Του Θανάση Λέφα,
Οι δανειστές του θαλάσσιου επιχειρηματία, προκειμένου να ικανοποιήσουν τις ναυτικές απαιτήσεις τους, έχουν στη διάθεσή τους δύο εμπράγματα δικαιώματα και μόνο αυτά (numerus clausus). Αυτά είναι η ναυτική υποθήκη, η οποία διακρίνεται αντίστοιχα σε απλή και προτιμώμενη, και τα ναυτικά προνόμια.
Κάποιες επιμέρους αρχές που διέπουν τους δύο θεσμούς, οι οποίες ταυτοχρόνως επιδεικνύουν και τις μεταξύ τους διαφορές, είναι οι εξής:
- Τα ναυτικά προνόμια εξασφαλίζουν για τον φορέα τους απολύτως προνομιακή ικανοποίηση τόσο έναντι των ναυτικών υποθηκών όσο και έναντι των προνομίων του ΚΠολΔ (42 παρ.2 ΚΙΝΔ).
- Η ναυτική υποθήκη παρέχεται υπέρ οποιουδήποτε δανειστή, ενώ τα ναυτικά προνόμια μόνο υπέρ ειδικά προσδιορισμένων στο άρθρο 42 παρ. 1 περ. β’.
- Βασική διαφορά τους είναι ότι η ναυτική υποθήκη είναι προϊόν της ιδιωτικής βούλησης, ενώ τα ναυτικά προνόμια παρέχονται απευθείας από τον ΚΙΝΔ.
- Τα ναυτικά προνόμια έχουν εφαρμογή μόνο στη διαδικασία της αναγκαστικής εκτέλεσης, ενώ η προτιμώμενη ναυτική υποθήκη παρέχει δικαίωμα εξασφάλισης της εκμετάλλευσης του πλοίου, εφόσον προβλέπεται ρητά στη σύμβαση, η οποία είναι αναγκαία για τη σύστασή της (26 ΚΙΝΔ).
- Τελευταία διάκριση το γεγονός ότι, επί ζημίας του πλοίου, η ναυτική υποθήκη υποκαθίσταται στο ασφάλισμα, ενώ τα ναυτικά προνόμια όχι.
Ας εξετάσουμε λίγο πιο διεξοδικά τον εκάστοτε θεσμό:
Ναυτικές υποθήκες
Καταρχήν, αξιοσημείωτο είναι ότι το πλοίο, παρότι κινητό, τυχαίνει, λόγω της ουσιώδους σημασίας του για την εθνική οικονομία, της νομικής μεταχείρισης των ακινήτων. Η ρύθμιση της απλής και προτιμώμενης ναυτικής υποθήκης βρίσκεται στα άρθρα 17-41 ΚΙΝΔ. Απλή και προτιμώμενη ναυτική υποθήκη έχουν ως στόχο την εξασφάλιση ναυτικών απαιτήσεων με την προνομιακή ικανοποίηση των ενυπόθηκων δανειστών στο πλαίσιο αναγκαστικού δημόσιου πλειστηριασμού. Επί αναγκαστικής εκτέλεσης, απλή και προτιμώμενη ναυτική υποθήκη ξεκινούν από την ίδια αφετηρία, με την προτεραιότητα μεταξύ τους να καθορίζεται αποκλειστικά από την χρονολογική τάξη εγγραφής της υποθήκης στο υποθηκολόγιο.
Η ποιοτική διαφοροποίηση της προτιμώμενης έναντι της απλής ναυτικής υποθήκης έγκειται στην αναγνώριση αυξημένων δικαιωμάτων στον ενυπόθηκο δανειστή, ήτοι της δυνατότητας εξασφάλισης της οικονομικής εκμετάλλευσης του πλοίου και του δικαιώματος εκποίησής του χωρίς δημόσιο πλειστηριασμό (26 ΚΙΝΔ). Το πρώτο εκ των ανωτέρω δικαίωμα αποτελεί συστατικό στοιχείο της προτιμώμενης υποθήκης και εξ αυτού του λόγου πρέπει να προβλέπεται ρητώς στην αντίστοιχη υποθηκική σύμβαση, γιατί αν δε συμβαίνει αυτό, η υποθήκη είναι απλή και όχι προτιμώμενη.
Κάποιες «εσωτερικές» διακρίσεις μεταξύ απλής και προτιμώμενης ναυτικής υποθήκης είναι οι κατωτέρω:
- Αντικείμενο τόσο απλής όσο και προτιμώμενης είναι σαφώς η κυριότητα επί του πλοίου. Περαιτέρω, δυνατή είναι η σύσταση απλής και σε επικαρπία, ενώ τέτοια δυνατότητα δεν υφίσταται επί προτιμώμενης.
- Απλή ναυτική υποθήκη μπορεί να συσταθεί σε οποιοδήποτε πλοίο, ανεξαρτήτως χωρητικότητας, ενώ προτιμώμενη μόνο σε πλοία με χωρητικότητα άνω των 500 κόρων.
- Επίσης, απλή υποθήκη συστήνεται και επί συγκυριότητας, ενώ προτιμώμενη μόνο σε ολόκληρο το πλοίο.
Περαιτέρω, τίτλο για την χορήγηση ναυτικής υποθήκης αποτελεί μόνο η ιδιωτική βούληση (20 ΚΙΝΔ), η οποία μπορεί να λάβει τη μορφή είτε μονομερούς δικαιοπραξίας (επί απλής υποθήκης) είτε σύμβασης (επί προτιμώμενης υποθήκης). Επιπρόσθετα, απαραίτητη είναι η τήρηση των απαιτούμενων διατυπώσεων δημοσιότητας τόσο επί απλής όσο και επί προτιμώμενης ναυτικής υποθήκης. Πιο συγκεκριμένα, συστήνονται με εγγραφή στο οικείο υποθηκολόγιο της περιφέρειας όπου είναι νηολογημένο το πλοίο.
Ναυτικά προνόμια
Όσον αφορά το δεύτερο μέσο παροχής ναυτικής πίστης, τα ναυτικά προνόμια, αυτά είναι απαιτήσεις που εξασφαλίζονται με προνόμιο επί συγκεκριμένου πλοίου και ως απόρροια αυτού απολαύουν απόλυτης προνομιακής ικανοποίησης κατά τη διαδικασία αναγκαστικής εκτέλεσης. Ως εκ τούτου, στο πλαίσιο διενέργειας πλειστηριασμού τα ναυτικά προνόμια κατατάσσονται κατά πλήρη προτεραιότητα, ακόμα κι έναντι των ναυτικών υποθηκών. Η ρύθμισή τους βρίσκεται στα άρθρα 42-47 ΚΙΝΔ.
Ως κάποια από τα βασικά νομικά χαρακτηριστικά των ναυτικών προνομίων θα μπορούσαν να αναφερθούν τα εξής:
- Νομογένεια: Κατ’ εξαίρεση απ’ ό,τι ισχύει επί ναυτικών υποθηκών, τα ναυτικά προνόμια θεσπίζονται αποκλειστικά από τον νόμο κατ’ αποκλεισμό της ιδιωτικής βούλησης (42 παρ. 1 ΚΙΝΔ).
- Δεύτερο χαρακτηριστικό είναι η «αφάνειά» τους, δηλαδή η μη υπαγωγή τους σε καθεστώς δημοσιότητας εν αντιθέσει με τις ναυτικές υποθήκες.
- Τα ναυτικά προνόμια έχουν ως αντικείμενο ένα ατομικά προσδιορισμένο πράγμα, εν προκειμένω το πλοίο, από το οποίο και θα επιδιώξουν την εξασφάλιση της απαίτησής τους, είναι ειδικά και δεν αφορούν ολόκληρη την περιουσία του πλοιοκτήτη ή του εφοπλιστή.
- Βασικό χαρακτηριστικό τους είναι ο παρεπόμενος χαρακτήρας τους. Η ύπαρξη και το κύρος της απαίτησης επηρεάζουν αντίστοιχα την ύπαρξη και το κύρος των προνομίων.
- Παρέχουν εξουσία δίωξης του πλοίου, με την έννοια ότι αφ’ ης στιγμής καταστεί απαιτητή η απαίτηση μπορούν να εκκινήσουν διαδικασία αναγκαστικής εκτέλεσης για την ικανοποίησή της.
- Παρέχουν εξουσία παρακολούθησης, με την έννοια ότι τα ναυτικά προνόμια διατηρούνται παρά τη μεταβίβαση του πλοίου σε τρίτον (44 παρ. 1 ΚΙΝΔ), υπό την προϋπόθεση της δικαστικής αναγνώρισης του ναυτικού προνομίου έναντι του νέου κυρίου.
- Τέλος, το πιο σημαντικό χαρακτηριστικό των ναυτικών προνομίων, η εξουσία προτίμησης, η οποία όπως αναφέρθηκε παραπάνω έχει την έννοια ότι κατά τη διαδικασία της αναγκαστικής εκτέλεσης απολαύουν πλήρους προτεραιότητας τόσο έναντι των ναυτικών υποθηκών όσο και έναντι οποιουδήποτε προνομίου του κοινού δικαίου, των ειδικά και γενικά προνομιούχων απαιτήσεων του ΚΠολΔ.
Οι τέσσερις τάξεις των ναυτικών προνομίων
Η κατάταξη των ναυτικών προνομίων σε τάξεις επιτρέπει μια καταρχήν ρύθμιση του ζητήματος της μεταξύ τους χρονικής προτεραιότητας. Κανόνας είναι, ότι τα προνόμια που ανήκουν σε προγενέστερη τάξη ικανοποιούνται πρώτα έναντι προνομίων που ανήκουν σε μεταγενέστερη τάξη.
- Στην πρώτη τάξη κατατάσσονται οι συναφείς προς τη ναυσιπλοΐα φόροι, τα βαρύνοντα το πλοίο τέλη και δικαιώματα κατά το τελευταίο πριν την κατάσχεση εξάμηνο και τα έξοδα συντήρησης του πλοίου από τον κατάπλου του στον λιμένα που κατασχέθηκε (42 παρ.1 περ. α’).
- Στη δεύτερη τάξη κατατάσσονται οι απαιτήσεις ορισμένων ειδικά προσδιοριζόμενων στο νόμο προσώπων, όπως αυτές του πλοιάρχου και του πληρώματος, οι απορρέουσες από σύμβαση ναυτολόγησης, καθώς και οι απαιτήσεις των φορέων κοινωνικής ασφάλισής τους (42 παρ.1 περ. β’).
- Στην τρίτη τάξη κατατάσσονται τα έξοδα και οι αμοιβές λόγω επιθαλάσσιας αρωγής (42 παρ.1 περ. γ’).
- Στην τέταρτη τάξη κατατάσσονται οι οφειλόμενες στα πλοία, στους επιβάτες και στα φορτία αποζημιώσεις λόγω σύγκρουσης ή πρόσκρουσης πλοίων (42 παρ.1 περ. δ’ ΚΙΝΔ).
Επιπρόσθετα, αξίζει να αναφερθεί ότι οι απαιτήσεις της ίδιας τάξης κατατάσσονται σύμμετρα κατά το άρθρο 43 ΚΙΝΔ. Τα ναυτικά προνόμια δύνανται, επίσης, να αποσβεσθούν. Οι λόγοι απόσβεσης των ναυτικών προνομίων διακρίνονται σε γενικούς και ειδικούς. Καταρχήν, απόσβεση επέρχεται για τους λόγους που επέρχεται απόσβεση του συμβατικού ενεχύρου κατά το γενικό δίκαιο. Εφαρμόζεται στα ναυτικά προνόμια αναλόγως το άρθρο 1243 ΑΚ. Ενώ, ειδικούς λόγους απόσβεσης των ναυτικών προνομίων αποτελούν η εκποίηση του πλοίου με σύμβαση ή με δημόσιο πλειστηριασμό όπως ορίζεται στο άρθρο 45 ΚΙΝΔ.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Αχιλλέας Δ. Μπεχλιβάνης, Εγχειρίδιο Ναυτικού Δικαίου, Α’ Έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2023.
