Του Ιωάννη Αμπατζίδη,
Το φαινόμενο της μετανάστευσης αποτελεί ένα από τα διαχρονικά σημαντικότερα κοινωνικά φαινόμενα, το οποίο καθοδηγείται συνήθως από μια πολύπλοκη αλληλεπίδραση οικονομικών, κοινωνικών, πολιτικών και περιβαλλοντικών γεγονότων. Τα τελευταία χρόνια, τα πρότυπα της μετανάστευσης παγκοσμίως έχουν παρουσιάσει σημαντικές αλλαγές, εξαιτίας διάφορων πολεμικών συρράξεων, κρατικών πολιτικών αλλά ακόμα και λόγω της κλιματικής αλλαγής. Η κατανόηση των τάσεων που παρουσιάζει η μετανάστευση είναι ιδιαίτερης σημασίας εάν θέλουμε να έχουμε μια πλήρη αντίληψη για το παρόν αλλά και το μέλλον των μεταναστευτικών τάσεων παγκοσμίως.
Τα τελευταία χρόνια, η τάση που παρατηρείται στην μετανάστευση είναι αυτή του εκτοπισμού ανθρώπων εξαιτίας διώξεων και συγκρούσεων. Σύμφωνα με την Ύπατη Αρμοστεία του Ο.Η.Ε για τους Πρόσφυγες (UNHCR), μέχρι το τέλος του 2022, πάνω από εκατό εκατομμύρια άνθρωποι ανά την υφήλιο εκτοπίστηκαν βίαια, κάτι που αποτελεί αριθμό ρεκόρ. Ο εμφύλιος πόλεμος στη Συρία, στο Νότιο Σουδάν και στη Μιανμάρ, οι συνεχιζόμενες συγκρούσεις σε συνδυασμό με τις δύσκολες συνθήκες που βιώνουν οι πολίτες στο Αφγανιστάν και ο πόλεμος στην Ουκρανία έχουν συμβάλει σημαντικά στην εκτόξευση του αριθμού των προσφύγων τα τελευταία έτη. Επιπλέον, η πολιτική αστάθεια αρκετών κρατών, για παράδειγμα της Βενεζουέλας, οδηγεί αρκετούς ανθρώπους να αφήσουν τις εστίες τους για ένα καλύτερο αύριο.
Η κλιματική αλλαγή αποτελεί ακόμα μία σημαντική κινητήρια δύναμη της μετανάστευσης. Η άνοδος της στάθμης των υδάτων, τα ακραία καιρικά φαινόμενα και οι παρατεταμένες περίοδοι ξηρασίας καθιστούν αρκετά μέρη του πλανήτη σχεδόν ακατοίκητα. Η Παγκόσμια Τράπεζα εκτιμά ότι η κλιματική αλλαγή έχει την δυνατότητα να αναγκάσει περισσότερους από 200 εκατομμύρια ανθρώπους να μεταναστεύσουν έως το 2050. Τα πιο ευάλωτα σημεία του πλανήτη αυτή τη στιγμή είναι τα νησιά του Ειρηνικού, τμήματα της υποσαχάριας Αφρικής αλλά και μέρη της Νότιας Ασίας.
Η μετανάστευση για οικονομικούς λόγους αποτελεί ακόμα έναν σημαντικό παράγοντα, διότι πολλοί είναι αυτοί οι οποίοι αφήνουν την χώρα τους αναζητώντας ένα καλύτερο μέλλον με περισσότερες ευκαιρίες και καλύτερο βιοτικό επίπεδο. Περιοχές όπως η Βόρεια Αμερική, η Ευρώπη και οι χώρες του Κόλπου είναι πρωταρχικοί προορισμοί κυρίως για μετανάστες από χώρες της Ασίας, της Αφρικής αλλά και της Λατινικής Αμερικής. Επίσης, παρατηρείται στην Ευρώπη και το φαινόμενο της εσωτερικής μετανάστευσης, κυρίως από ανθρώπους που κατοικούν στην Νότια και την Ανατολική Ευρώπη, οι οποίοι ψάχνουν ένα καλύτερο μέλλον στην Βόρεια Ευρώπη. Ωστόσο, οι κινήσεις αυτές αρχίζουν να ελέγχονται από αυστηρότερες μεταναστευτικές πολιτικές και καθορίζονται κυρίως από τις ανάγκες της αγοράς.
Χαρακτηριστικά, η μετανάστευση αποτελεί «καυτή πατάτα» στην Ευρωπαϊκή πολιτική σκηνή, ειδικά μετά την προσφυγική κρίση του 2015, όταν πάνω από ένα εκατομμύριο άνθρωποι αιτήθηκαν άσυλο σε χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Ε.Ε προσπάθησε να παρουσιάσει μια συνεκτική προσέγγιση στο θέμα. Χώρες όπως η Γερμανία και η Σουηδία υιοθέτησαν φιλικές πολιτικές προς τους πρόσφυγες και καλωσόρισαν στις χώρες τους έναν ιδιαίτερα μεγάλο αριθμό αυτών. Αντιθέτως, χώρες όπως η Ουγγαρία και η Πολωνία τήρησαν μια πιο συντηρητική στάση, δίνοντας έμφαση στην προστασία των συνόρων τους. Τα χρόνια που ακολούθησαν της μεταναστευτικής κρίσης, η Ε.Ε προσπάθησε και σύναψε συμφωνίες με χώρες όπως η Τουρκία και η Λιβύη με στόχο την διαχείριση των μεταναστευτικών ροών προτού αυτές φτάσουν σε Ευρωπαϊκά εδάφη. Ως αντάλλαγμα, οι χώρες αυτές λαμβάνουν οικονομική βοήθεια αλλά και υποστήριξη. Φυσικά, τα αποτελέσματα δεν είναι τα αναμενόμενα, καθώς η Ε.Ε βασίστηκε σε μη αξιόπιστους εταίρους οι οποίοι φαίνεται πως δεν έχουν την διάθεση να τηρήσουν τις δεσμεύσεις και τις υποχρεώσεις τις οποίες έχουν αναλάβει.
Στη Βόρεια Αμερική, οι δύο κύριες χώρες υποδοχής, ο Καναδάς και οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής παρουσιάζουν διαφορετικές προσεγγίσεις ως προς την μετανάστευση. Υπό την κυβέρνηση Trump, οι Η.Π.Α εφάρμοσαν αυστηρότερες μεταναστευτικές πολιτικές, όπως η κατασκευή συνοριακού τείχους με το Μεξικό και αρκετές ταξιδιωτικές απαγορεύσεις. Η απερχόμενη κυβέρνηση Biden προσπάθησε να αντιστρέψει κάποιες από τις αντιμεταναστευτικές πολιτικές, ακολουθώντας μια πιο ανθρωπιστική πολιτική, εξακολουθώντας όμως να αντιμετωπίζει αρκετά προβλήματα στα νότια σύνορα του. Από την άλλη, ο Καναδάς διαχρονικά ακολουθεί μια φιλική στάση προς τους μετανάστες. Προσπαθεί να προσελκύσει κυρίως μετανάστες σε τομείς της αγοράς στους οποίους έχει έλλειψη και επιπλέον μέσω της μετανάστευσης έχει ως στόχο να αντιμετωπίσει το δημογραφικό πρόβλημα το οποίο αντιμετωπίζει. Ο Καναδάς δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην ενσωμάτωση των μεταναστών και τον σεβασμό της πολυπολιτισμικότητας.
Οι μεταναστευτικές πολιτικές των χωρών της Ασίας διαφέρουν ευρέως. Χώρες όπως η Ιαπωνία και η Νότια Κορέα παραδοσιακά παρουσιάζουν μια πιο συντηρητική πολιτική ως προς την μετανάστευση. Αντιθέτως, τα κράτη της Νοτιοανατολικής Ασίας, όπως η Ταϊλάνδη και η Μαλαισία αποτελούν κύριους προορισμούς για μετανάστες από τις γειτονικές τους χώρες. Οι περισσότερες χώρες του Κόλπου βασίζουν το εργατικό τους δυναμικό σε μετανάστες, με αυτούς να αποτελούν συνήθως και σημαντικό μέρος του πληθυσμού αυτών των χωρών. Δυστυχώς, υπάρχουν πολλαπλές αναφορές πως κυριαρχεί η κατάχρηση και η εκμετάλλευση των ανειδίκευτων εργατών σε αυτά τα κράτη.
Συμπερασματικά, η μετανάστευση αποτελεί ένα διαχρονικό φαινόμενο το οποίο όμως είναι ιδιαίτερα μεταβαλλόμενο ανάλογα την εποχή. Έχει ιδιαίτερη σημασία να κατανοήσουμε τους λόγους αυτής, ενώ τα κράτη υποδοχής θα πρέπει να βελτιώσουν τις πολιτικές ενσωμάτωσης τις οποίες ακολουθούν.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Global Trends Report 2022, UNHCR, διαθέσιμο εδώ
- Report Overview: Migration Continues to Be Part of the Solution in a Rapidly Changing World, but Key Challenges Remain, IOM, διαθέσιμο εδώ
- The State of Global Mobility in the Aftermath of the COVID-19 Pandemic, Migration Policy Institute, διαθέσιμο εδώ
