Του Κωνσταντίνου Κατσούλα,
Ιούλιος 1974. Πενήντα χρόνια πριν, η Ελλάδα έπνεε τα λοίσθια εξαιτίας των τραγικών χειρισμών του δικτάτορα Ιωαννίδη. Ο Δημήτρης Ιωαννίδης, ενώ είχαν προηγηθεί σημαντικές τουρκικές προκλήσεις το πρώτο εξάμηνο του 1974 στο Αιγαίο, σχεδίαζε την εξολόθρευση του Μακάριου και την Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα μέσω πραξικοπήματος. Οι δράσεις αυτές είχαν ως συνέπεια η Τουρκία να εισβάλλει στην Κύπρο τα ξημερώματα της 20ης Ιουλίου, με το καθεστώς Ιωαννίδη να την αφήνει αφύλακτη, έτοιμη να γίνει βορά των Τούρκων εισβολέων. Λίγες ημέρες αργότερα, έλαβε χώρα μια συνάντηση των στρατηγών με τον «Πρόεδρο της Δημοκρατίας», Φαίδωνα Γκιζίκη, στην οποία οι ανώτατοι αξιωματικοί ζήτησαν να ανατεθεί η εξουσία στους πολιτικούς, αποφασίζοντας ουσιαστικά την κατάλυση του δικτατορικού καθεστώτος.
Μετά από συνεννόηση μεταξύ των σημαντικότερων πολιτικών της προ του 1967 περιόδου, αποφασίστηκε από αυτούς μαζί με τον Φ. Γκιζίκη να σχηματιστεί κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας, με Πρωθυπουργό – κατόπιν εισήγησης του Ευάγγελου Αβέρωφ – τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, ο οποίος ζούσε τότε στο Παρίσι. Ενώ οι στρατιωτικοί ηγέτες είχαν αρκετούς ενδοιασμούς για τον Μακεδόνα πολιτικό, έγινε κατανοητό πως ήταν ο μόνος άνθρωπος που μπορούσε να βγάλει την χώρα από το τέλμα, λόγω της οξυδέρκειάς του, του σεβασμού τον οποίο απολάμβανε στην Δύση αλλά και της δημοφιλίας του στον ελληνικό λαό. Ο Καραμανλής είχε προειδοποιήσει πολλάκις το καθεστώς Ιωαννίδη πως οι πράξεις του θέτουν σε άμεσο κίνδυνο την χώρα, ενώ τις 16 Ιουλίου είχε κυκλοφορήσει στον διεθνή Τύπο δήλωσή του, στην οποία ανέλυε τους πυλώνες μέσω των οποίων θα επανερχόταν η ομαλότητα στην Ελλάδα και την Κύπρο.
Ο Καραμανλής, δέχθηκε να επιστρέψει στην Ελλάδα, φεύγοντας από το Παρίσι το βράδυ με το αεροσκάφος που του έθεσε στην διάθεσή του ο Γάλλος Προέδρος Βαλερί Ζισκάρ Ντ΄ Εστέν. Η είδηση έκανε τον γύρο του πλανήτη, ενώ στις δύο το πρωί της 24ης Ιουλίου ο Κ. Καραμανλής έφτασε στο αεροδρόμιο του Ελληνικού, όπου τον υποδέχθηκαν χιλιάδες Έλληνες, ζητώντας του να αναλάβει και να σώσει την χώρα. Ο Καραμανλής συναντήθηκε με τον Γκιζίκη, και στην συνάντησή του έθεσε δύο όρους για να αναλάβει την Πρωθυπουργία: ο πρώτος ήταν η επιστροφή των στρατιωτικών στα καθήκοντά τους, και ο δεύτερος ήταν να λάβει τη στήριξη των υπόλοιπων πολιτικών, όροι οι οποίοι έγιναν αμέσως δεκτοί από τον Γκιζίκη. Ο Εθνάρχης ορκίστηκε Πρωθυπουργός της Ελλάδας στις 4 το ξημέρωμα, ενώ τις επόμενες τρεις μέρες συγκρότησε την κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας, στην οποία συμπεριέλαβε στελέχη τόσο της Ε.Ρ.Ε. (του κόμματός του πριν το πραξικόπημα), όσο και της Ένωσης Κέντρου. Την Ε.Ρ.Ε. εκπροσώπησαν στην κυβέρνηση οι Κωνσταντίνος Τσάτσος, Γεώργιος Ράλλης, Ευάγγελος Αβέρωφ (ανέλαβε το κρίσιμο Υπουργείο Εθνικής Άμυνας) και Κωνσταντίνος Παπακωνσταντίνου. Το Κέντρο και η Αριστερά εκπροσωπήθηκαν από τον Γεώργιο Μαύρο, τον Γεώργιο – Αλέξανδρο Μαγκάκη και τον Ιωάννη Πεσμαζόγλου, οι οποίοι είχαν όλοι διωχθεί από την δικτατορία, ενώ το κυβερνητικό σχήμα συμπληρώθηκε από εμπειρογνώμονες όπως ο Ξενοφών Ζολώτας. Παράλληλα, οι πρωταίτιοι της δικτατορίας, Παπαδόπουλος, Παττακός και Μακαρέζος παραπέμφθηκαν σε δίκη, τιμωρούμενοι τελικά με ισόβια φυλάκιση, ενώ λήφθηκε η απόφαση να αμνηστευθούν όσοι καταδιώχθηκαν κατά την περίοδο της Δικτατορίας για τα πιστεύω τους, καθώς και να καταργηθεί το στρατόπεδο της Γυάρου.
Τη δυσκολότερη δουλειά όλων – μετά τον ίδιο τον Καραμανλή – είχε ο Αβέρωφ, ο οποίος είχε να αντιμετωπίσει πολλά φιλοχουντικά σταγονίδια μέσα στο στράτευμα, τα οποία δεν είχαν συμβιβαστεί με την επάνοδο της Δημοκρατίας. Παράλληλα, σημαντικό τμήμα του στρατού βρισκόταν στην Αττική, απειλώντας με νέο πραξικόπημα την Κυβέρνηση, ενώ υπήρχε και η Ελληνική Στρατιωτική Αστυνομία, η οποία ήταν πειθήνιο όργανο του Ιωαννίδη. Η τελευταία διαλύθηκε από τον Αβέρωφ στις 26 Ιουλίου, ενώ στις 11 Αυγούστου έλαβε χώρα μια κρίσιμη συνάντηση μεταξύ των Αβέρωφ, Καραμανλή, Γκιζίκη, Σόλωνα Γκίκα (Υπουργού Δημοσίας Τάξεως) και με τους αρχηγούς των Επιτελείων, στην οποία και οι τελευταίοι διατάχθηκαν να φύγουν από την Αττική. Φαίνεται και στο σημείο αυτό η ολιγωρία των πιστών στον Ιωαννίδη στρατιωτικών, καθώς ενώ οι Τούρκοι είχαν ήδη αποκτήσει προγεφύρωμα στην Κύπρο και μπορούσαν ανά πάσα στιγμή να εισβάλλουν στα αφύλακτα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου, οι εν λόγω στρατιωτικοί είχαν συγκεντρώσει τον στρατό τους κοντά στην Πρωτεύουσα με την ελπίδα πως θα οργανώσουν πραξικόπημα ανακατάληψης της εξουσίας. Επιπλέον, το ηθικό του Ελληνικού στρατού στην Κύπρο ήταν κλονισμένο λόγω της υπεροπλίας και υπεραριθμίας των Τούρκων, οι οποίοι εκμεταλλεύτηκαν στο έπακρο τις θλιβερές ολιγωρίες του Ιωαννίδη και της διοίκησής του.
Λίγες ημέρες αργότερα, εξαπολύθηκε η δεύτερη επίθεση εναντίον της Κύπρου (Αττίλας ΙΙ), γεγονός που ώθησε τον Καραμανλή να συγκαλέσει έκτακτο Υπουργικό Συμβούλιο. Αποφασίστηκε, με την σύμφωνη γνώμη και του Παναγιώτη Κανελλόπουλου και άλλων πρώην Πρωθυπουργών, η απόσυρση από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ. Στην συνέχεια ζήτησε από τους Βρετανούς να προστατεύσουν αεροπορικά την νηοπομπή, η οποία θα μετέφερε τον ελληνικό στρατό από την Κρήτη στην Κύπρο, απαίτηση την οποία όμως οι Βρετανοί απέρριψαν.
Στις 16 του μηνός σταμάτησαν οι εχθροπραξίες στην Μεγαλόνησο, αφού οι Τούρκοι είχαν καταλάβει το βόρειο τμήμα της Κύπρου. Πλέον ο Καραμανλής όφειλε να σταθεροποιήσει την κατάσταση στην Ελλάδα, στην οποία ελλόχευαν ακόμα αρκετοί κίνδυνοι για την αποκατάσταση της Δημοκρατίας. Στις 19 Αυγούστου, έλαβε χώρα συνάντηση του Ανώτατου Συμβουλίου Εθνικής Αμύνης, η οποία είχε ως στόχο την καθαίρεση των στρατηγών Γρηγόρη Μπονάνου και Ανδρέα Γαλατσάνου, οι οποίοι έφεραν τεράστιο μερίδιο ευθύνης στο πραξικόπημα στην Κύπρο, ενώ εμπόδισαν την μετάβαση του Στρατού εκεί. Η απόφαση λήφθηκε και οι δύο στρατηγοί τέθηκαν εν αποστρατεία εντός εικοσιτεσσάρων ωρών.
Βαρύνουσας σημασίας ήταν κατά το επόμενο χρονικό διάστημα η πλήρης αποκατάσταση του πολιτεύματος και της συνταγματικής νομιμότητας στην χώρα. Σημαντικό βήμα για την επούλωση των πληγών του Εμφυλίου ήταν η νομιμοποίηση του ΚΚΕ, τον Σεπτέμβριο 1974. Ο Καραμανλής στις 2 Οκτωβρίου προκήρυξε εκλογές για τις 17 Νοεμβρίου, ένα χρόνο ακριβώς μετά την εξέγερση του Πολυτεχνείου. Για τις εκλογές αυτές εφαρμόστηκε το σύστημα της ενισχυμένης αναλογικής, ενώ άλλη καινοτομία η οποία εφαρμόστηκε για πρώτη φορά ήταν η ύπαρξη δώδεκα βουλευτών Επικρατείας, οι οποίοι εκλέχθηκαν χωρίς σταυρό. Το μέτρο αυτό εφαρμόστηκε για να εισέρχονται στο Κοινοβούλιο διακεκριμένες προσωπικότητες από όλες τις παρατάξεις. Παράλληλα, στην ίδια Πράξη με την οποία αποφασίστηκε η διεξαγωγή των εκλογών, αποφασίστηκε η προκήρυξη δημοψηφίσματος για την μορφή του Πολιτεύματος, την επάνοδο δηλαδή του Βασιλιά ή όχι, το οποίο θα συνέβαινε αμέσως μετά τις εκλογές. Τέλος, ένα ακόμα σημαντικό ζήτημα το οποίο δρομολογήθηκε από τον Καραμανλή ήταν η αλλαγή του Συντάγματος, καθώς κατά την διακυβέρνηση της Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας είχε επαναφερθεί προσωρινά το Σύνταγμα του 1952, το οποίο όμως ήταν πλέον παρωχημένο και έχριζε αλλαγών.
Οι εκλογές του 1974 σημαδεύτηκαν από ενθουσιασμό από τους οπαδούς όλων των κομμάτων, ο οποίος στις προεκλογικές συγκεντρώσεις μετατρέπονταν σε έναν πραγματικό «πανζουρλισμό». Τα τέσσερα βασικά κόμματα, Ν.Δ., Ένωση Κέντρου – Νέες Δυνάμεις, ΠΑ.ΣΟ.Κ., Ενωμένη Αριστερά, είχαν πρόσβαση και στην τηλεόραση για πρώτη φορά, η οποία αναπαρήγαγε στιγμιότυπα από τις ομιλίες των αρχηγών τους. Στις εκλογές, οι οποίες διεξήχθησαν με ομαλότητα δεδομένων των συνθηκών, η Νέα Δημοκρατία πήρε 54,3% και 220 έδρες, η Ένωση Κέντρου – Νέες Δυνάμεις ήρθε δεύτερη με 20,4% και 60 έδρες, το ΠΑ.ΣΟ.Κ. εμφανίστηκε τρίτο με 13,6% και 12 έδρες ενώ η Ενωμένη Αριστερά ήρθε τέταρτη με ποσοστό 9,5% και 8 έδρες. Μάλιστα η συμμετοχή στις κάλπες άγγιξε το 80%, ποσοστό πρωτοφανές που ανέδειξε την δίψα των Ελλήνων για Δημοκρατία και Ελευθερία. Μετά την ολοκλήρωση των εκλογών, και την Αναθεώρηση του Συντάγματος το επόμενο έτος, η Δημοκρατία στην Ελλάδα είχε πλέον αποκατασταθεί και σταθεροποιηθεί, φέροντας την σφραγίδα του Κωνσταντίνου Καραμανλή.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- C. M. Woodhouse (1982), Karamanlis: The Restorer of Greek Democracy, Oxford: έκδοση Clarendon Press
- Η Ελλάδα στις κάλπες: 17 Νοεμβρίου 1974 – «Καραμανλής ή τανκς», kathimerini.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Ιούλιος 1974: Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής γίνεται και πάλι ο εκλεκτός του λαού, in.gr, Διαθέσιμο εδώ
