Της Αναστασίας Λιάκου,
«Πάνε στον γιατρό να σου γράψει καμιά αντιβίωση». Πόσο συχνά έχουμε ακούσει αυτήν τη φράση από άτομα του κοντινού μας περιβάλλοντος, όταν είχε τύχει να αρρωστήσουμε; Η νοοτροπία που έχει ριζωθεί, ειδικά στη χώρα μας, πως όλες οι λοιμώξεις –βακτηριακές και μη– χρειάζονται τη λήψη αντιβίωσης για τη θεραπεία τους είναι όχι μόνο λανθασμένη, αλλά και επικίνδυνη. Και αυτό γιατί οδηγεί στη δημιουργία ανθεκτικών στα αντιβιοτικά βακτηριακών στελεχών, με τα νοσοκομεία και τους γιατρούς να καταφεύγουν σε αντιβιοτικά σχήματα τρίτης γενιάς για την αντιμετώπισή τους.
Τι θα συμβεί, όμως, αν εμφανισθούν νέα στελέχη με ανθεκτικότητα στα τελευταίας γενιάς αντιβιοτικά; Καθίσταται, λοιπόν, επιτακτική η ανάγκη της ορθής συνταγογράφησης των αντιβιοτικών από τους θεράποντες ιατρούς και η αποφυγή της κατάχρησής τους από όλους μας. Ένα από τα πιο συνήθη σενάρια υπερσυνταγογράφησης αντιβιοτικών αποτελεί και η γνωστή σε όλους μας αμυγδαλίτιδα. Ως οξεία αμυγδαλίτιδα ορίζεται η φλεγμονή των παρίσθμιων αμυγδαλών. Αποτελεί μία από τις πιο συνήθεις λοιμώδεις νόσους και όλοι μας την έχουμε περάσει τουλάχιστον μία φορά στην παιδική μας ηλικία. Αυτό που, όμως, πολλοί δεν γνωρίζουν είναι πως στο 70-80% των περιπτώσεων η νόσος υφίεται δίχως την ανάγκη λήψης αντιβιοτικής θεραπείας, καθώς το αίτιο είναι ιογενές.
Οι παρίσθμιες αμυγδαλές αποτελούν λεμφοεπιθηλιακούς ιστούς που καταλαμβάνουν τον αμυγδαλικό κόλπο του πλάγιου στοματοφάρυγγα (οι δύο οβάλ σχήματος μάζες που βλέπουμε στο πίσω μέρους του λαιμού, όταν ανοίγουμε το στόμα μας). Η επιφάνεια της αμυγδαλής συνίσταται από κροσσωτό πλακώδες επιθήλιο, το οποίο καταδύεται στον υποκείμενο συνδετικό ιστό σε πολυάριθμες θέσεις, σχηματίζοντας τις αμυγδαλικές κρύπτες, στα τοιχώματα των οποίων υπάρχουν πολυάριθμα λεμφοζίδια. Στις κρύπτες και στο επιθήλιο επιτυγχάνεται εκτεταμένη επαφή με ένα ευρύ φάσμα αντιγόνων που εισέρχονται στη στοματική κοιλότητα μέσω της αναπνοής, μια διαδικασία πιο έντονη και σημαντική στην παιδική ηλικία. Ως αποτέλεσμα, αντισώματα και λεμφοκύτταρα εκκρίνονται στο σάλιο, αλλά και μεταφέρονται στο υπόλοιπο σώμα με στόχο την αντιμετώπιση του ξένου προς τον οργανισμό παράγοντα. Συνεπώς, η ανατομική δομή της αμυγδαλής επεξηγεί τον ρόλο της στην άμυνα του οργανισμού, αλλά και τον λόγο για τον οποίο η αμυγδαλίτιδα είναι τόσο συχνή, ειδικά στις νεαρές ηλικίες.
Η οξεία αμυγδαλίτιδα είναι, γενικά, το αποτέλεσμα μιας λοίμωξης, ιογενούς ή βακτηριακής αιτιολογίας, με συχνότερη την πρώτη. Τα πιο κοινά ιογενή παθογόνα είναι συνήθως αυτά που προκαλούν το κοινό κρυολόγημα, συμπεριλαμβανομένων των ρινοϊών, του αναπνευστικού συγκυτιακού ιού, του αδενοϊού και του κορωνοϊού. Αυτά έχουν συνήθως χαμηλή μολυσματικότητα και σπάνια οδηγούν σε επιπλοκές. Άλλες ιογενείς αιτίες, όπως ο Epstein-Barr, ο κυτταρομεγαλοϊός, η ηπατίτιδα Α, η ερυθρά και ο HIV μπορούν, επίσης, να προκαλέσουν αμυγδαλίτιδα.
Όσον αφορά τα βακτηριακά παθογόνα, πιο συχνός είναι ο πυογενής στρεπτόκοκκος (β-αιμολυτικός της ομάδας Α), άλλα είδη στρεπτοκόκκων, ο αιμόφιλος της ινφλουέντζας, ο χρυσίζων σταφυλόκοκκος, ο πνευμονιόκοκκος και η μοραξέλλα η καταρροϊκή.
Η προσοχή μας παραμένει, κυρίως, στα βακτήρια (ειδικά στον πυογενή στρεπτόκοκκο), καθώς οι λοιμώξεις που προκαλούν είναι πιο σημαντικές, με τάση για υποτροπή και πιθανότητα για σοβαρές επιπλοκές. Οι συχνότερες επιπλοκές βακτηριακής αμυγδαλίτιδας είναι το περιαμυγδαλικό και πλαγιοφαρυγγικό/ οπισθοφαρυγγικό απόστημα, καταστάσεις που χρήζουν άμεσης διάνοιξης, νοσηλείας και πιθανότατα χειρουργικής αντιμετώπισης. Πιο σοβαρές και σπάνιες σήμερα επιπλοκές, που οφείλονται αποκλειστικά στον στρεπτόκοκκο, είναι ο ρευματικός πυρετός, η οστρακιά και η μεταστρεπτοκοκκική σπειραματονεφρίτιδα.
Η μετάδοση των μικροβίων συνήθως γίνεται με σταγονίδια του σάλιου, με τον βήχα και το φτέρνισμα, κάτι που την κάνει ιδιαίτερα κολλητική έως και επιδημική σε περιβάλλοντα με στενή επαφή (σχολεία, κατασκηνώσεις, αίθουσες συγκέντρωσης). Ορισμένες φορές, μια ίωση μπορεί να αποδυναμώσει τον οργανισμό, με αποτέλεσμα τη δημιουργία αμυγδαλίτιδας από μικρόβια που υπάρχουν φυσιολογικά στο σώμα μας. Συστήνεται, έτσι, η αποφυγή επαφής του αρρώστου με άλλους ανθρώπους και η γενικότερη καλή υγιεινή των χεριών μέχρι να υποχωρήσει ο πυρετός και να ηρεμήσουν τα συμπτώματα.
Η συμπτωματολογία συχνά εμφανίζεται ως:
- Δυσκαταποσία, πόνος στον φάρυγγα, δυσοσμία, σιελόρροια.
- Πονοκέφαλος, υψηλός πυρετός, γενική κακουχία.
- Αντανακλαστικός πόνος στο αυτί.
- Διόγκωση τραχηλικών λεμφαδένων.
- Αλλαγή χροιάς της φωνής (ο ασθενής μπορεί να αποφεύγει την ομιλία, εξαιτίας του πόνου).
- Καταρροή και βήχας στην ιογενή αμυγδαλίτιδα.
- Αρθραλγίες, μυαλγίες και παρουσία πύου στις αμυγδαλές στη βακτηριακή.
- Στα παιδιά μπορεί ρίγος, έμετοι, κοιλιακό άλγος.
Η διάγνωση της οξείας αμυγδαλίτιδας είναι κυρίως κλινική, με συνυπολογισμό της συμπτωματολογίας του ασθενούς και της κλινικής εικόνας των αμυγδαλών μέσω της στοματοφαρυγγοσκόπησης, με καίριο τον προσδιορισμό της αιτιοπαθογένειας ως βακτηριακής ή ιογενής για την εφαρμογή της κατάλληλης θεραπείας. Έτσι, τα κλινικά ευρήματα αξιολογούνται με βάση τα κριτήρια Centor για τη στρεπτοκοκκική (GABHS) φαρυγγοαμυγδαλίτιδα.
Καθένα από τα εξής κλασικά κριτήρια προσθέτει 1 βαθμό:
- Πυρετός (38 και άνω).
- Παρουσία διογκωμένων τραχηλικών λεμφαδένων.
- Παρουσία εξιδρώματος (πύου) αμυγδαλών.
- Απουσία βήχα (ρινίτιδας-κρυολογήματος).
Σε αυτά προστίθεται 1 βαθμός αν η ηλικία του ασθενούς βρίσκεται μεταξύ 3-14 ετών, 0 βαθμοί για ηλικίες 15-45 και -1 για ηλικίες 45 ετών και άνω.
Με βάση τη βαθμολογία αυτή:
- 0-1: Δεν πραγματοποιείται περαιτέρω έλεγχος.
- 2-3: Διενεργείται strep test (τεστ ταχείας ανίχνευσης στρεπτοκοκκικού αντιγόνου με βάση επίχρισμα που λαμβάνεται από τις αμυγδαλές του ασθενή).
- >4: Strep test ή απ’ ευθείας εμπειρική αντιβιοτική θεραπεία έναντι του συγκεκριμένου στελέχους.
Εάν είναι θετικά 3 από τα 4, τότε υπάρχει 40-60% πιθανότητα λοίμωξης με στρεπτοκοκκική φαρυγγοαμυγδαλίτιδα. Αντίθετα, εάν είναι αρνητικά 3 από τα 4, τότε η αρνητική προγνωστική αξία φτάνει στο 80%. Επομένως, τα κριτήρια αυτά φέρουν υψηλή ειδικότητα και χαμηλή ευαισθησία. Σε περιπτώσεις που η εικόνα δεν είναι ξεκάθαρη, βασικές εξετάσεις αίματος, όπως ο τύπος και αριθμός λευκών αιμοσφαιρίων, οι τιμές των γενικών δεικτών φλεγμονής (ΤΚΕ,CRP) και των ηπατικών ενζύμων (SGOT,SGPT), βοηθούν την εύρεση της αιτίας. Η καλλιέργεια φαρυγγικού επιχρίσματος που θα ταυτοποιήσει το ακριβές παθογόνο χρησιμοποιείται συνήθως σε περιπτώσεις υποτροπών της λοίμωξης.
Ποια, λοιπόν, είναι η κατάλληλη θεραπεία και πότε χρειάζονται τα αντιβιοτικά; Η οξεία αμυγδαλίτιδα θεραπεύεται στις περισσότερες περιπτώσεις μέσω συντηρητικής θεραπείας στο σπίτι. Συστήνεται συμπτωματική θεραπεία με παυσίπονα/ αντιπυρετικά, τοπική αντισηψία του λαιμού με ενδεδειγμένα προϊόντα του εμπορίου, γαργάρες με σόδα ή αλατόνερο, ενυδάτωση και ξεκούραση. Υπό ειδικές προϋποθέσεις που κρίνει ο θεράπων ιατρός, χορηγείται κατάλληλη αντιβίωση ευαίσθητη στα μικρόβια που προκαλούν τη λοίμωξη για 7-10 μέρες και φυσικά ποτέ σε υποψία ιογενούς λοίμωξης.
Η αμυγδαλεκτομή χρησιμοποιείται ως θεραπεία στις υποτροπιάζουσες αμυγδαλίτιδες, χρόνιες αμυγδαλίτιδες και στη μικροβιακή αμυγδαλίτιδα που δεν ανταποκρίνεται στη συντηρητική θεραπεία. Συχνές ή υποτροπιάζουσες αμυγδαλίτιδες γενικά ορίζονται ως εξής:
- περισσότερα από 7 επεισόδια σε ένα χρόνο
- 5 ή περισσότερα επεισόδια ανά έτος σε δύο συνεχόμενα έτη (π.χ. 5 επεισόδια πέρσι και άλλα 5 επεισόδια στο τρέχοντα έτος)
- 3 ή περισσότερα επεισόδια ανά έτος σε τρία συνεχόμενα έτη
Συμπερασματικά, η αμυγδαλίτιδα αποτελεί ένα από τα συνηθέστερα αίτια πονόλαιμου και υψηλού πυρετού στα παιδιά και μπορεί να οφείλεται σε βακτηριακό ή ιογενές παθογόνο. Η διάγνωσή της είναι κυρίως κλινική, με βάση το ατομικό ιστορικό και την κλινική εξέταση από τον θεράποντα ιατρό, ενώ σημαντική καθίσταται η αξιολόγηση του παθογόνου αιτίου. Στην περίπτωση βακτηριακής λοίμωξης, η αντιβίωση είναι απαραίτητη για την αποφυγή σοβαρών και απειλητικών επιπλοκών. Αντίθετα, στην περίπτωση ιογενούς λοίμωξης, η οποία είναι και η πιο συχνή και με λιγότερο απειλητικές επιπλοκές, εφαρμόζεται μόνο συντηρητική θεραπεία. Έχοντας στο μυαλό μας αυτά τα σημεία, μπορούμε να κάνουμε ένα βήμα μπροστά στη μείωση της υπερσυνταγογράφησης των αντιβιοτικών.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Tonsilitis Stat Pearls, NCBI Bookshelf. Διαθέσιμο εδώ
- Tonsilitis, Mayo Clinic. Διαθέσιμο εδώ
- Οξεία αμυγδαλίτιδα, Σταμάτης Περίδης. Διαθέσιμο εδώ
- Αμυγδαλίτιδα, Σουλαντίκας Κωνσταντίνος. Διαθέσιμο εδώ
- Behrbohm H., Παθήσεις ωτός, ρινός και λάρυγγα, Εκδόσεις Κωνσταντάρας, Αθήνα, 2016
