Του Βασίλη Μορφονιού,
SPOILERS για το Se7en, μια ταινία που καλύτερα να μην ξέρεις το φινάλε της.
Όταν δημοσίευσα το άρθρο με τις πιο καταθλιπτικές ταινίες, κάποιοι με ρώτησαν πώς και δεν έβαλα μια από τις αγαπημένες μου ταινίες, το αινιγματικό αστυνομικό θρίλερ του David Fincher, Se7en. Πρέπει να ομολογήσω πως παρά τον μύθο που έχει δημιουργηθεί γύρω της, ο οποίος την έχει αναδείξει ως μια από τις πιο συνταρακτικές ταινίες στο σινεμά, ποτέ δεν τη θεώρησα νιχιλιστικό έργο.
Ναι, η ατμόσφαιρα της ταινίας είναι αποπνικτική και παρουσιάζει μια ανήθικη κοινωνία. Ναι, ο ιδεαλιστής ήρωας βλέπει ανήμπορος τη ζωή του να καταστρέφεται και χάνει από τον κακοποιό. Ναι, το φινάλε αφήνει τους θεατές χαμένους, πληγωμένους και χωρίς ελπίδα. Όλο αυτό, όμως, δεν συμβαίνει για να καταλήξει ο θεατής στο συμπέρασμα ότι τίποτα δεν έχει αξία, αλλά αντιθέτως στο να περάσει ένα ισχυρό μήνυμα κατά της απάθειας. Το νόημα της ταινίας ενσαρκώνεται στο τελικό απόφθεγμα του Hemingway. Ο Hemingway κάποτε είπε ότι «ο κόσμος είναι ένα όμορφο μέρος και αξίζει να πολεμάς για αυτόν». Συμφωνώ με το δεύτερο μέρος.
Οι εχθροί της ανάγνωσης αυτής θα αναφέρουν πως η συγκεκριμένη αφηγηματική ατάκα προστέθηκε υπό την πίεση των παραγωγών, με έντονη τη δυσαρέσκεια του Fincher, αφού οι πρώτες τεστ προβολές άφησαν το κοινό τρομαγμένο και ζαλισμένο. Ο λόγος, όμως, που ενοχλήθηκε ο Fincher από την ιερόσυλη παρέμβαση των παραγωγών στο αριστούργημα του είναι όχι επειδή διαφωνεί με το νόημά της, αλλά επειδή αποτελεί πλεονασμό που φανερώνει στο κοινό το κρυφό μήνυμα της ταινίας. Όντως, στην προηγούμενη, ακριβώς, ατάκα ενσαρκώνεται λακωνικά το ίδιο συμπέρασμα. Διευθυντής αστυνομίας: «Εσύ που θα βρίσκεσαι;», Somerset: «Εδώ Γύρω. Θα είμαι εδώ γύρω». Για να καταλάβουμε πως θα πρέπει να πάμε πίσω στην αρχή της ταινίας.
Η κύρια διαφωνία μου με τη νιχιλιστική ανάγνωση της ταινίας αφορά το ερώτημα του ποιος είναι ο πρωταγωνιστής του σεναρίου. Οι περισσότεροι θεωρούν τον ντετέκτιβ David Mills, που ενσαρκώνεται άψογα από ένα νεαρό Brad Pitt, ως πρωταγωνιστή και τον αδίστακτο John Doe, που τον ενσαρκώνει ο Kevin Spacey δίνοντας την πιο τρομακτική ερμηνεία του, ως ανταγωνιστή. Ο Mills είναι ιδεαλιστής, ο Doe είναι νιχιλιστής. Ο Doe νικάει, Ο Mills χάνει. Ο Doe σκοτώνει την ενσάρκωση της αθωότητας, τη γυναίκα του Mills (Gweyneth Paltrow) που κυοφορεί το αγέννητο μωρό τους, και μαζί της κομματιάζει τον ιδεαλισμό του Mills. Αυτή η φιλοσοφική σύγκρουση, όμως, αφήνει απ’ έξω τον πραγματικό πρωταγωνιστή της ταινίας, τον William Somerset, ενσαρκωμένο από τον μοναδικό Morgan Freeman. Θυμίζω πως η ταινία ξεκινά και τελειώνει με τον Somerset.
O Somerset είναι ένας έμπειρος μεθοδικός ντετέκτιβ εγκλημάτων φόνου, που βρίσκεται πολύ κοντά στην απόσυρση του. Έχοντας ζήσει πολλές δεκαετίες στην υπηρεσία, έχει δει την πιο άσχημη πλευρά της ανθρωπότητας, βλέποντας καθημερινά γεγονότα που θα στοίχειωναν τον οποιοδήποτε για μια ζωή. Έτσι, έχει γίνει ιδιαίτερα κυνικός και έχει βρει καταφύγιο για την πονεμένη συνείδηση του στην απάθεια. Η απάθεια αυτή ενσαρκώνεται στο μετρονόμο του, τον οποίο χρησιμοποιεί για να κοιμηθεί. Ο επαναλαμβανόμενος ήχος του μετρονόμου μπλοκάρει τις κραυγές των γειτόνων κυριολεκτικά, αλλά και τις κραυγές στο κεφάλι του Somerset βάζοντάς τον σε έναν ύπνο απάθειας.
Ο Somerset είναι ένας πολυδιάστατος πρωταγωνιστής και όπως υπογραμμίζει ο Robert Mckee «οι περίπλοκοι πρωταγωνιστές έχουν συνειδητές και ασυνείδητες επιθυμίες που αντιφάσκουν». Εκείνο που πιστεύει πως θέλει είναι το ακριβώς αντίθετο από αυτό που υποσυνείδητα επιθυμεί. Αυτό φαίνεται από τις επιλογές του. Θέλει να παραιτηθεί κι όμως παίρνει μια υπόθεση που ξέρει ότι θα κρατήσει πολύ καιρό. Θέλει να είναι απαθής κι όμως δένεται με τον συνάδελφό του και τη γυναίκα του.
Η συζήτησή του με την Tracy είναι ιδιαίτερα εκδηλωτική. Του θυμίζει την πρώην γυναίκα του που είχε, επίσης, μείνει έγκυος και φοβόταν να γεννήσει ένα παιδί στην αμαρτωλή πόλη της ταινίας. Ο Somerset την έπεισε να αποβάλει. Όπως εξηγεί, όμως, παρότι εξακολουθεί να πιστεύει ότι έκανε τη σωστή επιλογή, δεν περνάει ούτε μια μέρα που να μην εύχεται να είχε πάρει άλλη επιλογή. Θέλει να βγάλει την προσκολλημένη στο πρόσωπο του μάσκα από απάθεια αλλά η καθημερινότητα του στο αστυνομικό σώμα απλά την επιβεβαιώνει.
Εδώ μπαίνουν ο Mills και ο Doe. Όπως εξηγεί ο Robert Mckee «O πρωταγωνιστής δημιουργεί το υπόλοιπο καστ. Οι υπόλοιποι χαρακτήρες βρίσκονται στην ταινία χάρη στις σχέσεις τους μαζί και του τρόπου με τον οποίο ο καθένας βοηθά στη σκιαγράφηση της περίπλοκης φύσης του». Ο Mills και ο Doe αντιπροσωπεύουν διαφορετικές πλευρές του Somerset τραβηγμένες στην πιο εξτρεμιστική μορφή τους.
Ο John Doe (πoυ στην κυριολεξία σημαίνει ο ανώνυμος καθημερινός άνθρωπος) παρότι παίζει το ρόλο του ανταγωνιστή εγκληματία που πρέπει να συλληφθεί στην ταινία, ιδεολογικά είναι η επιβεβαίωση της θεωρίας του Somerset και όχι η εναντίωση σε αυτή. Ο Doe ενσαρκώνει όλα τα μοχθηρά στοιχεία που μπορεί να έχει ένας άνθρωπος, είναι η χειρότερη πλευρά του καθημερινού ανθρώπου. Επιπλέον, ακριβώς όπως ο Somerset θεωρεί την ανθρώπινη φύση διεφθαρμένη. Για αυτό ο Somerset αρνείται να τον χαρακτηρίσει τρελό. «Μιλάμε για ψυχασθενείς, για διανοητικά τρελούς» λέει ο Mills. «Όχι, μιλάμε για τη καθημερινή ζωή εδώ» απαντάει ο Somerset. Είναι ο καθρέφτης των πιο μύχιων σκέψεων του, η αρνητική του «κόπια».
Αν ο Doe είναι η επιβεβαίωση του νιχιλισμού του Somerset, τότε ο Mills είναι ο χαμένος ιδεαλισμός του. Ο Mills είναι ιδεολογικός ανταγωνιστής του πρωταγωνιστή και αυτός που πυροδοτεί τις διάφορες πνευματικές συγκρούσεις της ταινίας. Εν τέλει είναι εκείνος που αλλάζει το Somerset και τον οδηγεί στην επιλογή να μείνει στην αστυνομία. Καθ’ όλη τη διάρκεια της ταινίας, η αυθεντία του έργου μοιάζει να είναι ο Somerset λόγω της ωριμότητας και εμπειρίας του. Ωστόσο, στην τελευταία πνευματική σύγκρουση των κοσμοθεωριών των δύο ντετέκτιβ, στη σκηνή στο μπαρ, ο Mills νικάει το Somerset και τον αφήνει χωρίς αντεπιχείρημα. «Δεν πιστεύω ότι πιστεύεις αυτά που λες και για αυτό παραιτείσαι. Θεωρώ ότι θέλεις να τα πιστέψεις επειδή παραιτείσαι». Παρά την αφέλεια που είχε δείξει έως τώρα, o Mills διαβάζει τον Somerset και κατανοεί ότι η ιδεολογία του θυμίζει περισσότερο μηχανισμό άμυνας παρά μια καλά δομημένη φιλοσοφία. Λίγες σκηνές, αργότερα, ο Somerset σπάει το μετρονόμο του, σηματοδοτώντας την εσωτερική αλλαγή του.
Στο φινάλε, μπορεί ο Mills να ηττάται και ο Doe να κερδίζει, αλλά ο Somerset αλλάζει από μια αρνητική αξία (την απάθεια) σε μια θετική (εμπάθεια). Ο Somerset βλέπει πως η απάθεια του όχι μόνο αποτυγχάνει να τον προστατέψει αλλά νιώθει και ένα μέρος ευθύνης για το αποτέλεσμα που σε όλη την ταινία θεωρούσε «αναπόφευκτο». Υιοθετεί την εμπάθεια του Mills και μαζί με την έμπειρη, υπομονετική και ευφυή φύση του (χαρακτηριστικά που λείπουν από το Mills) παραμένει στην αστυνομία, έτσι ώστε να παλέψει για την επόμενη Tracy. Το κακό μπορεί να νίκησε αυτήν τη φορά αλλά μια σπίθα φωτός ξαναγεννήθηκε για να το ξανά-αντιμετωπίσει την επόμενη μέρα.
To σενάριο του Se7en δεν περιλαμβάνει ούτε μία σκηνή, ήχο ή εικόνα που να μην είναι οδηγεί στο ιδεολογικό συμπέρασμα ότι η απάθεια, όσο και αν καμουφλαριστεί σαν φιλοσοφία, είναι επικίνδυνη για οποιοδήποτε κοινωνία, τόσο για τους άλλους όσο για το ίδιο το άτομο. Ένα έργο που σέβεται το κοινό του και δεν το «ταΐζει» πληροφορίες με το κουταλάκι. Ένα σενάριο που δεν έχει σε τίποτα να ζηλέψει από τα καλύτερα του Hollywood, της Καζαμπλάνκας, των 12 ενόρκων ή του Τσάιναταουν. Κατ’ εμέ, η καλύτερη ταινία του Fincher.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Robert McKee, ΤΟ ΣΕΝΑΡΙΟ ΟΥΣΙΑ, ΔΟΜΗ, ΥΦΟΣ ΚΑΙ ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα, Νοέμβριος 2017
- Seven (1995) Quotes, imdb.com, διαθέσιμο εδώ
