Της Μάρας Βιτσαξάκη,
Η σημερινή εποχή χαρακτηρίζεται, αν μη τι άλλο, από το διαδίκτυο. Για την ακρίβεια, η σύγχρονη πραγματικότητα περιστρέφεται ολοκληρωτικά γύρω απ’ το διαδίκτυο και, κυρίως, γύρω από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Οφείλω να επισημάνω ότι η συγκεκριμένη ραγδαία αλλαγή, θεωρώ ότι συνέβη δραματικότερα απ’ το 2012-2015 κι έπειτα. ‘Εως τότε, η πραγματικότητα, η καθημερινότητα, ακόμα και η σκέψη των ανθρώπων ήταν τρομακτικά διαφορετικές συγκριτικά με το σήμερα. Ακόμη, η εφεύρεση του διαδικτύου είναι, κατ’ εμέ, απ’ τις σπουδαιότερες εφευρέσεις της ανθρωπότητας. Σαφώς, έχει επιφέρει έναν αξιόλογο αριθμό θετικών αλλαγών που έχουν πολυσυζητηθεί κι αναλυθεί πολλάκις, όμως, στο συγκεκριμένο άρθρο, πρόκειται να αναφερθούν αμιγώς οι αρνητικές απόρροιές του, οι οποίες θεωρώ ότι αποτελούν ένα κοινό μυστικό.
Καταρχάς, πέραν της ευκαιρίας επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων και της παγκόσμιας διασύνδεσής τους, τα social media, ως επί το πλείστον, βασίζονται στην νοοτροπία της αυτοπροβολής, είτε αυτό σημαίνει την επιφανειακή εμφανισιακή προβολή των ανθρώπων, είτε σημαίνει την προβολή των επαγγελματικών κι ερασιτεχνικών ασχολιών τους και στην ουσία, την κατ’ επέκτασιν ολοκληρωτική προβολή της καθημερινότητάς τους. Η συστηματική αυτή δημόσια ανάρτηση των προσωπικών στιγμών των ανθρώπων, είναι δυνατόν να εκληφθεί και ως δημόσια αναφορά των δραστηριοτήτων τους, καθώς μέσω των δημοσιεύσεων ενημερώνουν τους ακολούθους τους για το τι κάνουν στη ζωή τους. Επιπλέον, λόγω της νοοτροπίας των social media ότι ο λογαριασμός του καθενός αποτελεί τη διαδικτυακή αντιπροσώπευση του ευρύτερου κοινωνικού του κύκλου, δηλαδή δεν αποτελείται μόνο από τα άτομα που επιλέγει να συναναστρέφεται, αλλά επίσης κι από αυτά που έτυχε απλώς να γνωρίσει, συμβαίνει το παράδοξο ο εκάστοτε άνθρωπος να ενημερώνει ένα πλήθος ατόμων για τις καθημερινές του δραστηριότητες και, μάλιστα, να του επιτρέπει οικειοθελώς να έχει πρόσβαση στην ιδιωτική του ζωή. Ενώ, λοιπόν, οι περισσότεροι χρήστες έχουν ακόλουθους που δε συναναστρέφονται καν στην καθημερινότητά τους κι ενδεχομένως να μην το επιθυμούν κιόλας, φροντίζουν να τους πληροφορούν τακτικά για τη ζωή τους.
Επιπροσθέτως, η συνθήκη αυτή καλλιεργεί μεθοδικά μια κουλτούρα ναρκισσισμού και αυτολατρείας, μέσα στην οποία, η επίδειξη του ατομικού εαυτού γίνεται βασική προτεραιότητα κι ασχολία, με αποτέλεσμα τόσο την ένταση του φαινομένου του ατομικισμού, όσο και την αδιαμφισβήτητη ύπαρξη πλέον του ναρκισσισμού –έστω και σε ελάχιστο βαθμό– στον μέσο άνθρωπο.
Τα άτομα, στον λογαριασμό τους στα social media, αποκτούν την ευκαιρία να κατασκευάσουν και να «πουλήσουν» κυριολεκτικά όποιον εαυτό επιθυμούν. Ακόμα κι έναν εαυτό που δεν ανταποκρίνεται καθόλου στην πραγματικότητα. Η όλη ψυχολογία της συστηματικής ανάρτησης –η οποία εντάθηκε κυρίως με την προσθήκη των εικοσιτετράωρων στόρι στο Instagram– βασίζεται στην επίδειξη μιας υποτιθέμενης ιδανικής ζωής. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, το γεγονός, ότι, μέσω ερευνών, έχει αποδειχτεί ότι λόγω των social media, έχουν αυξηθεί τα ποσοστά κυρίως της κατάθλιψης, αλλά και άλλων ψυχικών ασθενειών. Η συστηματική θέαση μιας υπέροχης ζωής των άλλων από ένα άτομο –και από κάθε άτομο– που στην πραγματικότητα αντιμετωπίζει ρεαλιστικά προβλήματα, οδηγεί μακροπρόθεσμα σε αισθήματα ματαιότητας και σίγουρα μοναξιάς.
Ένα, ακόμη, άκρως σημαντικό ζήτημα που προκύπτει απ’ τα social media είναι το γεγονός, ότι πλέον είναι πολύ δύσκολο να κοινωνικοποιηθείς χωρίς την ύπαρξή τους, καθώς η πραγματική επαφή έχει αντικατασταθεί σε πολύ σοβαρό βαθμό απ’ την επικοινωνία μέσω μηνυμάτων. Είναι δύσκολο –όχι όμως ακατόρθωτο– ένα άτομο σήμερα να επιβιώσει κοινωνικά χωρίς την ύπαρξή τους. Αυτό συμβαίνει, κυρίως, διότι το ίδιο το άτομο αισθάνεται αποκομμένο απ’ τις εξελίξεις και τη ζωή, γεγονός που πλην των ειδήσεων –οι οποίες μπορούν να βρεθούν απλώς στο διαδίκτυο–, δεν ισχύει. Το άτομο χωρίς social media αισθάνεται ότι μονίμως χάνει κάτι και πως από κάπου απουσιάζει, γεγονός παράδοξο και άτοπο, καθώς υποτίθεται πως έχεις την ικανότητα να ενημερώνεσαι για τις εξελίξεις στη ζωή των ατόμων που συνευρίσκεσαι απ’ τα ίδια κι όχι απ’ τα story τους. Όμως, λόγω του καταιγισμού πληροφοριών, ενδεχομένως το άτομο να εθίζεται και στην περιέργεια του να δει και να μάθει τι βρίσκεται μέσα σε αυτό το story του Instagram που ανέβασε ένας τυχαίος γνωστός του. Καλλιεργείται, επομένως, η περιέργεια –έως και κουτσομπολιό– για τη ζωή του άλλου, σε βαθμό που θέλεις πλέον να ξέρεις τι κάνει. Διαφορετικά γιατί βλέπεις το οποιοδήποτε story; Ενδεχομένως κι από απλή συνήθεια.
Επιπλέον, η εύκολη και ρηχή επιβεβαίωση που προσφέρεται από ένα απλό like, καθώς κι η αποδεδειγμένη στιγμιαία αύξηση της ντομαπίνης, είναι ένα μόνο δείγμα του εθισμού που προκαλείται. Ο εγκέφαλος εθίζεται στην έκκριση ντοπαμίνης που συμβαίνει ακόμα κι απ’ την ακρόαση του ήχου ενός μηνύματος, πόσω μάλλον από μια ολοκληρωμένη σοσιαλμιντιακή αλληλεπίδραση. Το γεγονός αυτό έχει επίσης συμβάλλει στην αύξηση των καταθλιπτικών ανθρώπων, καθώς και στη θλιβερή εκδήλωση ερωτικού αλλά και φιλικού ενδιαφέροντος, μέσω των like.
Επιπροσθέτως, ένα απ’ τα βασικότερα αρνητικά των social media, κατ’ εμέ, είναι το γεγονός ότι παράγουν συνειδήσεις. Πολλοί άνθρωποι ανοίγουν έναν λογαριασμό, στον οποίον αποκτούν χρέη δημοσιογράφου κι απλώς «ενημερώνουν» τον κόσμο για τις υποτιθέμενες διεθνείς κι εθνικές κοινωνικοπολιτικές εξελίξεις, παρέχοντας, όμως, εν τέλει μια αμιγώς μεροληπτική ενημέρωση που συνοδεύεται πάντα από ιδεολογικές τοποθετήσεις, συχνά παραπληροφορώντας τον κόσμο. Ακόμη, άνθρωποι γνωστικά άσχετοι με την κοινωνιολογία, γίνονται κοινωνικοί αναλυτές και σχολιαστές και καταπιάνονται με περίπλοκα κοινωνικά φαινόμενα, τα οποία αναλύουν απλοϊκώς λόγω της ημιμάθειάς τους και κατόπιν, αυτά χαράσσονται ως απλουστευμένα στις συνειδήσεις των χρηστών και αναπτύσσεται μια γενικότερη τάση πρόχειρης ανάλυσης και κρίσης και κατ’ επέκτασιν, η ενθάρρυνση της έλλειψης εμβάθυνσης. Οι λογαριασμοί αυτοί παράγουν ακόμα και εγχειρίδια σκέψης σε δημοσιεύσεις με συγκεκριμένες επιχειρηματολογίες για σημαντικά κοινωνικοπολιτικά ζητήματα. Έτσι, προσφέρονται έτοιμες ιδεολογίες προς κατανάλωση. Επιπλέον, σε συνδυασμό με τα παραπάνω, εν τέλει το αποτέλεσμα είναι μια δυσλειτουργική έως και ανύπαρκτη κριτική σκέψη των χρηστών, οι οποίοι απλώς αναδημοσιεύουν και προωθούν οποιαδήποτε δημοσίευση «τους εκφράζει», χωρίς να σκεφτούν καν περί αμφισβήτησης κι επιβεβαίωσης της εγκυρότητάς της. Ταυτοχρόνως, άτυπα, θεωρείται από πολλά άτομα ότι δημοσιεύοντας το ανάλογο ποστ, τοποθετείσαι επαρκώς επί του εκάστοτε θέματος. Συνεπώς, παράγεται αυτό που προσωπικά αποκαλώ φαινόμενο της προβατοποίησης, όπου δηλαδή οι χρήστες σπεύδουν να αναδημοσιεύσουν, να προωθήσουν και να υιοθετήσουν άκριτα κι αδιαφιλονίκητα, απόψεις απ’ τα σόσιαλ μίντια, τα οποία και συμβουλεύονται συχνά για τις τοποθετήσεις τους στα σοβαρά κοινωνικοπολιτικά ζητήματα, έτσι ώστε να παραμένουν και πάντοτε στο πλαίσιο της πολιτικής ορθότητας. Έτσι, διαπιστώνεται με απογοήτευση, η πλήρης απουσία προσωπικής θέσης και κρίσης.
Καταληκτικά, ο χρόνος σήμερα κινείται αυστηρά γύρω απ’ τα σόσιαλ μίντια. Ο ελεύθερος χρόνος των ατόμων προσδιορίζεται ως χρόνος που «δεν είναι στο κινητό», καθώς και κάθε λεπτό που περνάει είναι απλώς ένα λεπτό μέχρι να ελέγξουν και πάλι το κινητό τους για κάποιο νέο μήνυμα ή οποιαδήποτε εξέλιξη. Όσο πεσιμιστικό κι αν ακούγεται, θεωρώ ότι η σημερινή πραγματικότητα των ανθρώπων είναι φυλακισμένη στις οθόνες τους και δεν νομίζω ότι σκοπεύει να απελευθερωθεί απ’ αυτές σύντομα. Τα παραπάνω σαφώς δεν είναι απόλυτα και καθολικά κι εξυπακούεται πως υπάρχουν εξαιρέσεις, όμως εν πάση περιπτώσει το μέτρο που καθιστούσε επιθυμητή τη χρήση των σόσιαλ μίντια έχει εκλείψει και πλέον τα αρνητικά υπερέχουν των θετικών. Επομένως, θεωρώ ότι πρέπει να επαναξιολογήσουμε τις προτεραιότητές μας και να αποτινάξουμε τους εθισμούς της πρωτόγνωρης αυτής συνθήκης, ενώ θα διατηρήσουμε τα επαναστατικά θετικά που έχει επιφέρει, έτσι ώστε να επαναπροσανατολιστεί η ζωή μας στην αληθινή πραγματικότητα και να παύσει να θυσιάζεται στον βωμό της εικονικής.
