Του Γιάννη Δράμαλη,
Οι ποινικές διατάξεις των Δυτικών εννόμων τάξεων διέπονται κατά κύριο λόγο από τη λογική της τιμωρίας της πράξης, όπως έχει διαπιστωθεί, ενώ η εκμετάλλευση του ποινικού δικαίου για την τιμώρηση φρονημάτων, τρόπων ζωής και προσωπικών επιλογών παρουσιάζεται σε δικτατορικά και αυταρχικά καθεστώτα. Δεν συμβαίνει, όμως, αυτό πάντα. Υπάρχει περίπτωση να παρατηρηθούν πρακτικές καταρχήν αυταρχικών εννόμων τάξεων σε δημοκρατικές κοινωνίες. Τι θα μπορούσε να οδηγήσει στην θέσπιση αυταρχικών διατάξεων σε δημοκρατικές κοινωνίες; Αναγκαία αναδεικνύεται σε αυτό το σημείο η παρουσίαση κάποιων τέτοιων παραδειγμάτων.
Η πρώτη χαρακτηριστική περίπτωση θέσπισης τέτοιων διατάξεων είναι η εκ του Νόμου απαγόρευση των συμβόλων του κομμουνισμού σε πολλές από τις χώρες που αποτελούσαν τη Σοβιετική Ένωση ή βρίσκονταν στη σφαίρα επιρροής της και προσπάθησαν να αφαιρέσουν κάθε στοιχείο του κομμουνισμού από την κοινωνία τους. Μία από αυτές τις χώρες είναι και η Ουκρανία, στην οποία έχουν απαγορευτεί από το 2015 τα κομμουνιστικά σύμβολα κάθε είδους, αλλά και κάθε κομμουνιστικό κόμμα. Ακόμα και ο ύμνος της ίδιας της Σοβιετικής Ένωσης επισύρει ποινή φυλάκισης έως 5 έτη. Το 2019 το συνταγματικό δικαστήριο της Ουκρανίας εξίσωσε τον κομμουνισμό με το ναζισμό.
Ένα άλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η Γερμανία, όπου κηρύχθηκε παράνομη η σημαία της πρώην Λαϊκής Δημοκρατίας της Γερμανίας, ως αντισυνταγματική, εγκληματική και ικανή να εμπνεύσει αυτονομιστικές τάσεις. Από τη δεκαετία του 1960 βέβαια μέχρι και σήμερα, δεν ισχύει αυτή η απαγόρευση. Η σημαία και το έμβλημα, ωστόσο, του πρώην Γερμανικού Κομμουνιστικού Κόμματος είναι ακόμα απαγορευμένα, σύμφωνα με την παράγραφο 86A του Γερμανικού Ποινικού Κώδικα.
Η δεύτερη και κάπως πιο εύλογη περίπτωση απαγόρευσης ιδεολογικών στοιχείων είναι η απαγόρευση συμβόλων του ναζισμού. Αυτή η περίπτωση αποτελεί φαινόμενο σε πολλές χώρες σε όλα τα μέρη του κόσμου, από τη Βραζιλία και το Ηνωμένο Βασίλειο, έως τη Ρωσία και την Πολωνία. Στη Γερμανία, που για την ίδια αποτελεί μια σκοτεινή σελίδα στην ιστορία της, το ζήτημα είναι πολύ σοβαρό. Μέχρι σήμερα οι νόμοι είναι πολύ αυστηροί.
Τα άρθρα 86 και 86Α του Γερμανικού Ποινικού Κώδικα απαγορεύουν την δημιουργία, διάδοση και παρουσίαση κάθε είδους συμβόλου, εικόνας ή κίνησης που σχετίζεται με την ναζιστική παράδοση και το καθεστώς, επισύροντας χρηματική ποινή ή κάθειρξη έως 15 έτη. Μοναδική εξαίρεση αποτελεί η αξιοποίηση των παραπάνω για εκπαιδευτικούς και καλλιτεχνικούς σκοπούς, όπως η δημιουργία ντοκιμαντέρ ή ταινιών.
Και στις δύο περιπτώσεις, ο περιορισμός αυτού που θα αποκαλούσε κάποιος ελευθερία έκφρασης ή ανάπτυξη της προσωπικότητας δικαιολογείται διπλά. Αφενός, για ιστορικούς λόγους, μιας και οι λαοί που δεινοπάθησαν τις περιόδους κυριαρχίας αυτών των ιδεολογιών πάνω τους δε θα ήθελαν την επανάληψη των βασάνων τους (20.000.000 Ουκρανοί χάθηκαν από συντονισμένες πολιτικές του σοβιετικού καθεστώτος και 6.000.000 Εβραίοι χάθηκαν του ολοκαυτώματος, μαζί με το 1/3 του Πολωνικού λαού που χάθηκε κατά τη διάρκεια της κατοχής). Αφετέρου, για πολιτισμικούς και νομικούς λόγους, καθώς σε αυτήν την περίπτωση τάσσεται η προστασία των δικαιωμάτων και ελευθεριών όλων των υπολοίπων έναντι αυτών που επιθυμούν να διαιωνίσουν και να αναβιώσουν τις συγκεκριμένες ιδεολογίες, με όποιες συνέπειες θα είχε αυτό για τους συμπολίτες και συνανθρώπους τους.
Άξια αναφοράς είναι, ωστόσο, η ανοχή που επιδεικνύεται πλέον ειδικά στη Γερμανία για ρατσιστικές και ναζιστικές συμπεριφορές, στα πλαίσια των πολλών μεταναστευτικών κυμάτων που δέχεται η χώρα και των οικονομικών και κοινωνικών προβλημάτων που αντιμετωπίζει. Όπως έτσι αποδεικνύεται, κάποιες φορές ίσως δικαιολογείται η απόκλιση από τις βασικές αρχές του Δικαίου, για χάρη της προστασίας του συνόλου.
Ένα άλλο φαινόμενο άξιο αναφοράς, στο Ελληνικό Δίκαιο αυτή τη φορά, είναι η θέσπιση του άρθρου 82Α του Ποινικού Κώδικα. Με αυτό προβλέπεται η διεύρυνση του αξιοποίνου σε περιπτώσεις, όπου έχει τελεστεί έγκλημα κατά παθόντος, η επιλογή του οποίου έγινε λόγω των χαρακτηριστικών φυλής, χρώματος, εθνικής ή εθνοτικής καταγωγής, γενεαλογικών καταβολών, θρησκείας, αναπηρίας, γενετήσιου προσανατολισμού, ταυτότητας ή χαρακτηριστικών φύλου.
Με μια πρώτη ματιά θα αναρωτιόταν κανείς γιατί, εφόσον το Ποινικό μας Δίκαιο τιμωρεί μόνο πράξεις, να τιμωρηθεί κάποιος βαρύτερα για τα κίνητρα του εγκλήματος του; Δογματικά το δίκαιο θα ήταν να τιμωρηθεί με τον ίδιο τρόπο που τιμωρήθηκαν και οι άλλοι που τέλεσαν το ίδιο έγκλημα. Κάτι τέτοιο τουλάχιστον θα υπαγόρευε η αρχή της αναλογικότητας.
Ωστόσο, παρά τη φαινομενική θεωρητική απόκλιση, η συγκεκριμένη ρύθμιση βρίσκει έρεισμα. Η κυρίαρχη τάση στη νομική θεωρία υποστηρίζει, πως ο δράστης επιλέγει να προσβάλει ένα έννομο αγαθό ενός συγκεκριμένου προσώπου παρακινούμενος από τις προσωπικές του πεποιθήσεις, τις οποίες όμως εξωτερικεύει. Δεν περιορίζεται απλά στην έκφραση, διαιώνιση και διατήρηση των προσωπικών του απόψεων, αλλά με βάση αυτές αποφασίζει να τελέσει μία αξιόποινη πράξη, με τον ίδιο τρόπο που κάποιος παρακινούμενος από απληστία διαπράττει απάτη. Μάλιστα, η ιδέα αυτή εναρμονίζεται πλήρως με τη γνωστή θεωρία στο Ποινικό Δίκαιο περί δυνατότητας του ανθρώπου να επιλέξει το νόμιμο δρόμο ή τον παράνομο. Εδώ ο δράστης παρασύρεται από το εσωτερικό του μίσος και επιλέγει να βλάψει κάποιον που διαφορετικά δε θα έβλαπτε, εάν δεν είχε τις συγκεκριμένες αντιλήψεις.
Μια ρύθμιση σαν και αυτή φυσικά, θεσπίζεται για τους ίδιους λόγους με τις προαναφερθείσες. Για την αυξημένη προστασία των ανθρώπων που έχουν υποφέρει στο παρελθόν, για την αποτροπή διαιώνισης ιδεών μίσους, για την προστασία του κοινωνικού συνόλου από νοοτροπίες που σπέρνουν διχόνοια, αλλά και για την οικοδόμηση μιας ειρηνικής και δίκαιης κοινωνίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ι. Μανωλεδάκης, Ποινικό δίκαιο, Επιτομή Γενικού Μέρους, Άρθρα 1-49 ΠΚ, Ζ΄ Έκδοση, Πλήρως αναθεωρημένη με επιμέλεια των Μ. Καϊάφα – Γκμπαντί / Ε. Συμεωνίδου-Καστανίδου, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2005.
- Bans on Communist symbols, en.wikipedia.org. Διαθέσιμο εδώ.
- Bans on Nazi symbols, en.wikipedia.org. Διαθέσιμο εδώ.
- Έγκλημα με Ρατσιστικά Χαρακτηριστικά- 82Α ΠΚ, Δικηγορικό Γραφείο Ευγενία Φωτοπούλου, efotopoulou.gr. Διαθέσιμο εδώ.
- Strafgesetzbuch section 86-A, en.wikipedia.org. Διαθέσιμο εδώ.
