Της Μιχαέλας Βαλερά,
Η αντίληψη για το καθετί ανώτερο έχει περάσει απ’ όλες τις φάσεις κατά την διάρκεια της ανθρώπινης εξέλιξης. Στην πλειονότητά τους, οι θρησκευτικές αντιλήψεις ήταν στυπτικές, δίχως περιθώριο διαμόρφωσης προσωπικής άποψης επί του ζητήματος. Η ύπαρξη του Θεού ήταν αδιαπραγμάτευτη, και πόσο μάλλον η πίστη του ανθρώπου σε Αυτόν. Παρόλο που στο παρελθόν οι <<πιστοί>> ακόλουθοι αποτελούσαν την πλειονότητα, δεν έπαψαν να θερίζουν μήτε ο πόλεμος μήτε η διχόνοια. Σε όλη αυτή την πορεία, θεωρείτο πως ο μηδενισμός ήταν ο ύψιστος προπηλακισμός, ενώ στη πραγματικότητα το μείζον πρόβλημα ήταν η απαξία του ανθρώπου προς την πνευματικότητα και η εμμονική του συγκόλληση με οτιδήποτε το θρησκευτικό.
Ο ανθρώπινος εγκέφαλος έχει στις ρίζες του την πνευματικότητα, ενώ η θρησκεία μεταμορφώνεται σε μια τερπνή κοινωνική εκδήλωσή του (άλλωστε δεν είναι ότι μας λείπουν οι αριβίστες). Η θρησκεία αποτελεί ένα ατιβιστικό λίθο, σαν αυτό που κρατούσαν οι πρόγονοι μας όταν προσπαθούσαν να ανάψουν την φωτιά για να ζεσταθούν, όταν δημιούργησαν τις πρώτες φυλές, όταν ανακάλυψαν την συνεργατικότητα. Αντίθετα, η πνευματικότητα τρέφει τα κυκλώματα της νόησης, δημιουργεί αιτιοκρατικές σκέψεις και είναι αυτό που μας ξεχωρίζει από τα υπόλοιπα έμβια όντα, τουλάχιστον στην βιόσφαιρα.
Πάνω σε αυτή την συλλογιστική, οι άνθρωποι θέλησαν να ερμηνεύσουν εκ των έσω αυτό το μυστικιστικό φαινόμενο, την ανάγκη μας να πιστέψουμε σε κάτι ανώτερο, σε αυτό που μας βοηθά να ξεπεράσουμε την ζωική ηδυπάθεια και να φτάσουμε σε μια στενότερη γνωριμία με το ανθρώπινο θυμικό. Σε αυτή την προσπάθεια, τα νευρικά μας κυκλώματα είχαν πολλά να μας αποκαλύψουν. Οι νευροθεολόγοι άδραξαν την ευκαιρία να εξιχνιάσουν την αλήθεια για το πώς σκέφτεται και νιώθει ένας πιστός, ένας άθεος και για το ποιες περιοχές του εγκεφάλου έχουν άμεση συσχέτιση με τη πνευματικότητα.
Ο <<βιολογικός>> τόπος του εγκλήματος φαίνεται να κρύβεται πίσω από το μεταιχμιακό σύστημα του εγκεφάλου. Οι νευρώνες εκεί είναι υπεύθυνοι, μεταξύ άλλων, για τον έλεγχο των συναισθημάτων, της σκέψης και της μάθησης. Ύστερα από σχολαστική διερεύνηση fmri τομογραφιών, οι νευροθεολόγοι κατέληξαν πως το μεταιχμιακό σύστημα είναι υπερδραστήριο σε άτομα κατόπιν θρησκευτικού διαλογισμού, και μάλλον κάπου εκεί θα πρέπει να βρίσκεται και η πνευματικότητα…
Το επόμενο ερώτημα που ανακύπτει είναι: ποσό βαθιά ριζωμένη είναι η πίστη μας στον Θεό; Η απάντηση είναι γραμμένη εκεί που αρχίζουν όλα… στο γενετικό μας υλικό. Η μετάφραση και ποσό μάλλον η ποσοτικοποίηση ενός τόσο λεπτού ζητήματος μοιάζει αρκετά οξύμωρη και δύσπεπτη, ωστόσο η ανάγκη μας να πιστεύουμε κάτι περισσότερο και μεγαλύτερο από εμάς βρίσκεται χαραγμένη στα ίδια χρωμοσώματα εδώ και εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια. Το εντυπωσιακό με τον τομέα της Νευροθεολογίας είναι ότι προσπαθεί να συσχετίσει το φυσικό με το υπερφυσικό. Πως μπορεί να συμβεί αυτό;
Επιστήμονες κατάφεραν να συσχετίσουν γονίδια και διαφορετικά επίπεδα πνευματικότητας. Αφού παρατήρησαν πως διάφορες ουσίες γνωστές παραισθησιογόνες, όπως η ψιλοκυβίνη, που δρουν σε υποδοχείς μονοαμινών στον εγκέφαλο μπορούσαν να επηρεάσουν το επίπεδο πνευματικότητας των υποψηφίων, σκέφτηκαν την πιθανότητα να υπάρχει μια ενδογενής ουσία που να επηρεάζει αντιστοίχως την θρησκευτική εμπειρία. Μια σημαντική παρατήρηση και συγκεκριμένα μια μετάλλαξη στο γονίδιο που κωδικοποιεί την πρωτεΐνη VMAT2 ήταν καθοριστική για το πώς βιώνουν οι υποψήφιοι την θρησκεία και την πνευματικότητα. Η συγκεκριμένη πρωτεΐνη συμμετέχει στην διαμόρφωση και τελικά στην απελευθέρωση κυστιδίων που περιέχουν τους νευροδιαβιβαστές (ντοπαμίνη, σεροτονίνη, νορεπινεφρίνη) που σχετίζονται έμμεσα με την αντίληψή μας για τον Θεό. Συγκεκριμένα, όσοι υποψήφιοι έφεραν την μετάλλαξη (C αντί για A) φαίνεται πως είχαν στενότερη σχέση με την θρησκεία και μεγαλύτερη ανάγκη να πιστέψουν και να αγαπήσουν το ανώτερο. Ο γονότυπος C/C <<προστάτευε>> τους νευροδιαβιβαστές από ενζυματική υδρόλυση, παρέχοντας μεγαλύτερες ποσότητες νευροδιαβιβαστών στις συνάψεις του μεταιχμιακού συστήματος. Η αλλαγή μίας μόνο βάσης φαίνεται πως επιφέρει καθοριστικές αλλαγές στην νευροδιαβίβαση και τελικά στην αντίληψη των υποψηφίων για τον κόσμο της θρησκείας.
Χωρίς καμία αμφιβολία, η προσπάθεια της επιστήμης να εξηγήσει την θρησκεία με βιολογικούς όρους και φυσικούς νόμους μπορεί να κακοφανεί σε αρκετούς, μερικούς να τους εντυπωσιάσει και πολλούς να τους μπερδέψει. Αν κάποιος σκεφτεί αρκετά επιφανειακά δεν μπορεί να συλλογιστεί πώς μια πρωτείνη, αλλαγμένη μόνο κατά 1 αμινοξύ, μπορεί να επηρεάσει τον τρόπο αντίληψης ενός ολόκληρου κόσμου. Το ζήτημα δεν είναι να αναλύσουμε ποιοι παράγοντες μπορούν να επηρεάσουν τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τόσο διαφορετικά την ύπαρξη ή όχι του ανώτερου, αλλά να διεισδύσουμε βαθύτερα στον τρόπο και τον λόγο που τα νευρωνικά μας δίκτυα επεξεργάζονται με τον συγκεκριμένο τρόπο την αντίληψη μας. Ο λόγος που εσύ, αγαπητέ αναγνώστη, πιστεύεις ό,τι πιστεύεις δεν κρύβεται πίσω από έναν πολυμορφισμό, ούτε μόνο από τον τόπο που έτυχε να γεννηθείς. Ωστόσο, μια μετάλλαξη ή η συσσώρευση πολλών μπορεί να ερμηνεύει τον τρόπο με τον οποίο έχεις διαμορφώσει την πνευματικότητα σου και να είναι ο λόγος που η έννοια του Θεού για εσένα είναι εντελώς διαφορετική από την δική μου.
Η προσπάθεια, εξάλλου, να κατανοήσουμε εμάς και το σύμπαν χρονολογείται στην εποχή του Πυθαγόρα. Ο Πυθαγόρας προσπάθησε με μαθηματικές και γεωμετρικές σχέσεις να εξηγήσει την φύση του Θεού. Η χρήση αριθμών και η συσχέτισή τους με την θρησκεία αποτελεί ένα αρκετά γοητευτικό εργαλείο καθ’ όλη την πορεία του ανθρώπινου είδους, ειδικά για το αριστερό ημισφαίριο του εγκεφάλου μας, το οποίο φαίνεται να αντιλαμβάνεται καλύτερα έννοιες που, αν και απρόσιτες αρχικά, ποσοτικοποιούνται με την ύπαρξη ενός αριθμού. Η ποσοτικοποίηση είναι μια αρκετά προσφιλής διαδικασία για τον εγκέφαλό μας, επειδή με αυτόν τον τρόπο μπορεί να επεξεργαστεί στοιχεία που αρχικώς του μοιάζουν ακατανόητα. Αν κάποιος ανατρέξει την Βίβλο, για παράδειγμα, μπορεί να εντοπίσει πως επαναλαμβάνονται αριθμοί, όπως ο αριθμός 40. Από τους Πυθαγόρειους μέχρι και τους σύγχρονους νευροθεολόγους, όλοι προσπαθούν να βρουν, με τα μέσα που διαθέτουν, μια εξήγηση πίσω από αυτό που αποκαλούμε θρησκεία και αυτή η διαδικασία αποτελεί σίγουρα την πιο γενναιόδωρη πράξη που μπορούν να κάνουν οι άνθρωποι για τους ανθρώπους.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Neurotheology: The relationship between brain and religion, nih, διαθέσιμο εδώ
- Neurotheology: Are We Hardwired for God?, psychiatrictimes, διαθέσιμο εδώ
