Του Αναστάση Γκίκα,
Σαν σήμερα, ακριβώς πριν 50 χρόνια, στις 23 Ιουλίου 1974, έλαβε χώρα η πτώση της Δικτατορίας που επεβλήθη την 21η Απριλίου 1967 από τους Συνταγμάταρχες Γεώργιο Παπαδόπουλο, Νικόλαο Μακαρέζο και τον Ταξίαρχο Στυλιανό Παττακό. Τελευταία πράξη της δικτατορίας αποτέλεσε η παράδοση της εξουσίας στους προδικτατορικούς πολιτικούς.
Εννέα μήνες πριν, συγκεκριμένα στις 25 Νοεμβρίου 1973, ο ταξίαρχος Δημήτριος Ιωαννίδης, που χαρακτηρίστηκε ως ο «αόρατος δικτάτορας», και όντας επικεφαλής ομάδας σκληροπυρηνικών αξιωματικών, ανέτρεψε την κυβέρνηση του Σπύρου Μαρκεζίνη, θέτοντας Παπαδόπουλο, Παττακό και Μακαρέζο σε περιορισμό. Με την ανάληψη της εξουσίας, ο Ιωαννίδης τοποθέτησε ως Πρόεδρο Δημοκρατίας τον Φαίδωνα Γκιζίκη και ως Πρωθυπουργό τον Αδαμάντιο Ανδρουτσόπουλο.
Ο φιλόδοξος πραξικοπηματίας έμελλε να συνδέσει το όνομά του με την κυπριακή τραγωδία. Συγκεκριμένα, το πρωί της 15ης Ιουλίου με διαταγή της Χούντας των Αθηνών, η Εθνική Φρουρά, με την συνεργασία της ΕΟΚΑ Β’ και της ΕΛΔΥΚ, ξεκίνησε πραξικόπημα με σκοπό την ανατροπή του Μακάριου. Η επιχείρηση στέφτηκε με επιτυχία και στο νησί εγκαθιδρύθηκε δικτατορική κυβέρνηση υπό τον Νικόλαο Σαμψών.
Το πραξικόπημα κατά του Μακάριου, ωστόσο, έδωσε λαβή στην Τουρκία, η οποία αποτελούσε μία από τις εγγυήτριες δυνάμεις της Κυπριακής Δημοκρατίας, να επέμβει έχοντας ως πρόφαση την αποκατάσταση της ηρεμίας στο νησί αλλά και την προστασία του Τουρκοκυπριακού πληθυσμού.
Τα αίτια της πτώσης της Χούντας
Πρωτεύων και βασικότερος λόγος της πτώσης του καθεστώτος Ιωαννίδη αποτέλεσε η συντριπτική ήττα ελλαδικών και ελληνοκυπριακών δυνάμεων στην Κύπρο. Ήταν γεγονός ότι η Χούντα των Αθηνών, η οποία ούτως ή άλλως έφερε βαρύτατες ευθύνες για την διαμόρφωση της καταστάσεως αυτής στην Κύπρο, αδυνατούσε να διαχειριστεί πόσο μάλλον αναχαιτίσει την τουρκική εισβολή.
Μία ακόμη συνθήκη που προκάλεσε την πτώση του χουντικού καθεστώτος υπό τον Ιωαννίδη ήταν αυτή της γενικής επιστράτευσης. Στις 20 Ιουλίου το καθεστώς προκήρυξε γενική επιστράτευση, απόφαση η οποία απεδείχθη εκ των υστέρων ατυχέστατη. Εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες συνέρρευσαν μαζικά στα κέντρα κατατάξεως τα οποία αδυνατούσαν να τους εντάξουν, οι στρατευμένοι διέμεναν σε στρατόπεδα υπό χαώδεις συνθήκες, ενώ δεν υπήρχε καν αρκετός ρουχισμός και οπλισμός. Φυσικά στην εξίσωση πρέπει να προστεθεί και η ατολμία από μέρους των στρατιωτικών να κάνουν πόλεμο με την Τουρκία.
Η σύσκεψη των πολιτικών αρχηγών
Δεδομένων των παραπάνω συνθηκών, τρεις μόλις μέρες μετά την αποτυχημένη επιστράτευση συγκαλέστηκε σύσκεψη στην οποία συμμετείχαν εκπρόσωποι της δικτατορίας και του ελληνικού προδικτατορικού κόσμου. Από την πλευρά των στρατιωτικών, συμμετείχαν ο Φαίδων Γκιζίκης, ο οποίος και προέδρευε της σύσκεψης, ο αρχηγός των Ενόπλων Δυνάμεων Αντιστράτηγος Γρηγόριος Μπονάνος, ο αρχηγός του Στρατού Αντιστράτηγος Ανδρέας Γαλατσάνος, ο αρχηγός του Ναυτικού Πέτρος Αραπάκης και ο Αντιπτέραρχος και αρχηγός της Αεροπορίας Αλέξανδρος Παπανικολάου.
Από την πλευρά των πολιτικών, συμμετείχαν ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος, ο τελευταίος Πρωθυπουργός πριν την κατάλυση της Δημοκρατίας και προδιδακτορικός αρχηγός της ΕΡΕ, ο Γεώργιος Μαύρος, ο οποίος αναγνωριζόταν ως ο ηγέτης της Ένωσης Κέντρου, ο Υπουργός Εξωτερικών του Καραμανλή, Ευάγγελος Αβέρωφ, ο Υπουργός Εθνικής Άμυνας του Γεωργίου Παπανδρέου, Πέτρος Γαρουφαλιάς, ο πρώην διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος Ξενοφών Ζολώτας, καθώς και τρεις ακόμη πρώην Πρωθυπουργοί ο Στέφανος Στεφανόπουλος, Γεώργιος Αθανασιάδης-Νόβας και Σπυρίδων Μαρκεζίνης. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός από την σύσκεψη απείχε ο Πρωθυπουργός που είχε διορίσει ο Ιωαννίδης, Αδαμάντιος Ανδρουτσόπουλος καθώς αυτός «αγνοούνταν».
Σενάρια και διαβουλεύσεις
Ο στρατηγός Γκιζίκης ανακοίνωσε στους πολιτικούς ότι επιθυμούσε να παραδώσει την εξουσία γεγονός που ώθησε Κανελλόπουλο και Μαύρο σε διαβουλεύσεις για σχηματισμό κυβέρνησης εθνικής ενότητας. Ο Γκιζίκης έθεσε ως όρο να παραμείνουν στις θέσεις τους οι χουντικοί Υπουργοί Εθνικής Άμυνας, Εσωτερικών και Ασφαλείας, αίτημα που οι Κανελλόπουλος και Μαύρος δεν αποδέχτηκαν. Αξίζει ακόμα να σημειωθεί ότι από τις διαβουλεύσεις της συσκέψεως προέκυψε απόφαση εκ μέρους της στρατιωτικής ηγεσίας να ανατεθεί στον έμπειρο διαχειριστή του Κυπριακού Πέτρο Γαρουφαλιά η συγκρότηση κυβέρνησης, η επιλογή η οποία τελικά ματαιώθηκε.
Η «λύση Καραμανλή»
Μέσα σε αυτό το πολιτικό «χάος», είχε προταθεί από τον Ευάγγελο Αβέρωφ να ανατεθεί ο σχηματισμός κυβέρνησης στον Κωνσταντίνο Καραμανλή, ο οποίος βρισκόταν στο Παρίσι, προκαλώντας την αρνητική αντίδραση των υπόλοιπων πολιτικών οι οποίοι πρόκριναν ότι έπρεπε να σχηματιστεί γρήγορα πολιτική κυβέρνηση. Η διάσκεψη διεκόπη όταν οι αρχηγοί των μεγάλων κομματικών σχηματισμών αποχώρησαν ώστε να αρχίσουν διαβουλεύσεις για τον σχηματισμό κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας, επιλογή η οποία εν τέλει δεν προχώρησε.
Ο Αβέρωφ δεν τους ακολούθησε και έμεινε στον χώρο της συνεδρίασης προφασιζόμενος αδιαθεσία. Τότε, μαζί με τους Αραπάκη, Παπανικολάου και Γκιζίκη, επικοινώνησε με το Παρίσι και εξασφάλισε την επιστροφή του Μακεδόνα πολιτικού. Έτσι, κατά τις πρωινές ώρες της 24ης Ιουλίου ο Κωνσταντίνος Καραμανλής κατέφτασε από το αεροδρόμιο του Ελληνικού και κατευθύνθηκε προς την Βουλή όπου τον ανέμεναν ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Φαίδων Γκιζίκης και ο Αρχιεπίσκοπος Σεραφείμ.
Επίμετρο
Σήμερα, 50 χρόνια μετά την Μεταπολίτευση καλούμαστε να έρθουμε αντιμέτωποι με μια σκληρή αλήθεια: Ότι η Χούντα, δυστυχώς, δεν έπεσε χάρη στην ηρωική εξέγερση του Πολυτεχνείου όπως υπαγορεύει η δημοφιλής αντίληψη, αλλά χάρη της ατυχής διαχείρισης της Τουρκικής εισβολής στην Κύπρο ενός σκοτεινού κεφαλαίου της νεοελληνικής ιστορίας το οποίο ταλανίζει το Ελληνικό έθνος μέχρι και σήμερα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Άγγελος Συρίγος και Ευάνθης Χατζηβασιλείου (2024), Μεταπολίτευση, 1974-1975: 50 ερωτήματα και απαντήσεις, Αθήνα: Πατάκης
- Λεωνίδας Καλλιβρετάκης (2017), Δικτατορία και Μεταπολίτευση, Αθήνα: Θεμέλιο
- Νυχτερινή πτήση: Η χούντα πέφτει, ο Καραμανλής επιστρέφει, youtube.com, διαθέσιμο εδώ.
- Ο Π. Γαρουφαλιάς έτοιμος να ορκιστεί ως πρώτος πρωθυπουργός της μεταπολίτευσης, maxitisartas.gr, διαθέσιμο εδώ.
