Της Μάρας Βιτσαξάκη,
Godfather: Το κινηματογραφικό αριστούργημα του Φράνσις Φορντ Κόπολα που άλλαξε για πάντα τη ρότα του Hollywood και του παγκόσμιου κινηματογράφου, εγκαθιδρύοντας νέες σκηνοθετικές τεχνικές. Η καθεμία απ’ τις τρεις ταινίες διακρίνεται σκηνοθετικά για διαφορετικό λόγο, όμως, στο συγκεκριμένο άρθρο πρόκειται να αναλυθεί σκηνοθετικά η πρώτη. Κατ’ εμέ η πρώτη ταινία της τριλογίας αποτελεί –θα τολμούσα να πω– ένα αψεγάδιαστο σκηνοθετικό εγχειρίδιο. Πολλοί άνθρωποι ίσως να απορούν και να αδυνατούν να κατανοήσουν τον λόγο για τον οποίο ο Νονός συγκλόνισε και συγκλονίζει τους σινεφίλ όλου του πλανήτη γι’ αυτό και το άρθρο αυτό αποσκοπεί στην ανάδειξη αυτών των λόγων που το Godfather αποτελεί μια απ’ τις καλύτερες ταινίες όλων των εποχών. Θα αναφερθούν οι κομβικότερες σκηνές της ταινίας, όμως, για την κατανόηση του άρθρου είναι απαραίτητη η προηγηθείσα θέασή της. Spoiler alert.
Καταρχάς, όλη η ταινία βασίζεται σε δύο βασικούς σκηνοθετικούς συμβολισμούς, οι οποίοι εάν είναι γνωστοί εξαρχής ή εάν παρατηρηθούν κατά τη διάρκεια, διευκολύνουν στην κατανόηση της συνοχής και του πραγματικού βαθύτερου νοήματος. Οι δύο αυτοί συμβολισμοί φανερώνονται ήδη απ’ τα πρώτα λεπτά της ταινίας και είναι οι σκιάσεις που χρησιμοποιούνται επιδέξια και ο διαχωρισμός εξωτερικών κι εσωτερικών πλάνων. Η ταινία ξεκινάει με ένα μονοπλάνο, στο οποίο παρουσιάζεται ένα κοντινό πλάνο ενός ανθρώπου –του Μπονασέρα– που σχεδόν μεμψιμοιρώντας αφηγείται ένα περιστατικό που του συνέβη για το οποίο θέλει να εκδικηθεί κι έτσι κατέληξε να ζητάει αυτή τη χάρη της λήψης εκδίκησης από ένα προς το παρόν άγνωστο άτομο. Με σταδιακό zoom out, το πλάνο απομακρύνεται κι ανοίγει ώσπου φτάνει στην εισαγωγή του Βίτο, χρησιμοποιώντας την τεχνική της λήψης “over the shoulder”, μέσω της οποίας εγκαθιδρύεται έξυπνα η θέση ισχύος του Βίτο. Ο Δον Βίτο Κορλεόνε (Μάρλον Μπράντο), ο νονός της νύχτας, παρουσιάζεται σε θέση ακροατή να κάθεται ήρεμα στην καρέκλα του κι αποπνέει τη βεβαιότητα της εξουσίας του, είναι αδιαμφισβήτητα το αφεντικό.
Το δωμάτιο στο οποίο βρίσκονται είναι κατασκότεινο και φωτίζονται αμυδρώς τα αντικείμενα και τα πρόσωπα που βρίσκονται στον χώρο. Ο Μπονασέρα ολοκληρώνει την ιστορία του με τη φράση “for justice, we must go to Corleone”, φανερώνοντας εμμέσως πλην σαφώς τον ρόλο του Βίτο. Κατόπιν της διατύπωσης του αιτήματος, αλλάζει το πλάνο κι επιτέλους αποκαλύπτεται το πρόσωπο του Βίτο. Τα μάτια του είναι σκιασμένα, γεγονός που τον ακολουθεί στις περισσότερες σκηνές, υποδεικνύοντας ότι ο χαρακτήρας του αποτελεί ένα μυστήριο, οι σκέψεις του παραμένουν άγνωστες, τις γνωρίζει μόνο εκείνος και στον υπόλοιπο κόσμο γνωστοποιούνται μόνο όταν τις μετουσιώσει σε πράξεις. Οι σκιές αντιπροσωπεύουν τη μάχη του καλού και του κακού που βιώνει ο άνθρωπος, εξού και η συχνή σκίαση του μισού προσώπου των χαρακτήρων, ενώ το άλλο μισό παραμένει φωτεινό. Ακόμη, συμβολίζουν το βάθος του σκότους της ψυχής.
Η σκηνή αλλάζει απότομα κι ακολουθούν εικόνες με φωτεινά, θερμά χρώματα και πολύ κόσμο, ακούγεται δυνατή μουσική και ομιλίες. Το πλάνο λαμβάνει χώρα στον εξωτερικό χώρο του σπιτιού όπου πραγματοποιείται ο γάμος της κόρης του Βίτο, οι άνθρωποι γλεντάνε και είναι χαρούμενοι. Εδώ, συμβαίνει και η είσοδος όλων των χαρακτήρων και κυρίως των υιών του Βίτο, δηλαδή του Σόνι, του Φρέντο, του Μάικλ (Αλ Πατσίνο) και του Τομ που είναι ο υιοθετημένος γιος, ο οποίος αποτελεί τον δικηγόρο της οικογένειας και τον Κονσιλιέρε, δηλαδή τον σύμβουλο του Βίτο. Η σκηνή είναι πολύ σημαντική, καθώς σε μια προσπάθεια λήψης οικογενειακής φωτογραφίας, ο Βίτο λέει “Where’ s Michael? We ‘re not taking this picture without Michael”. Απ’ αυτή την ατάκα διαφαίνεται και προοικονομείται μέσω της επιρροής της απουσίας του Μάικλ, η μελλοντική σπουδαιότητα του χαρακτήρα. Ο Μάικλ εισέρχεται στην αυλή του σπιτιού με την Κέι, την κοπέλα του, από εξωτερικό χώρο, σε αντίθεση με όλους τους υπόλοιπους χαρακτήρες που ήταν ήδη μέσα, και καθώς το βασικό χαρακτηριστικό του ως τώρα είναι πως είναι ήρωας πολέμου, φοράει τη στρατιωτική στολή του, γεγονότα που σε συνδυασμό με την ακόλουθη ατάκα “This is my family Kay, it’ s not me”, διαχωρίζουν πλήρως τη θέση του, καθιστώντας σαφές ότι επιθυμεί να παραμείνει εκτός της οικογενειακής «επιχείρησης». Εδώ, εναλλάσσονται τα εσωτερικά –του γραφείου του Νονού– με τα εξωτερικά –του γάμου– πλάνα του σπιτιού κι εμφανίζεται η αντίθεση μεταξύ των υποθέσεων της μαφίας και της οικογένειας. Ακόμα, συμβολίζεται η αντίθεση της εικόνας που παρουσιάζεται προς τον κόσμο, σε σχέση με την πραγματικότητα των Κορλεόνε.
Ακολουθεί η είσοδος του Τζόνι Φοντέιν, ο οποίος είναι ο βαφτισιμιός του Νονού κι αποτελεί την ολοκληρωμένη ενσάρκωση του ρόλου του Βίτο. Αριστουργηματικά αποκαλύπτεται η πραγματική δράση του Νονού, καθώς ο Τζόνι είναι ένας διάσημος τραγουδιστής που λέει ότι οφείλει την επιτυχημένη καριέρα του στο Βίτο. Η Κέι απορεί και ζητάει απ’ τον Μάικλ να της εξηγήσει, ενώ εκείνος της αφηγείται την ιστορία στην οποία ξεσκεπάζεται η βίαιη δράση της μαφίας. Στη συνέχεια, διαγράφονται οι χαρακτήρες των γιών του Βίτο. Ο Σόνι ως παρορμητικός εντοπίζεται σ’ ένα δωμάτιο του σπιτιού να κάνει σεξ με μια κοπέλα, ο Φρέντο παρουσιάζεται ως αφελής, μεθυσμένος κι απερίσκεπτος και ο Τομ ως σοβαρός, αξιόπιστος και ώριμος.
Στη συνέχεια, ο Βίτο τραυματίζεται σοβαρά και η οικογένειά του απομένει ακυβέρνητη, με του γιους του πελαγωμένους να καλούνται να οργανωθούν. Ο Σόνι, ως μεγαλύτερος, αναλαμβάνει τα ηνία της οικογένειας, ο οποίος, όμως, αποδεικνύεται ακατάλληλος για Δον, καθώς είναι οξύθυμος κι επιπόλαιος. Εν αντιθέσει, στη σκηνή στο νοσοκομείο, ο Μάικλ διακρίνεται σε ζήτημα αντίληψης και ψύχραιμης διαχείρισης της κρίσης, καθώς επιτυχημένα σώζει τον πατέρα του. Έπειτα, επιστρέφει σπίτι του για να το βρει οχυρωμένο από δολοφόνους που προσέλαβε ο Σόνι για να τους προστατεύει και να μάθει ότι επίσης ο αδερφός του σκότωσε τον γιο ενός απ’ τις άλλες πέντε φαμίλιες.
Οι χαρακτήρες μπαίνουν στο γραφείο για να αποφασίσουν τον τρόπο που θα αντιμετωπίσουν την κατάσταση κι ακολουθεί μια εκ των σημαντικότερων σκηνών της ταινίας. Ο Σόνι ωρύεται και περιφέρεται έξω φρενών στον χώρο και αρχικά η κάμερα τον ακολουθεί. Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με το ότι κάθεται στη θέση του Βίτο, προβάλλει εμφανώς την εξουσία που κατέχει. Όμως, καθώς το σχέδιο και οι πρακτικές του δεν αποδίδουν, ο Τομ τον προσγειώνει κι εκείνος αντί να επιβληθεί εφόσον είναι πλέον ο Δον, υιοθετεί υποτακτική στάση. Στη συνέχεια, παρουσιάζεται ο Μάικλ να κάθεται ήρεμος και ψύχραιμος στην πολυθρόνα, να προτείνει το δικό του σχέδιο. Αποτελεί τη σταθερά ενώ οι υπόλοιποι κινούνται στον χώρο γύρω του. Όσο ο Μάικλ περιγράφει το σχέδιό του, η κάμερα είναι σταθερή και ακολουθεί ένα σταδιακό zoom in στο οποίο καταλήγει ο Μάικλ να γεμίζει το πλάνο. Η σκηνή αυτή αποτελεί τη μετάβαση της εξουσίας απ’ τον Σόνι στον Μάικλ. Φανερώνεται όλη η ηγετική του τάση κι η ανάληψη της ευθύνης καθώς εν τέλει σκοτώνει ο ίδιος τον Σολότσο και τον Μακκλάσκι.
Ο Σόνι βρίσκει τραγικό θάνατο καθώς τον πυροβολούν ασυστόλως, θάνατος ο οποίος είναι ανάλογος του χαρακτήρα του. Ακόμα, εμφανίζεται ο Βίτο καταρρακωμένος στο κρεβάτι του, πλάνο που χάνεται με fade out στο επόμενο πλάνο, όπου παρουσιάζεται ο Μάικλ να έχει βρει καταφύγιο στη Σικελία και να περπατάει στην εξοχή της, ενώ ακούγεται για πρώτη φορά το επικό μουσικό θέμα της ταινίας.
Η αδερφή του Μάικλ, του ζητάει να γίνει ο νονός του παιδιού της κι εκείνος δέχεται. Ακολουθεί μια άκρως κομβική και συμβολική σκηνή. Πραγματοποιείται η βάπτιση κατά τη διάρκεια της οποίας εναλλάσσονται σκηνές των δολοφονιών των αρχηγών των πέντε φαμιλιών μ’ αυτά του Μάικλ να βαπτίζει το μωρό, καθώς καθ’ όλη τη διάρκεια ακούγεται η λειτουργία του ιερέα. Η σκηνή αυτή συμβολίζει άψογα την επίσημη ανάληψη της εξουσίας απ’ τον Μάικλ. Ο Μάικλ έγινε νονός. Ο ιερέας διατυπώνει την ατάκα: “Do you renounce satan?” και οι δολοφονίες ξεκινούν. Με τη λήξη των δολοφονιών διατυπώνεται η ερώτηση “Will you be baptized?”, “I will” απαντάει ο Μάικλ κι εμφανίζονται με τη σειρά τα πλάνα των δολοφονημένων αφεντικών. Ο Μάικλ αποδέχτηκε τον ρόλο του και η ιεροτελεστία για να χρηστεί Νονός, δηλαδή Δον, πραγματοποιήθηκε.
Η τελευταία σκηνή της ταινίας αποτυπώνει όλη την αλλαγή που βίωσε ο Μάικλ. Ξεκινάει με τον Μάικλ και την Κέι μες στο γραφείο, έπειτα ο Μάικλ διώχνει την Κέι κι ανακύπτει ο σπουδαιότερος συμβολισμός της ταινίας. Ενώ οι μαφιόζοι μες στο γραφείο φιλούν το χέρι του Μάικλ και τον αποκαλούν «Δον Κορλεόνε», η Κέι παρακολουθεί απ’ έξω ανήσυχη, καθώς αντιλαμβάνεται ότι ο Μάικλ που γνώριζε έχει πλέον πεθάνει. Στην αρχή της ταινίας ήταν εντελώς αποκομμένος απ’ αυτή την πλευρά της οικογένειάς του, ενώ στο τέλος ηγείται αυτής. Η ταινία κλείνει με το πλάνο ενός μαφιόζου να πλησιάζει και να κλείνει την πόρτα, αφήνοντας έξω την οικογένεια και το παρελθόν του Μάικλ και καθιστώντας σαφή τον διαχωρισμό των υποθέσεων της μαφίας απ’ όλες τις υπόλοιπες. Είναι, όμως, η συγκεκριμένη κατάληξη του Μάικλ επιλογή του, ή μήπως η ζωή του έκανε μια προσφορά που δε μπορούσε να αρνηθεί;
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- The Godfather 1972, imdb.com, διαθέσιμο εδώ
