Της Βερονίκης Στεριώτη,
Όπως αναφέρθηκε στο Α΄ μέρος ανάλυσης της αιχμαλωσίας του Δ΄ Σώματος Ελληνικού Στρατού στο Γκέρλιτς της Γερμανίας, τον πρώτο καιρό εγκατάστασης του σώματος, οι σχέσεις μεταξύ Γερμανών και Ελλήνων κατοίκων, αξιωματικών αλλά και πλευρών του πολέμου ήταν φιλικές. Σύντομα, όμως, η κατάσταση αυτή άλλαξε και κυρίως εξαιτίας των πολιτικών κατευθύνσεων των στρατιωτών, οι Έλληνες άρχισαν να βιώνουν μια τελείως διαφορετική μεταχείριση από αυτή που είχε συμφωνηθεί μεταξύ του διοικητή Ιωάννη Χατζόπουλου και της Γερμανικής Ανώτατης Διοίκησης. Υποστηρίζεται πως κατά τη διάρκεια της παραμονής τους στη γερμανική πόλη, οι φιλοβασιλικοί και γερμανόφιλοι αξιωματικοί είχαν προνόμια, τα οποία δεν ίσχυαν για τους αντιβενιζελικούς.
Στις αρχές του 1918, με την κατηγορία ότι ασκούσαν προπαγάνδα, 25 Έλληνες αξιωματικοί οδηγήθηκαν στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Βερλ της Βεστφαλίας, ενώ άλλοι 17 στις φυλακές του Κόνιγκσμπεργκ. Ήταν πλέον ξεκάθαρο πως η θερμή φιλοξενία των πρώτων ημερών δεν είχε συνέχεια, καθώς ταυτόχρονα η Γερμανία ήταν σε πόλεμο και ούτως ή άλλως υπήρχαν ελλείψεις. Για τους απλούς στρατιώτες, η κατάσταση ήταν μαρτυρική. Οι περισσότεροι υπέφεραν από στερήσεις διατροφής, ενώ έρχονταν καθημερινά αντιμέτωποι με το αφόρητο κρύο στις παράγκες του στρατοπέδου. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους περίπου 400 άτομα, κυρίως από φυματίωση, ενώ ταυτόχρονα οι σχέσεις της γερμανικής στρατιωτικής διοίκησης και των Ελλήνων γίνονταν όλο και πιο εχθρικές με το πέρασμα του χρόνου. Έτσι, όπως κρίνεται λογικό, ορισμένοι Έλληνες διασκορπίστηκαν βίαια, από την Κολωνία μέχρι και το Μπρέσλαου, σε πολεμικές βιομηχανίες, ορυχεία, εργοστάσια και αλλού.
Παρά τα προβλήματα, οι Έλληνες «όμηροι», κατάφεραν να αναμειχθούν στην περιοχή και να εναρμονιστούν με τις συνθήκες ζωής εκεί. Έβγαλαν τη δική τους εφημερίδα, η οποία εκδόθηκε σε όλη τη Γερμανία και ηχογράφησαν ρεμπέτικα και παραδοσιακά τραγούδια. Στο ίδιο μέρος, πραγματοποιήθηκε για πρώτη φορά η ηχογράφηση ενός μπουζουκιού, τον Ιούλιο του 1917. Υπήρχε αξιόλογη πνευματική και πολιτιστική δράση πολλών Ελλήνων αιχμαλώτων καλλιτεχνών και διανοουμένων. Μετά την ανακωχή, τον Νοέμβριο του 1918, οι βασιλόφρονες αξιωματικοί αρνήθηκαν να επιστρέψει το Δ΄ Σώμα Στρατού στη βενιζελική Ελλάδα, φοβούμενοι τυχόν αντίποινα. Ωστόσο, οι περισσότεροι, με την προϋπόθεση επιστροφής τους στη χώρα, πήραν μέρος στη γερμανική επανάσταση των Σπαρτακιστών της Ρόζας Λούξεμπουργκ. Μετά την αποτυχία της εξέγερσης αυτής, δραπέτευσαν με κάθε μέσο και κατάφεραν να επιστρέψουν κατά ομάδες, στην Ελλάδα. Παρόλα αυτά, πάνω από 200 Έλληνες έμειναν στο Γκέρλιτς, ενώ το 1921 ιδρύθηκε και ο Ελληνικός Σύνδεσμος Γκέρλιτς, που όμως διαλύθηκε με την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία. Σήμερα ζουν εκεί πάνω από 40 απόγονοι Ελλήνων.
Είναι γνωστό πως η αιχμαλωσία του Δ’ Σώματος Στρατού στη Γερμανία αποτέλεσε σημαντικό κεφάλαιο στην ιστορία του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και συνέβαλε δυναμικά στις πολιτικές εξελίξεις στην Ελλάδα, που τελικά οδήγησαν στον Εθνικό Διχασμό αλλά και σε αρκετά προβλήματα όσον αφορά τις διεθνείς σχέσεις της χώρας. Πέρα από το ότι το γεγονός αυτό αναζωπύρωσε τις διαμάχες μεταξύ των υποστηρικτών του Βενιζέλου και του βασιλιά Κωνσταντίνου, υπήρξαν συνέπειες και στις σχέσεις της Ελλάδας με τις Κεντρικές Δυνάμεις αλλά και με τις δυνάμεις της Αντάντ, αφού η χώρα βρέθηκε σε πολύ δύσκολη διπλωματική θέση. Συνέβαλε ακόμη και στην εσωτερική πολιτική κρίση, επιδεινώνοντας τις διαφορές μεταξύ των πολιτικών παρατάξεων και εκτείνοντας τις αντιπαραθέσεις. Εννοείται πως η απουσία των στρατιωτών επηρέασε και την οικονομία της χώρας, καθώς πολλοί από αυτούς ήταν ενεργοί εργαζόμενοι πριν την επιστράτευσή τους.
Σημαντικό είναι, ωστόσο, πως η επιστροφή των στρατιωτών από το Γκέρλιτς μετά το τέλος του πολέμου συνέβαλε στη μεταπολεμική ανασυγκρότηση της Ελλάδας, με τη βοήθεια των γνώσεων και των εμπειριών που είχαν αποκτήσει κατά την αιχμαλωσία τους. Τέλος, είναι γνωστό πως παραμένει ένα σημαντικό κεφάλαιο στην ελληνική ιστορία του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και συμβάλλει στη συλλογική μνήμη και τη μελέτη των πολιτικών και στρατιωτικών εξελίξεων εκείνης της εποχής.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Χρήστος Δ. Βήττος, Υποστράτηγος ε.α., Η Αιχμαλωσία του Δ’ Σώματος Στρατού και η Μεταφορά του στο Γκέρλιτς της Γερμανίας, docs.google.com, διαθέσιμο εδώ
- Η μεταφορά του Δ΄ Σώματος Στρατού στο Γκέρλιτς (Αν. Γερμανία), pemptousia.gr, Διαθέσιμο εδώ
