις. Η πρώτη συστηματική οργάνωση ταξιδιών παρατηρείται περί το 1500 π.Χ., από τους Φοίνικες και τους Σουμέριους, με την εμπορική τους δραστηριότητα στη Μεσόγειο, στην Ινδία και την Κίνα.
Όσον αφορά την αρχαία Ελλάδα, οι Μινωΐτες, οι Μυκηναίοι, οι Ίωνες και οι Δωριείς είχαν μακράν την πιο έντονη τουριστική δραστηριότητα. Έχοντας ως έδρα την Κρήτη, οι Μινωΐτες χρησιμοποίησαν το ναυτικό τους για να αναπτύξουν στενές σχέσεις με τις γύρω περιοχές. Την τρίτη χιλιετία προ Χριστού, ήταν οι αδιαμφισβήτητοι θαλασσοκράτες της ανατολικής Μεσογείου και είχαν δημιουργήσει αποικίες και εμπορικά κέντρα στα νησιά του Αιγαίου και στη νότια Πελοπόννησο. Μετά την πτώση των Μινωϊτών, οι Μυκηναίοι κυριάρχησαν στο εμπόριο και χρησιμοποιούσαν τον στόλο τους για να ταξιδεύουν συχνά στην Ιταλία, στο Αιγαίο, στην Κύπρο, μέχρι και στη βόρεια Ευρώπη.
Οι δε Ίωνες και οι Δωριείς της Μικράς Ασίας είχαν ως έδρα δύο από τα σημαντικότερα κέντρα θρησκευτικού τουρισμού της εποχής τους. Οι πρώτοι είχαν τον ναό του Ποσειδώνα στην Μυκάλη και οι δεύτεροι τον ναό του Απόλλωνα στο Τριόπιο, στη σημερινή Κνίδο. Δε δέχονταν μόνο επισκέψεις από αυτούς που ήθελαν να προσκυνήσουν τα ιερά, αλλά διοργάνωναν γιορτές προς τιμήν των θεών τους, σε άλλα μέρη του ελλαδικού χώρου. Στην Δήλο, για παράδειγμα, η οποία τότε ήταν ιωνική αποικία, γινόταν μια γιορτή αφιερωμένη στον Απόλλωνα, στην οποία οι Ίωνες έστελναν αντιπροσωπείες από όλες τους τις πόλεις για να συμμετάσχουν σε αυτή. Γενικότερα, οι στενές σχέσεις των μητροπόλεων με τις αποικίες τους αποτελούσαν σημαντικό παράγοντα στις μετακινήσεις των ανθρώπων.
Τα πιο γνωστά τουριστικά κέντρα για τους αρχαίους Έλληνες, ωστόσο, ήταν η Ολυμπία και τα μαντεία. Στην Ολυμπία γινόταν κάθε τέσσερα χρόνια η μεγαλύτερη λατρεία προς τον θεό Δία και, παράλληλα, διεξάγονταν οι Ολυμπιακοί αγώνες, στους οποίους συμμετείχαν Έλληνες από κάθε γωνιά του ελλαδικού χώρου, είτε ως συμμετέχοντες, είτε ως απλοί παρατηρητές. Την ίδια στιγμή, τα μαντεία, όπως είναι γνωστό, αποτελούσαν θρησκευτικά κέντρα σε πανελλήνιο επίπεδο, καθώς τα επισκέπτονταν κατά τις χιλιάδες για να μάθουν το μέλλον τους και για να συμβουλευτούν τους θεούς. Το μαντείο των Δελφών, μάλιστα, ήταν τόσο γνωστό, που το συμβουλεύονταν και άνθρωποι άλλων λαών, όπως ο Κροίσος, ο βασιλιάς της Λυδίας, πριν επιτεθεί στους Πέρσες.
Στα πλαίσια των εν λόγω μετακινήσεων δημιουργήθηκαν τα πρώτα ξενοδοχεία. Η φιλοξενία των αρχαίων Ελλήνων θεωρούταν άγραφος νόμος από την εποχή του Τρωϊκού Πολέμου, όπως μας μαρτυρούν τα ομηρικά έπη. Οι επισκέπτες μπορούσαν πάντα να βρουν καταφύγιο στην οικεία κάποιου πολίτη, οι οποίοι θεωρούσαν καθήκον τους να του προσφέρουν στέγη και να τον περιποιηθούν. Τον πέμπτο αιώνα, όμως, όταν οι μετακινήσεις στον ελλαδικό χώρο αυξήθηκαν δραματικά, το φαινόμενο αυτό αντικαταστάθηκε από εκείνο της πολιτικής προξενίας και οι επισκέπτες έπρεπε να πληρώσουν κάποιον άνθρωπο για να τους φιλοξενήσει.
Η διάδοση του τουριστικού φαινομένου συνεχίστηκε με γοργούς ρυθμούς από εκείνο το σημείο και έπειτα, ένα γεγονός που ανάγεται στους Έλληνες περιηγητές και ιστοριογράφους της αρχαιότητας. Ο πρώτος ήταν ο Ηρόδοτος, ο πατέρας της ιστορίας και της εθνογραφίας. Μέσω των ταξιδιών σε πολλά μέρη του κόσμου και των εμπειριών του σε αυτά, παρέχει στο έργο του πληροφορίες για τους λαούς της αρχαιότητας, οι οποίες ώθησαν πολλούς στο να τους επισκεφθούν και οι ίδιοι. Παρόμοιο αντίκτυπο είχαν, μεταξύ άλλων, οι περιηγητές Στράβων και Παυσανίας, των οποίων τα έργα συνεχίζουν να συγκλονίζουν τον μέσο αναγνώστη και θεωρούνται πηγές ανεκτίμητης σημασίας για τους ερευνητές της αρχαιότητας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Δ. Γ. Λαγός (2016), Θεωρητικές προσεγγίσεις στον Τουρισμό, Αθήνα: Κριτική
- Κωνσταντινόπουλος Λ. Βασίλειος (2013), Αρχαία Ελληνική Ιστοριογραφία, Αθήνα: Σίδερης
