Της Σοφίας Μάντη,
Αν κάποιος παρακολούθησε, έστω και τυχαία, ειδησεογραφικά δελτία της προηγούμενης εβδομάδας, πολύ πιθανό να ενημερώθηκε ήδη για την επανεμφάνιση κρουσμάτων μιας από αρχαιοτάτων χρόνων διάσημης ασθένειας σε ελληνικό έδαφος. Αυτή η ασθένεια δεν είναι άλλη από την πανώλη, ευρέως γνωστή και ως πανούκλα, η οποία βρέθηκε πάλι στην επικαιρότητα με τον εντοπισμό μολυσμένων αιγοπροβάτων στην περιοχή της Θεσσαλίας.
Η πανώλη αποτελεί μια οξεία βακτηριακή λοίμωξη, με υπεύθυνο βακτήριο το Yersinia pestis, το οποίο μεταδίδεται σε ανθρώπους κυρίως μέσω ψύλλων που μολύνθηκαν από αρουραίους, αλλά και μετά από άμεση επαφή με υγρά και ιστούς μολυσμένων ζώων. Είναι ιδιαίτερα μεταδοτική νόσος, υπαίτια για πολλές ενδημίες και επιδημίες ανά τους αιώνες, που άφησαν πίσω εκατομμύρια νεκρούς. Πιθανολογείται ότι απασχολούσε την ανθρωπότητα ήδη από την αρχαιότητα, με παράδειγμα τον λοιμό των Αθηνών κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου, που αναφέρει ο Θουκυδίδης, για τον οποίο φαίνεται να ευθύνεται το εν λόγω βακτήριο.
Η πιο γνωστή επιδημία πανούκλας εκδηλώθηκε κατά τον Μεσαίωνα. Η νόσος τότε έλαβε το όνομα «Μαύρος Θάνατος», λόγω της πολύ υψηλής θνητότητας των ασθενών. Θεωρείται πως μεταφέρθηκε στην Ευρώπη από ναυτικούς και σταυροφόρους που είχαν ταξιδέψει σε ασιατικές περιοχές, με πιθανότερες χώρες προέλευσης την Ινδία και τη Μογγολία. Σε σύντομο χρονικό διάστημα εξαπλώθηκε σε όλο τον ευρωπαϊκό χώρο και προκάλεσε σοβαρά δημογραφικά προβλήματα, καθώς μολύνθηκαν θανάσιμα πάνω από 20 εκατομμύρια άνθρωποι –περίπου το ένα τρίτο του τότε πληθυσμού της ηπείρου.
Σήμερα, η εμφάνιση κρουσμάτων είναι σπάνιο φαινόμενο στο Δυτικό κόσμο. Κυρίως νοσούν άτομα σε χώρες όπως το Περού και η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, ενώ στη Μαδαγασκάρη παρατηρούνται εξάρσεις της νόσου ετησίως. Κίνδυνο διατρέχουν περισσότερο κάτοικοι αγροτικών περιοχών, κτηνοτρόφοι, κτηνίατροι και όσοι ασχολούνται με δραστηριότητες στη φύση, όπως το κυνήγι.
Η νόσος εμφανίζεται με τρεις μορφές: τη βουβωνική, την πνευμονική και τη σηψαιμική. Στην πρώτη, κύριο σύμπτωμα είναι η προσβολή των λεμφαδένων, οι οποίοι γίνονται επώδυνοι και διογκώνονται έντονα. Παράλληλα, παρατηρείται υψηλός πυρετός, αδυναμία, μυϊκοί πόνοι και πονοκέφαλος. Στη δεύτερη, εκτός του υψηλού πυρετού, εμφανίζονται, επίσης, βήχας με αίμα στα πτύελα, δύσπνοια και θωρακικά άλγη. Χωρίς θεραπεία μεταπίπτει ταχύτατα στην τρίτη μορφή, που αρχικά προκαλεί έντονη κακουχία, διάρροιες, έμετους και τελικά εξελίσσεται σε πολυοργανική ανεπάρκεια με συμπτώματα σηπτικής καταπληξίας. Η μορφή αυτή είναι, στην πλειοψηφία των περιπτώσεων, θανατηφόρα. Στις επιπλοκές της ασθένειας συγκαταλέγονται η γάγγραινα, που οδηγεί σε νέκρωση ιστών και ακρωτηριασμούς, και η μηνιγγίτιδα.
Η υποψία για πανώλη σήμερα τίθεται από τον συνδυασμό των αντίστοιχων συμπτωμάτων με το ιστορικό επαφής με ύποπτο ζώο ή δήγματος ψύλλου ή δραστηριοτήτων σε αγροτικές και δασικές περιοχές. Για τη διάγνωση της λοίμωξης μπορούν να ληφθούν δείγματα αίματος, αναπνευστικών εκκρίσεων, εγκεφαλονωτιαίου υγρού ή από τους προσβεβλημένους λεμφαδένες. Λόγω της ταχείας εξέλιξης της λοίμωξης, που αποβαίνει μοιραία, είναι απαραίτητη η έναρξη της κατάλληλης αντιβιοτικής θεραπείας πριν ακόμη επιβεβαιωθεί η μόλυνση, όταν υπάρχει ισχυρή υποψία. Αντιβιοτικά πρώτης γραμμής θεωρούνται η γενταμυκίνη, η δοξυκυκλίνη και οι κινολόνες.
Δεν υπάρχει ακόμη εμβόλιο για προστασία από αυτήν τη λοίμωξη. Μέτρα πρόληψης αποτελούν η απομόνωση των κρουσμάτων, η χρήση κατάλληλου προστατευτικού εξοπλισμού κατά την επαγγελματική έκθεση σε ζώα, η φροντίδα και καθαριότητα των κατοικίδιων και η χρήση εντομοαπωθητικών.
Κατά καιρούς έχουν προκύψει ανησυχίες για τη χρήση του Yersinia pestis ως βιολογικό όπλο. Λόγω της καθυστέρησης κάποιων ημερών μεταξύ της μόλυνσης και της εμφάνισης συμπτωμάτων, αλλά και της εύκολης μετάδοσης από άτομο σε άτομο στην πνευμονική του μορφή μέσω των αναπνευστικών εκκρίσεων, θα μπορούσε δυνητικά να μεταδοθεί ταχύτατα και να προκύψουν νέες ενδημίες. Ορισμένες χώρες έχουν ειδικές κατευθυντήριες οδηγίες για να προστατευτούν, σε περίπτωση απόπειρας επιστράτευσης της πανώλης σε βιολογικό πόλεμο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Plague, Mayo Clinic. Διαθέσιμο εδώ
- Plague, Cleveland Clinic. Διαθέσιμο εδώ
- Plague as a Bioweapon, Occupational Therapy and Health Administration. Διαθέσιμο εδώ
