Της Βερονίκης Στεριώτη,
Η μεταφορά του Δ’ Σώματος στρατού στο Γκέρλιτς της Γερμανίας
Το καλοκαίρι του 1916, κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, το Δ’ Σώμα Στρατού της Ελλάδας βρέθηκε αιχμάλωτο στην γερμανική πόλη Γκέρλιτς. Το περιστατικό αυτό, σχετίζεται με τις πολιτικές εξελίξεις στην Ελλάδα εκείνης της περιόδου, που είχαν ως αποτέλεσμα την ουδετερότητα και τον διχασμό του κράτους. Είναι γνωστό πως, ο βασιλιάς Κωνσταντίνος και ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος διαφωνούσαν σχετικά με τη συμμετοχή ή μη της Ελλάδας στον πόλεμο. Ο Κωνσταντίνος υποστήριζε την συμμετοχή της χώρας στο πλευρό της Αντάντ, ενώ ο Βενιζέλος τη διατήρηση αυτής σε κατάσταση ουδετερότητας.
Τον Αύγουστο του 1916 και ενώ η χώρα ήταν «κομμένη» στα δύο, ο βουλγαρικός στρατός με σύμμαχο την Γερμανία, εισέβαλε αιφνιδιαστικά στην Ανατολική Μακεδονία. Στόχος τους, όπως ισχυρίζονταν, ήταν ο περιορισμός κινήσεων των εχθρικών δυνάμεων της Αντάντ. Ακόμη, οι πρέσβεις της Γερμανίας και της Βουλγαρίας διαβεβαίωναν τον Κωνσταντίνο, πως η εισβολή είχε καθαρά στρατιωτικά κίνητρα και πως σκοπός αυτής ήταν η διακοπή των κινήσεων των αγγλογαλλικών δυνάμεων. Αξίζει να αναφερθεί πως την ημέρα της εισβολής των Γερμανοβουλγάρων στην Αν. Μακεδονία, από τις 4 δηλαδή μέχρι τις 10 Αυγούστου, ο ίδιος ο πρέσβης της Γερμανίας, Μπίρμπαχ παρουσιάστηκε στον πρωθυπουργό Αλ. Ζαΐμη και του ανακοίνωσε πως εξαιτίας της επίθεσης της Αντάντ στην Μακεδονία, τα γερμανοβουλγαρικά στρατεύματα ήταν υποχρεωμένα να εισβάλλουν στο ελληνικό έδαφος και να προετοιμάσουν αντεπίθεση. Ταυτόχρονα, εγγυόνταν πως δεν κινδύνευε η ακεραιότητα της χώρας και πως δεν θα καταλάμβαναν τις Σέρρες, τη Δράμα και την Καβάλα, αλλά πως θα αποχωρούσαν μόλις έφεραν εις πέρας την αποστολή τους. Στα τέλη του μήνα όμως, η κυβέρνηση των Αθηνών ήρθε αντιμέτωπη με δύο δυσάρεστα γεγονότα: Η Καβάλα είχε παραδοθεί στους Βουλγάρους και το Δ’ Σώμα στρατού στους Γερμανούς.
Οι εγγυήσεις που είχαν δώσει στον βασιλιά οι Γερμανοί, τον είχαν καθησυχάσει, και έτσι ο ίδιος είχε δώσει διαταγή στους επιτελείς του Σώματος να συμπτυχθούν στις πόλεις και να περιμένουν εντολές. Το Δ’ Σώμα Στρατού, το οποίο είχε ως έδρα του την Καβάλα όμως, δεν βρισκόταν σε καλή κατάσταση από άποψη επάνδρωσης, μετά από αποστράτευση που τους είχε επιβληθεί από τους συμμάχους. Προσωρινός διοικητής του σώματος είχε αναλάβει ο υπεύθυνος της VII Μεραρχίας, συνταγματάρχης Πυροβολικού, Ιωάννης Χατζόπουλος. Ο ίδιος έκανε καθημερινές εκκλήσεις προς την Αθήνα, στις οποίες εκδήλωνε την ανησυχία του για τις προθέσεις των Βουλγάρων για την πόλη, ενώ ταυτόχρονα ζητούσε την αποστολή στόλου στην περιοχή της Καβάλας, για να καθησυχαστούν οι πληθυσμοί. Θέση την οποία, η κυβέρνηση της Αθήνας, απέρριψε την ίδια κιόλας ημέρα. Όπως, λοιπόν, είχε προβλέψει, οι Γερμανοί είχαν αναθεωρήσει τη θέση τους και πλέον πίεζαν τον Χατζόπουλο να εγκαταλείψει την πόλη. Έτσι, ο διοικητής απευθύνθηκε στον Γερμανό αρχιστράτηγο Χίντενμπουργκ. Ο ίδιος, αποφάσισε την μεταφορά του Δ΄ Σώματος στρατού στη Γερμανία μέσω σιδηροδρόμου και μαζί με τον ατομικό τους οπλισμό και τα πυροβόλα, εφόσον παραδίνονταν και δεν θεωρούνταν αιχμάλωτοι πολέμου, αλλά «φιλοξενούμενοι» του Γερμανικού Στρατού.
Στο τηλεγράφημά του, ανέφερε πως η Ανώτατη Γερμανική Στρατιωτική Διοίκηση ενέκρινε την μεταφορά του σώματος χωρίς κάποιον έλεγχο από τους Βούλγαρους, ενώ διέτασσε την παραμονή του ταγματάρχη φον Σβάινιτζ στην διάθεση της διοίκησης του ελληνικού στρατού μέχρι την αναχώρηση του δεύτερου, με τις διαπραγματεύσεις μεταξύ των πλευρών να εκτελούνται μόνο δι’ αυτόν. Ακόμη, εξασφάλιζε πως η οι γερμανικές αρχές θα αντιμετώπιζαν τους Έλληνες στρατιώτες ως φιλοξενούμενους και όχι αιχμαλώτους και πως οι λεπτομέρειες θα κανονίζονταν με τον Έλληνα πρέσβη, Νικόλαο Θεοτόκη, στο Βερολίνο.
Έτσι, οι Έλληνες στρατιώτες παραδόθηκαν αμαχητί και εγκατέλειψαν οικειοθελώς την πόλη σε μια ξένη στρατιωτική δύναμη. Για τη μεταφορά τους στο Γκέρλιτς, χρησιμοποιήθηκαν 10 τρένα και το ταξίδι πραγματοποιήθηκε μέσω Βουλγαρίας. Από τη Δράμα, η μεταφορά αυτή διαρκούσε 12 μέρες. Το Σώμα, έφτασε στον Σιδηροδρομικό Σταθμό του Γκέρλιτς στις 15 με 28 Σεπτεμβρίου 1916. Οι στρατιώτες πέρασαν συντεταγμένοι μέσα από την πόλη, έχοντας τα ατομικά σακίδια και τα τουφέκια τους καλυμμένα με περιφερειακή κουβέρτα στον ώμο και μετέβησαν στην άλλη άκρη, όπου βρίσκονταν το στρατόπεδο Γκέρλιτς. Το έτος της άφιξής τους, στην πόλη κατοικούσαν 85.000 κάτοικοι, και αποτελούσε σημαντικό σιδηροδρομικό κόμβο. Διέθετε υφαντουργεία, εργοστάσια μηχανών, κονσερβών, ειδών πορσελάνης και σιδηροδρομικών οχημάτων, υαλουργεία αλλά και ζυθοποιεία. Η υποδοχή του ελληνικού στρατού από του Γερμανούς αξιωματικούς και κατοίκους της πόλης, ήταν πολύ θερμή. Η αρχική τους προσπάθεια ήταν η εμφάνιση της παραμονής των Ελλήνων στην Γερμανία ως πράξη «φιλοξενίας». Τα τμήματα του Δ΄ Σώματος Στρατού που μεταφέρθηκαν εκεί, έμειναν σε στρατόπεδο που βρισκόταν στις παρυφές της πόλης, το οποίο αποτελούνταν από ξύλινα οικήματα και μια μικρή ορθόδοξη εκκλησία. Οι αξιωματικοί διέμεναν σε ξενοδοχεία ή σπίτια κατοίκων με ενοίκιο.
Επιπρόσθετα, οι Γερμανοί επέτρεψαν την ύπαρξη ξεχωριστού ελληνικού φρουραρχίου, με δικές του περιπόλους. Ακόμη και η διατροφή πραγματοποιούνταν με τους ίδιους όρους που ίσχυαν και για τον γερμανικό στρατό. Γενικότερα, οι Έλληνες αξιωματικοί και οπλίτες, τύχαιναν ιδιαίτερης μεταχείρισης, ενώ δεν θεωρούνταν από καμία άποψη αιχμάλωτοι πολέμου, όπως είχε συμφωνηθεί. Ο ελληνικός στρατός ακολουθούσε κανονικό πρόγραμμα ειρηνικής περιόδου και στους δρόμους οι δύο πλευρές συμπεριφέρονταν η μία στην άλλη με πολλή ευγένεια. Ωστόσο, τα πράγματα γρήγορα πήραν άλλη τροπή. Η λογική του διαχωρισμού των Ελλήνων σε βενιζελικούς και βασιλικούς, τους ακολούθησε και στην Γερμανία…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Η μεταφορά του Δ΄ Σώματος Στρατού στο Γκέρλιτς (Αν. Γερμανία), pemptousia.gr, διαθέσιμο εδώ.
- Χρήστος Δ. Βήττος, Υποστράτηγος ε.α., Η Αιχμαλωσία του Δ’ Σώματος Στρατού και η Μεταφορά του στο Γκέρλιτς της Γερμανίας, διαθέσιμο εδώ.
