Του Κωνσταντίνου Κατσούλα,
Στις μέρες μας, όταν ακούμε το αξίωμα του Πάπα, του ύψιστου κληρικού της Καθολικής Εκκλησίας και διαδόχου του Αγίου Πέτρου, το μυαλό μας ταξιδεύει αυτόματα στην Ρώμη και το Βατικανό. Κάτι το οποίο είναι λιγότερο γνωστό είναι πως, επί παραπάνω από μισό αιώνα, υπήρχε μια δεύτερη παπική έδρα στην Αβινιόν της Νότιας Γαλλίας, η οποία έπαιξε σημαντικό ρόλο στις σχέσεις μεταξύ των Καθολικών εθνών την περίοδο εκείνη.
Η δημιουργία του Παπισμού της Αβινιόν οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην εχθρότητα του Παπισμού με τους Γάλλους. Η εχθρότητα αυτή οδήγησε σε ανοιχτή ρήξη όταν ο Φίλιππος Δ΄, Βασιλιάς της Γαλλίας, αιχμαλώτισε, βασάνισε και σκότωσε τον Πάπα Βονιφάτιο Η΄ το 1304. Το επόμενο έτος, ο Γάλλος βασιλιάς χρησιμοποιώντας φίλα προσκείμενους σε αυτόν καρδιναλίους εξέλεξε Πάπα τον Κλημέντιο Ε΄, ο οποίος όμως αρνήθηκε να μετακινηθεί στην Ρώμη για να αναλάβει τα καθήκοντα του Ποντίφικα. Για αυτό, το 1309, ο Πάπας Κλημέντιος μετακίνησε την έδρα του στην Αβινιόν (ορισμένες πηγές ισχυρίζονται πως αυτό συνέβη υπό την πίεση του Φιλίππου). Σίγουρα ένας πολύ σημαντικός λόγος ο οποίος οδήγησε στην μετακίνηση της έδρας του Πάπα ήταν η επιρροή την οποία ασκούσαν διάφορες Ιταλικές οικογένειες στους Πάπες, όσο αυτοί ήταν στην Ρώμη, οι οποίες είχαν καταστήσει τους ιερωμένους έρμαια των μεταξύ τους διενέξεων. Ο Κλημέντιος προσπάθησε ως ιεράρχης να συντηρήσει το κύρος του παπικού θεσμού, ενώ έδωσε έμφαση στην αντιμετώπιση των αιρέσεων, οι οποίες είχαν διαδοθεί την εποχή εκείνη σε διάφορες περιοχές της Ευρώπης. Μια από τις αιρέσεις αυτές ήταν η αίρεση των Καθαρών, η οποία και είχε αποκτήσει πολλούς πιστούς στην Νότια Γαλλία.
Ο Κλημέντιος πέθανε το 1316 και τον διαδέχθηκε ο επίσης Γάλλος Πάπας Ιωάννης ΙΒ΄. Ο Ιωάννης συγκρούστηκε με τον Αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, Λουδοβίκο Δ΄, καθώς αυτός του αρνήθηκε το αποκλειστικό προνόμιο, το οποίο είχε ως τότε ο Πάπας, να στέφει τους Αυτοκράτορες. Η σύγκρουσή τους οδήγησε σε πόλεμο, για την διεξαγωγή του οποίου ο Ιωάννης βασίστηκε στην βοήθεια των Γάλλων, συνδέοντας τον παπισμό ακόμα περισσότερο με το γαλλικό κράτος. Το ανώτατο ιερατικό αξίωμα έλαβε στην συνέχεια ο Βενεδίκτος ΙΒ΄ (1334), ο οποίος ήταν πιο ειρηνόφιλος από τον προκάτοχό του και προσπάθησε να μεσολαβήσει, ώστε να επικρατήσει ειρήνη μεταξύ της Αγγλίας και της Γαλλίας. Η εποχή του Βενεδίκτου σηματοδοτήθηκε από την πανδημία του Μαύρου Θανάτου η οποία σάρωσε την Ευρώπη σκοτώνοντας τεράστιο ποσοστό του πληθυσμού της. Την εποχή εκείνη σε αρκετές περιοχές στοχοποιήθηκαν οι Εβραίοι, ως υπαίτιοι για την πανδημία, άποψη την οποία ο Βενεδίκτος δεν συμμερίστηκε, καλώντας την εκκλησία να προστατέψει τους Εβραίους σε περιπτώσεις στις οποίες οι τελευταίοι υφίσταντο διώξεις.
Εν έτει 1342, όταν και έγινε Πάπας ο Κλημέντιος ΣΤ΄, έλαβαν χώρα κάποιες αρκετά σημαντικές μεταβολές στον Παπισμό. Επί Κλημεντίου συγκεκριμένα ξεκίνησε η στενή και απροκάλυπτη συνεργασία του Παπισμού με το γαλλικό κράτος, την οποία υπέθαλπαν ήδη οι προκάτοχοι του Κλημεντίου. Ακόμα, ο Πάπας συμπεριφερόταν ολοένα και περισσότερο σαν πρίγκηπας, χρησιμοποιώντας κοσμικές μεθόδους στην διοίκηση της εκκλησίας, πράγμα πρωτοφανές για την εποχή εκείνη. Όταν ο Κλημέντιος πέθανε (1352), ορίστηκε από τους καρδιναλίους Πάπας ο Ιννοκέντιος ΣΤ΄. Ο Ιννοκέντιος θεωρήθηκε από τους σύγχρονούς του ικανός πάπας, καθώς προχώρησε σε αναγκαίες μεταρρυθμίσεις – τις οποίες βέβαια είχαν ήδη αρχίσει οι προκάτοχοί του – ενώ με δική του παρέμβαση σταμάτησε ο νέος πόλεμος Γαλλίας – Αγγλίας το 1360. Ο Ιννοκέντιος έδωσε την άδειά του για να στεφθεί ο Αυτοκράτορας Κάρολος Δ΄ της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, προσπαθώντας έτσι να γεφυρώσει το χάσμα το οποίο είχε δημιουργηθεί από τους προηγούμενους Πάπες. Ο Πάπας Ουρβανός Ε΄, ο οποίος χειροτονήθηκε στο αξίωμα το 1362, ήταν αρκετά αυστηρός, ενώ λάμβανε ξεκάθαρα το μέρος των Γάλλων στις πολεμικές συρράξεις, δίνοντας ακόμα και χρήματα για να τους βοηθήσει. Η στάση αυτή είχε ως αποτέλεσμα να κλονισθεί σοβαρά το κύρος του, αλλά και γενικότερα το κύρος του παπικού θεσμού στην Ευρώπη.
Ο διάδοχος του Ουρβανού, ο Γρηγόριος ΙΑ΄, πήρε την απόφαση να επιστρέψει την παπική έδρα στην Ρώμη, η οποία και έλαβε χώρα το 1377. Ο Γρηγόριος συγκρούστηκε έντονα με την πόλη της Φλωρεντίας, σε έναν πόλεμο ο οποίος έμεινε γνωστός ως ο «Πόλεμος των οχτώ Αγίων». Ο πόλεμος είχε ως αποτέλεσμα ολόκληρη η πόλη της Φλωρεντίας να αφοριστεί από τον Πάπα, στο οποίο οι αρχές της πόλης απάντησαν εμποδίζοντας το εμπόριο του Παπικού κράτους. Ο θάνατος του Πάπα Γρηγορίου δημιούργησε καινούρια προβλήματα, καθώς οι μεν Ιταλοί καρδινάλιοι εξέλεξαν ως Πάπα τον Ιταλό Ουρβανό ΣΤ΄, οι δε Γάλλοι κληρικοί το 1378, με την παρότρυνση του βασιλιά της Γαλλίας, έδωσαν τον ανώτατο τίτλο στον Γάλλο, Κλημέντιο Ζ΄. Συνεπώς, για πρώτη φορά στην ιστορία υπήρχαν δύο Πάπες στην Ρωμαιοκαθολική εκκλησία, με τον Γάλλο Πάπα να επιλέγει ως έδρα του την Αβινιόν. Οι Γάλλοι Πάπες δεν αναγνωρίστηκαν από την Ρωμαιοκαθολική εκκλησία και αναφέρονται ακόμα και σήμερα ως αντιπάπες. Η περίοδος αυτή ονομάστηκε δυτικό σχίσμα, και διήρκεσε ως το Οικουμενικό Συμβούλιο της Κωνστάντζας (1414 – 1418), στο οποίο και ακυρώθηκε η απόφαση των Γάλλων καρδιναλίων του 1378.
Ο περίοδος του Παπισμού της Αβινιόν, η οποία αποκαλείται από τους Καθολικούς η «Βαβυλώνιος Αιχμαλωσία» του παπικού θεσμού, κλόνισε οριστικά τον θεσμό και την ισχύ του Πάπα. Ο τρόπος που οι Πάπες έγιναν έρμαιο των διαθέσεων των Γάλλων βασιλιάδων ενόχλησε αρκετά τους πιστούς της Δυτικής Ευρώπης, με αποτέλεσμα η εμπιστοσύνη τους προς τον ανώτατο Ποντίφικα να ελαττωθεί δραστικά, γεγονός το οποίο δημιούργησε μέσα στους επόμενους αιώνες σωρό προβλημάτων για την εκκλησία του Αγίου Πέτρου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Mollat G. (1963), The popes at Avignon 1305-1378, Νέα Υόρκη: έκδοση T. Nelson.
- Tuchman B. (1978), A Distant Mirror: The Calamitous 14th Century, Νέα Υόρκη: έκδοση A. A. Knopf.
