Του Φωκίωνα Δανιηλίδη,
Το 626 η Κωνσταντινούπολη κατάφερε να απωθήσει την μεγάλη πολιορκία των Περσών, παρά την απουσία του Αυτοκράτορα Ηρακλείου στην Ανατολή. Την ίδια χρονική περίοδο, ο Αυτοκράτορας ηγούταν του μεγαλύτερου μέρους του στρατού και βρισκόταν βαθιά στην επικράτεια των Σασσανιδών, συνεχίζοντας την αντεπίθεση του Βυζαντίου, έναντι του βασιλιά Χοσρόη Β’, ο οποίος κόντεψε, κατά τα προηγούμενα χρόνια του πολέμου, να φέρει την Αυτοκρατορία στα πρόθυρα της καταστροφής. Οι Πέρσες, ωστόσο, πλέον είχαν υποστεί πολλές ήττες από την Αυτοκρατορία, και η επίθεση στην «Βασιλεύουσα», ήταν η τελευταία τους ελπίδα για να λήξουν την εισβολή.
Με την βυζαντινή πρωτεύουσα να έχει αποφύγει τον κίνδυνο, ο Ηράκλειος ξεκίνησε την τρίτη και τελευταία φάση του πολέμου. Ο στρατός του πλέον ήταν ισχυρότερος από τις πρώτες δύο, καθώς είχε προσαρτήσει σε αυτόν επιπλέον στρατεύματα από τις περιοχές που ανέκτησε τα προηγούμενα χρόνια, συγκεκριμένα από την Αρμενία και τον Καύκασο. Επιπλέον, ο αυτοκράτορας έσπευσε να εκμεταλλευτεί την ύπαρξη των Χαζάρων Τούρκων και τις εχθρικές τους σχέσεις με τους Σασσανίδες και σύναψε μία συνεργασία με αυτούς, προσφέροντας το χέρι της κόρης του στον Χαγάνο τους το 627. Έτσι, σαράντα χιλιάδες Χαζάροι στρατιώτες στάλθηκαν για να ενισχύσουν την εκστρατεία και ο Ηράκλειος έφτασε βαθύτερα στην περσική επικράτεια, όμως οι Τούρκοι αρνήθηκαν να τον συνοδέψουν στις πολεμικές του επιχειρήσεις κατά την διάρκεια του χειμώνα. Οι Βυζαντινοί μπόρεσαν να ανταπεξέλθουν στις αντεπιθέσεις των Σασσανιδών και οι Χαζάροι στάθηκαν και πάλι στο πλευρό τους μετά από μερικούς μήνες. Η συγκεκριμένη συνεργασία αποτέλεσε από τις πρώτες μεταξύ του Βυζαντίου και κάποιοι μη ορθόδοξου λαού.
Ο Ηράκλειος κατάφερε να φτάσει στα τείχη της Κτησιφώντας, της πρωτεύουσας των Σασσανιδών, τα Χριστούγεννα του 627, χωρίς την βοήθεια των Χαζάρων. Όσο έπεφτε το ένα κάστρο μετά το άλλο από τους Βυζαντινούς, ο Χοσρόης διέφυγε στην οχυρωμένη πόλη της Δασταγέρδης. Η Κτησιφώντα δεν λεηλατήθηκε και ο Ηράκλειος έδειξε έλεος στους κατοίκους της. Αντιθέτως, αποφάσισε να επιτρέψει στους στρατιώτες τους να ξαποστάσουν στην πόλη, διοργανώνοντας μέχρι και ιπποδρομίες και γιορτές σε αυτή. Το ίδιο δεν ίσχυε για τον Χοσρόη, ο οποίος σχεδίαζε την επόμενή του κίνηση και ξεσήκωσε έναν διωγμό κατά των χριστιανών της αυτοκρατορίας του. Ένα από τα θύματα ήταν ο Άγιος Αναστάσιος ο Πέρσης που μαρτύρησε τον Ιανουάριο του 628.
Το πείσμα που έδειξε ο Σάχης απέναντι στους Βυζαντινούς, οι οποίος αρνήθηκε για ακόμη μία φορά να συνθηκολογήσει μαζί τους, έστρεψε την κοινή γνώμη εναντίον του. Τα τελευταία χρόνια του πολέμου, ο Χοσρόης είχε φερθεί τυραννικά σε πολλές περιπτώσεις διατάσσοντας βασανιστήρια και εκτελέσεις και ο λαός του είχε αρχίσει να εξαντλείται από τον πόλεμο, στον οποίο ο Ηράκλειος είχε πλέον το πάνω χέρι. Μέσα σε αυτό το έντονο κλίμα αναταραχής, ο Πέρσης βασιλιάς άρχισε να χάνει την εμπιστοσύνη του στους στρατηγούς του, μία συμπεριφορά που δυσαρέστησε ιδιαίτερα έναν από τους σπουδαιότερούς του, τον Σαρβάραζο. Παρατηρώντας το, οι Βυζαντινοί προσέγγισαν τον τελευταίο μέσω της διπλωματίας και κατάφεραν να τον στρέψουν εναντίον του Χοσρόη.
Τελικά, αναγνωρίζοντας το μάταιο της αντίστασης, ο γιος του Χοσρόη, ο Καβάντ Β’, ανέτρεψε και ύστερα εκτέλεσε τον πατέρα του. Σε αντίθεση με αυτόν, ο Καβάντ σκόπευε να τερματίσει την εκστρατεία των Βυζαντινών με κάθε τρόπο, ακόμα και εάν αυτό σήμαινε την αναίρεση ολόκληρης της προόδου που έγινε επί Χοσρόη. Έτσι και έγινε. Το 630, ο Ηράκλειος συμφώνησε να επιστρέψει στην πατρίδα του, υπό τον όρο πως η αυτοκρατορία θα επαναφερόταν στα εδάφη που είχε το 591, καθώς και να επιστραφούν τα ιερά αντικείμενα της Ιερουσαλήμ, υποσχόμενος, παράλληλα, να σεβαστεί τους χριστιανούς της επικράτειάς του.
Πλέον, οι σχέσεις μεταξύ των δύο αυτοκρατοριών ήταν παρόμοιες με εκείνες επί Μαυρικίου. Η Αρμενία διαχωρίστηκε με τον ίδιο τρόπο και ένας απεσταλμένος από τις δύο δυνάμεις διοικούσε το αντίστοιχο τμήμα, όμως ο Ηράκλειος αποφάσισε να στηρίξει τους αριστοκράτες, σε αντίθεση με τον Μαυρίκιο που ευνοούσε τον λαό. Γενικότερα, φαίνεται να μην ήταν πρόθυμος να συγκρουστεί μαζί τους με κανέναν τρόπο, κατά πάσα πιθανότητα θέλοντας να τερματίσει κάθε μορφή αναταραχής στην αυτοκρατορία. Με αυτόν τον τρόπο, ο ιερός πόλεμος του Ηρακλείου εκπλήρωσε τον σκοπό του και ο αυτοκράτορας δοξάστηκε ως προστάτης του χριστιανισμού. Η εκτίμηση που υπήρχε προς εκείνον για τα κατορθώματά του είναι εμφανής στο έργο του Γεώργιου Πισίδη, ο οποίος αποδίδει ιερό χαρακτήρα στον πόλεμο, περιγράφοντας την εκστρατεία ως νίκη του χριστιανισμού κατά της ειδωλολατρίας.
Μετά από σχεδόν τριάντα χρόνια συρράξεων, ο τελευταίος βυζαντινοπερσικός πόλεμος είχε πλέον λήξει, όμως στην πραγματικότητα καμία από τις δύο πλευρές δεν επωφελήθηκε από αυτόν. Οι συνέπειές του ήταν απλώς καταστροφικές. Το Βυζάντιο και η Σασσανιδική Περσία ήταν εξαντλημένοι και ευάλωτοι στην άνοδο μίας νέας υπερδύναμης, του Ισλάμ. Οι πλέον ενοποιημένοι υπό την μουσουλμανική θρησκεία, Άραβες πίστευαν, όπως άλλωστε γράφει και το ίδιο το Κοράνι, πως οι χριστιανοί συγκάλυπταν την αλήθεια για τον Θεό και πως για αυτόν τον λόγο, ήταν δικαιολογημένοι να διεξάγουν μία «Τζιχάντ» (Ισλαμική μορφή ιερού πολέμου), εναντίον αυτών και των Περσών. Εκμεταλλευόμενοι τις συγκρούσεις των ορθόδοξων με τους μονοφυσίτες Βυζαντινούς, περιόρισαν την Αυτοκρατορία στην Μικρά Ασία και τα Βαλκάνια. Οι δε Σασσανίδες, σβήστηκαν οριστικά από τον χάρτη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Alexander Kazhdan, 1991, Maurice, Oxford Dictionary of Byzantium (τόμος Β’), Νέα Υόρκη, εκδ. Oxford University Press.
- Cyril Mango (2002), Oxford History of Byzantium, Νέα Υόρκη, εκδ. Oxford University Press.
- Elizabeth Jeffreys (2009), The Oxford Handbook of Byzantine Studies, Νέα Υόρκη, εκδ. Oxford University Press.
- James Howard-Johnston (2021), The last great war of antiquity, Νέα Υόρκη, εκδ. Oxford University Press.
- Walter E. Kaegi (2003), Heraclius emperor of Byzantium, Cambridge, εκδ. Cambridge University Press.
- Αλέξιος Σαββίδης (2022), The cross and the sacred fire: Byzantium and the Sassanids, Αθήνα, εκδ. Ηρόδοτος.
- Αλέξιος Σαββίδης (2011), Ιστορία του Βυζαντίου με αποσπάσματα από τις πηγές (Τόμος Α’, 284-717), Αθήνα, εκδ. Πατάκη.
- Αλέξιος Σαββίδης (2008), Εισαγωγή στην βυζαντινή ιστορία, Αθήνα, εκδ. Ηρόδοτος.
- Γιάννης Χρονόπουλος (2017), Ηράκλειος, Αθήνα, εκδ. Historical Quest.
- Κατερίνα Καραπλή (2010), Κατεύδωσις του στρατού: Η οργάνωση και η ψυχολογική προετοιμασία του βυζαντινού στρατού πριν από τον πόλεμο (610-1081), Αθήνα, εκδ. Μυρμιδόνες.
