Του Γιώργου Σαλπιγγίδη,
Σήμερα συμπληρώνονται 88 χρόνια από την εγκαθίδρυση της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου του 1936 από τον στρατιωτικό και πολιτικό Ιωάννη Μεταξά. Το γεγονός αυτό δεν ήταν κάτι πρωτόγνωρο για την ελληνική κοινωνία, ενώ ακόμα και η υπόλοιπη Ευρώπη είχε μπει σε μια τέτοια περιπέτεια, καθώς παρατηρείται μια μεγάλη αύξηση των δικτατορικών και ανελεύθερων καθεστώτων, με αποκορύφωμα την περίπτωση της Ναζιστικής Γερμανίας και της Φασιστικής Ιταλίας, οι οποίες τελικά θα συμμαχήσουν οδηγώντας τον πλανήτη στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η Ελλάδα ακολούθησε μια από αυτές τις δύο τάσεις ή χάραξε τελικά μια δική της πορεία; Ποιές ήταν οι ομοιότητες και οι διαφορές ανάμεσά τους; Θα μπορούσε να το μεταξικό καθεστώς να ενταχθεί στα αντίστοιχα φασιστικά; Ποιά ήταν η ιδεολογική βάση του καθεστώτος και πως εκφράστηκε; Ποιά ήταν τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της ελληνικής κοινωνίας την περίοδο αυτή;
Αυτά κι άλλα χαρακτηριστικά περιλαμβάνονται στο βιβλίο Το Μεταξικό πείραμα εκφασισμού της ελληνικής κοινωνίας (1936-1941), ένα συλλογικό πόνημα που φέρει την επιμέλεια των Γιώργου Σουβλή και Αριστοτέλη Καλλή, ενώ κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Αλεξάνδρεια. Οι υπόλοιποι συγγραφείς του έργου αυτού είναι η διδάκτωρ ιστορίας Ρόζα Βασιλάκη, ο διδάκτωρ ιστορίας και φιλοσοφίας των επιστημών και της τεχνολογίας Βασίλης Α. Μπογιατζής, ο Γιάννης Στάμος επίσης διδάκτωρ και η ιστορικός και πολιτική επιστημόνισσα Δήμητρα Τζανάκη. Τα κείμενα των συγγραφέων είχαν δημοσιευθεί αρχικά ως ειδικό τεύχος στο επιστημονικό περιοδικό “Fascism. Journal of Comparative Fascist Studies” τον Νοέμβριο του 2022, μεταφέροντας έτσι την ελληνική ιστορία στο εξωτερικό.
Το βιβλίο, λοιπόν, μέσα από τα έξι κεφάλαια που διαθέτει φωτίζει ένα γνωστό μεν γεγονός αλλά με άγνωστες πτυχές. Για να μπορέσει ο αναγνώστης να εντρυφήσει στην περίοδο, οι συγγραφείς του παρέχουν μια πλούσια και κατανοητή ανάλυση γύρω από το κομμάτι του φασισμού τόσο στο διεθνές επίπεδο όσο και στο κατά πόσο συναντώνται τέτοια χαρακτηριστικά στην ελληνική περίπτωση, ενώ στο επίκεντρο μπαίνει και ο ίδιος ο δικτάτορας, Ιωάννης Μεταξάς, παρακολουθώντας την πορεία του αλλά και την κοσμοθεωρία του. Όπως επισημαίνεται, έπειτα, η εμφάνιση του φασισμού εντοπίζεται κατά το πρώτο μισό της δεκαετίας του 1920, με την Ελλάδα να μην ακολουθεί τον δρόμο αυτό, τουλάχιστον το εν λόγω διάστημα, καθώς είχε να διαχειριστεί τα δικά της εσωτερικά προβλήματα. Με το πέρασμα, όμως, του χρόνου άρχισε να διαφαίνεται και στη χώρα μας η λύση του «τρίτου δρόμου», όπως αποκαλείται, δηλαδή όταν δύο φαινομενικά ασυμβίβαστες θέσεις συνδυάζονται επιλέγοντας κάποιες θέσεις η μια από την άλλη ώστε να δημιουργηθεί μια νέα τρίτη εναλλακτική οδός. Ένας τέτοιος «τρίτος δρόμος» ήταν ανοιχτός και για την περίπτωση της Ελλάδας.
Πέραν, όμως, από την ιδεολογική και πολιτική ανάλυση της εποχής, το πόνημα προχωράει και στη διερεύνηση των κοινωνικών σχηματισμών, δίνοντας ιδιαίτερη βάση στις γυναίκες, ένα όχι και τόσο διαδεδομένο μέρος της έρευνας. Έτσι, βλέπουμε πως εντάσσονταν οι γυναίκες στα τμήματα θηλέων της Εθνικής Οργάνωσης Νεολαίας (ΕΟΝ) που αναπτύχθηκαν κατά το μεταξικό καθεστώς. Στόχος της ΕΟΝ ήταν η «ψυχική και ιδεολογική διαπαιδαγώγηση, ως και σωματική αγωγή των Ελληνοπαίδων συμφώνως προς τας ηθικάς, κοινωνικάς και πολιτικάς κατευθύνσεις του Κράτους». Ωστόσο, εξετάζεται και η ανάπτυξη του φεμινιστικού κινήματος, κάτι που εκφράστηκε και μέσα από το περιοδικό «Η Ελληνίς».
Κλείνοντας, αξίζει να επισημανθεί πως το βιβλίο αυτό δεν απευθύνεται μόνο στο επιστημονικό κοινό, αλλά αποτελεί μια μελέτη που θα κεντρίσει το ενδιαφέρον κάθε φιλίστορα αναγνώστη, ανοίγοντάς του νέους ορίζοντες και μαθαίνοντας καινούριες πληροφορίες για την περίοδο και τη διαμόρφωση της ελληνικής κοινωνίας.
