Της Δέσποινας Κερασιώτη,
Σαν σήμερα, 22 Ιουλίου του 1878 ή 1879 (άγνωστη η ακριβής χρονολογία) γεννιέται στη Βαρσοβία ο Γιάνους Κόρτσακ (Janusz Korczak) ή αλλιώς, με το αληθινό του όνομα, ο Χένρικ Γκόλντσμιτ (Henryk Goldszmit), μια από τις εμβληματικότερες μορφές του Ολοκαυτώματος και «πατέρας των δικαιωμάτων των παιδιών», όπως δικαίως τον αποκαλούν. Πρόκειται για μια πολυσχιδή προσωπικότητα. Παιδαγωγός, γιατρός, συγγραφέας, δοκιμιογράφος, κοινωνικός λειτουργός, φροντιστής, θεοσοφιστής. Ήταν ο άνθρωπος που πήρε υπό την προστασία του δεκάδες ορφανά και αφιέρωσε κυριολεκτικά τη ζωή του στην ανατροφή και την προστασία τους, υιοθετώντας ριζοσπαστικές —για την τότε εποχή— παιδαγωγικές απόψεις, ορμώμενος πάντα από την πηγαία και αυθεντική αγάπη του για τα παιδιά.
Λίγα λόγια για τη ζωή του
Αν και γόνος επιφανούς οικογένειας εβραϊκής και πολωνικής καταγωγής, βρέθηκε από νεαρή ηλικία σε δυσάρεστη θέση όταν τα οικονομικά της οικογένειάς του επιδεινώθηκαν μετά τον θάνατο του πατέρα του σε ψυχιατρική κλινική το 1896. Την ίδια χρονιά ο Χένρικ έκανε το ντεμπούτο του στη λογοτεχνική σκηνή με ένα σατιρικό κείμενο σχετικά με την ανατροφή των παιδιών με τίτλο «Ο γόρδιος δεσμός». Σύντομα, σε διάστημα δύο μόλις χρόνων, θα λάβει μέρος σε έναν λογοτεχνικό διαγωνισμό, καταθέτοντας δύο θεατρικά έργα υπό το ψευδώνυμο Γιάνους Κόρτσακ. Καθώς ένα από τα δύο του έργα απέσπασε βραβείο, η φήμη του Γιάνους εξαπλώθηκε και έτσι διατήρησε το ψευδώνυμο αυτό για το υπόλοιπο της ζωής του. Παράλληλα, εκείνη τη χρονιά, ήταν ήδη εγγεγραμμένος φοιτητής στο Πανεπιστήμιο της Βαρσοβίας, όπου ολοκλήρωσε τις σπουδές του στην Ιατρική το 1904, ενώ ταυτόχρονα διατηρούσε τη συγγραφική του δραστηριότητα σε τοπικές εφημερίδες στα Πολωνικά. Μετά την αποφοίτησή του, έλαβε την ειδικότητα του παιδιάτρου και ξεκίνησε να εργάζεται στο Παιδιατρικό Νοσοκομείο Bersons and Baumans της Βαρσοβίας (1905-1912). Τα κρίσιμα εκείνα χρόνια, που ξεκίνησε την επαγγελματική σταδιοδρομία του στην Ιατρική, υπήρξαν καθοριστικά για τον Κόρτσακ. Υπηρέτησε σε διάφορα πολεμικά μέτωπα (Ρωσοϊαπωνικός, Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος, Πολωνοσοβιετικός), γνωρίζοντας από κοντά τη φρίκη του πολέμου, γεγονός που τον ευαισθητοποίησε ακόμα περισσότερο σχετικά με την αξία και την προάσπιση της παιδικής ηλικίας. Μάλιστα, στη Ρωσία εξήγγειλε έναν μνημειώδη λόγο για τη σημασία της τελευταίας στην ανθρώπινη ζωή. Το 1911 βρίσκεται προσκεκλημένος στα εγκαίνια του ορφανοτροφείου «Σπίτι των Ορφανών» στη Βαρσοβία, τη διεύθυνση του οποίου θα αναλάβει την επόμενη χρονιά ως το τέλος της ζωής του. Ήταν η χρονιά που ο Κόρτσακ αποφάσισε ότι βασικό μέλημα και έργο της ζωής του, πλέον, θα είναι η προστασία και η υγιής ανατροφή των μη προνομιούχων παιδιών της Βαρσοβίας. Και πράγματι, την απόφαση αυτή στήριξε έμπρακτα ως το τέλος της ζωής του, αναπτύσσοντας ενεργό δράση και υιοθετώντας τη δική του παιδαγωγική φιλοσοφία, η οποία επρόκειτο να διαποτίσει όλο του το συγγραφικό και κοινωνικό έργο. Τη χρονιά του 1919 ανέλαβε μάλιστα τη διεύθυνση ενός ακόμη ορφανοτροφείου, που ονομαζόταν «Το Σπίτι μας», την οποία διατήρησε μέχρι το 1936.
Η εποχή του Ολοκαυτώματος και το τέλος της ζωής του
Με την κατάληψη της Βαρσοβίας από τους Ναζί, δημιουργείται από τους Γερμανούς το μεγαλύτερο γκέτο κατά τη διάρκεια του Β’ ΠΠ, «το Γκέτο της Βαρσοβίας», στο οποίο μεταφέρονται καταναγκαστικά και τα παιδιά του ορφανοτροφείου του Κόρτσακ. Εκείνος τα ακολουθεί και παρά τις αντιξοότητες συνεχίζει να τα αναθρέφει και να τα περιθάλπει με προσωπικό κόστος, προκειμένου να τους εξασφαλίσει φάρμακα και τροφή. Ταυτόχρονα, προσπαθούσε μαζί με το ολιγάριθμο προσωπικό του να διατηρήσει ανεπηρέαστα τα παιδιά στην τήρηση των ρουτίνων τους και πάνω από όλα, αφοσιωμένα στις σπουδές τους, ενώ οργάνωνε διαλέξεις, συναυλίες και θεατρικές παραστάσεις. Το 1942, όταν διατάχθηκε η απέλαση των Εβραίων παιδιών του ορφανοτροφείου στο στρατόπεδο εξόντωσης της Τρεμπλίνκα, ο Κόρτσακ αρνήθηκε να τα εγκαταλείψει για δεύτερη φορά. Παρά τις προσφορές για τη δική του διάσωση, επέλεξε να συνοδεύσει τα παιδιά, τα οποία ανέρχονταν περίπου σε διακόσιες ψυχές τότε, δίνοντάς τους κουράγιο και φροντίδα μέχρι τη στιγμή που άφησαν όλοι μαζί την τελευταία τους πνοή στους θαλάμους αερίων της Τρεμπλίνκα. Για αυτή του την πράξη εξαιρετικής αφοσίωσης και θυσίας, ο Κόρτσακ αναδείχθηκε σε σύμβολο αγάπης και ανθρωπιάς κατά τη διάρκεια των φρικαλεοτήτων του Ολοκαυτώματος.
Τα έργα του και η κληρονομιά του
Η κληρονομιά του Κόρτσακ συνεχίζει να εμπνέει παιδαγωγούς, ψυχολόγους και κοινωνικούς λειτουργούς, τονίζοντας τη σημασία της ανθρωπιάς και της ηθικής στην εκπαίδευση και τη φροντίδα των παιδιών. Οι ιδέες και οι πρακτικές του εξακολουθούν να επηρεάζουν την παιδαγωγική σκέψη και να προωθούν την προστασία των δικαιωμάτων των παιδιών σε όλο τον κόσμο. Υιοθέτησε προοδευτικές μεθόδους εκπαίδευσης, βασισμένες στην αμοιβαία κατανόηση, την αγάπη και τον σεβασμό. Έγραψε πολλά βιβλία και άρθρα, όπως το περίφημο «Πώς να αγαπάμε τα παιδιά», στα οποία προωθούσε την ιδέα ότι τα παιδιά είναι πλήρη και ίσα μέλη της κοινωνίας με δικαιώματα. «Το παιδί δεν πρέπει να μεγαλώσει για να γίνει άνθρωπος, είναι ήδη άνθρωπος», θα πει χαρακτηριστικά ο ίδιος και πράγματι, με γνώμονα τα παραπάνω, θα συντάξει μια Magna Charta Libertatis σχετικά με τα δικαιώματα του παιδιού, που μαζί με τη γενικότερη κοσμοθεωρία του, θα αποτελέσουν τη βάση της Διεθνούς Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού. Η αφοσίωση και η ανιδιοτελής αγάπη του Γιάνους Κόρτσακ για τα παιδιά, φωτίζουν ακόμα και σήμερα, το σκοτάδι της ανθρώπινης ιστορίας, θυμίζοντάς μας ότι η αληθινή ανθρωπιά και η θυσία μπορούν να ανθίσουν ακόμα και στις πιο ζοφερές εποχές! Σε ευχαριστούμε γι’ αυτό, Χένρικ!
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- 12 Things Worth Knowing About Janusz Korczak, culture.pl, διαθέσιμο εδώ
- Η ζωή και το έργο του Γιάνους Κόρτσακ, paideia-news.com, διαθέσιμο εδώ
