Της Γεωργίας – Αλεξάνδρας Καλογεροπούλου,
Η ταινία Stalker (1979), του Άντρει Ταρκόφσκι, είναι μία ρωσική ταινία επιστημονικής φαντασίας που βασίζεται στη νουβέλα Roadside Picnic των Μπορις και Αρκάντι Στρουγκάρσκι. Οι ηθοποιοί που υποδύονται τους ρόλους είναι οι εξής: ο ξεναγός, ο οποίος είναι ο Αλεξάντερ Καϊντανόφσκι, ο συγγραφέας είναι ο Ανατόλι Σολονίτσιν, ο επιστήμονας είναι ο Νικολάι Γκρίνγκο, το παιδί του ξεναγού είναι η Νατάσα Αμπράμοβα και η γυναίκα του ξεναγού, Αλίσα Φρέιντλιχ.
Στο επίκεντρο της ταινίας τίθεται μία περιοχή ονόματι «ζώνη». Αυτή δημιουργήθηκε από έναν μετεωρίτη που έπεσε στο συγκεκριμένο σημείο και φημολογείται ότι πραγματοποιεί τις βαθύτερες επιθυμίες των ανθρώπων. Γι’ αυτό, η κυβέρνηση το έχει περιφράξει και έχει βάλει αστυνομικούς να φυλάνε το μέρος για να μην παραβιάζεται. Οι μόνοι που μπορούν να το φτάσουν είναι μερικοί άνθρωποι που ονομάζονται ξεναγοί. Στην αρχή της ταινίας, παρουσιάζεται ο ξεναγός με την οικογένειά του, δηλαδή τη γυναίκα του και την κόρη του. Η γυναίκα του είναι εμφανώς δυσαρεστημένη με τη δουλειά του άντρα της και δεν θέλει να φύγει πάλι για να συνοδεύσει ανθρώπους στη ζώνη. Ο ξεναγός, παρ’ όλες τις αντιδράσεις της συζύγου του, πηγαίνει για να οδηγήσει έναν συγγραφέα και έναν επιστήμονα.
Οι δύο αυτοί συνοδοιπόροι πηγαίνουν στη ζώνη για τους δικούς τους λόγους. Ο συγγραφέας ήθελε να τον «επισκεφτεί» ξανά η έμπνευση και ο επιστήμονας ισχυρίζονταν ότι ήθελε να κερδίσει το Νόμπελ, αλλά στη συνέχεια αποκαλύπτεται ο πραγματικός λόγος για τον οποίο ήθελε να πάει στη συγκεκριμένη περιοχή. Ακολούθως, το μέρος αυτό όταν φτάνουν αλλάζει συνέχεια και επιφυλάσσει πολλές παγίδες που μπορούν να αποβούν μοιραίες. Τουλάχιστον, έτσι ισχυρίζεται ο ξεναγός, γιατί κατά τη διάρκεια της πορείας τους προς τη ζώνη δεν τους συμβαίνει κάποιο ατύχημα, αλλά και όταν καταπατούνται κάποιοι από τους κανόνες που τους έχει θέσει ο ξεναγός δεν βιώνουν τις συνέπειες για τις οποίες τους έχει προειδοποιήσει.
Όταν φτάνουν στο δωμάτιο που υποτίθεται ότι πραγματοποίει τα μεγαλύτερά τους όνειρα αποφασίζουν να μην εισέλθουν. Ο συγγραφέας φοβάται ότι η βαθύτερη επιθυμία του μπορεί να μην είναι αυτή που νομίζει και να είναι μία πιο ρηχή επιθυμία. Για παράδειγμα, αυτός που δίδαξε στον ξεναγό τη διαδρομή προ την ζώνη, ονόματι «σκαντζόχοιρος», πήγε στη ζώνη για να επαναφέρει τον αδελφό του στη ζωή, αλλά το δωμάτιο πραγματοποίησης ευχών του έδωσε χρήματα, γιατί στην πραγματικότητα αυτή ήταν η ενδόμυχη επιθυμία του. Αυτό τον οδήγησε στην αυτοκτονία, γιατί συνειδητοποίησε ότι δεν είναι τόσο καλός άνθρωπος όσο νόμιζε ότι ήταν. Έτσι και ο συγγραφέας πήρε την απόφαση να μην μπει διότι συνειδητοποίησε ότι το δωμάτιο ενδεχομένως να μην του προσφέρει ευτυχία, αλλά, τουναντίον, να του αποκαλύψει μία αρνητική πλευρά του εαυτού του.
Ο Επιστήμονας, από την άλλη, δεν ήθελε να πάει στη ζώνη για να πραγματοποιήσει κάποια επιθυμία του, αλλά ο πραγματικός λόγος ήταν για να καταστρέψει το δωμάτιο, επειδή θεωρούσε ότι αν το ανακαλύψει παραπάνω κόσμος θα χρησιμοποιηθεί για ιδιοτελείς σκοπούς που μπορούν να βλάψουν τους άλλους ανθρώπους. Παρόλα αυτά, αποφασίζει να μην το κάνει.
Έχουν ανακύψει πολλές ερμηνείες για αυτήν την ταινία. Μια από αυτές είναι η θρησκευτική διάστασή της. Ο ξεναγός είναι ο πιστός που δεν ζητάει αποδείξεις και θελήματα από τον θεό (το δωμάτιο της ζώνης) για να πιστέψει σε αυτόν. Ο συγγραφέας και ο επιστήμονας είναι οι άπιστοι που αμφισβητούν την «ζώνη» για τις θαυματουργικές του ιδιότητες και κατά προέκταση τον Θεό και παραβιάζουν τους κανόνες που τους έχει βάλει ο ξεναγός (αλληγορική καταπάτηση των θρησκευτικών κανόνων). Αυτοί οι δύο συμβολίζουν την τέχνη και την επιστήμη. Η τέχνη εξέφραζε πάντα αυτή την αμφισβήτησή μέσα από τη δημιουργική της φύση και η επιστήμη προσπαθούσε νομοτελειακά να αποδείξει τον κόσμο, ώστε να μην εξηγείται με βάση τη θρησκεία. Ο ξεναγός συμβολίζει τον πιστό που προσπαθεί να προσελκύσει και άλλους πιστούς ή λειτουργεί και ως ενσάρκωση του Χριστού.
Φυσικά έχει δοθεί και η φιλοσοφική ερμηνεία πως η «ζώνη» είναι, εν τέλει, η ίδια η ζωή. Όπως αυτή η περιοχή αλλάζει συνέχεια, έτσι και ο ανθρώπινος βίος διαδέχεται μία μεταβλητότητα και τις αλλαγές που διαμορφώνονται με το πέρασμα του χρόνου. Η αισθητική που έχει συμβολίζει τις καλές στιγμές της ζωής. Σαφέστερα, συμπεριλαμβάνει όμορφες εικόνες της φύσης, που αναδεικνύουν τη φυσική ομορφιά, καθώς προσφέρει τέρψη και αγαλλίαση στον θεατή. Αντίθετα, υπάρχουν και οι πιο σκοτεινές εικόνες, που δείχνουν κατεστραμμένα κτίρια και παραμέληση του χώρου. Αυτό συμβολίζει τις δύσκολες στιγμές και γενικότερα τα σύνθετα προβλήματα και την πολυπλοκότητα της ζωής. Οι τρεις αυτοί χαρακτήρες εκφράζουν ερωτήματα που ο κάθε άνθρωπος μπορεί να έχει διατυπώσει, όπως αυτά σχετικά με την πίστη, την απληστία του ανθρώπου και αν η ευτυχία θα έρθει ακόμα και με την πραγματοποίηση των υποσυνείδητων επιθυμιών μας.
Τέλος, αξίζει να σημειωθούν αυτά που ο ίδιος ο σκηνοθέτης έχει αναφέρει για την ταινία «Το Stalker είναι μια τραγωδία, αλλά η τραγωδία δεν είναι απελπιστική. Η τραγωδία καθαρίζει τον άνθρωπο. Πιστεύω ότι μόνο μέσω της πνευματικής κρίσης αρχίζει η θεραπεία. Σε αυτή την ταινία ήθελα να κάνω ένα είδος ολοκληρωμένης δήλωσης: δηλαδή ότι η ανθρώπινη αγάπη από μόνη της είναι —ως εκ θαύματος— απόδειξη ενάντια στον ισχυρισμό ότι δεν υπάρχει ελπίδα για τον κόσμο. Αυτή είναι η κοινή και αδιαμφισβήτητα θετική κατοχή μας, αυτό το ουσιαστικά ανθρώπινο πράγμα που δεν μπορεί να διαλυθεί ή να διαλυθεί, που σχηματίζεται σαν κρύσταλλος στην ψυχή του καθενός μας, το οποίο είναι το μόνο που μπορεί να υπολογίζει ένας άνθρωπος στην ύπαρξή του».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- “Stalker”: Searching for meaning in Tarkovsky’s Philosophical Maze, film-cred.com, διαθέσιμο εδώ.
