Του Ραφαήλ Παπαδόπουλου,
Τι κρύβεται πίσω από τους ψηλούς τοίχους, αυτούς τους τσιμεντένιους μιας άλλης εποχής; Πίσω από τις φθαρμένες πόρτες και τα ερειπωμένα κτίρια μιας ξεχασμένης Θεσσαλονίκης, μιας πόλης που κάποτε ξεχώριζε για τη μοναδική της ομορφιά, βρίσκονται ιστορίες του παρελθόντος που πολλές φορές προβληματίζουν. Κάποια από αυτά τα έρμαια κτίσματα ανήκουν σε περασμένες εποχές, ενώ άλλα πιο πρόσφατα και κάποια μισοτελειωμένα ή παρατημένα, προκαλούν αστικούς μύθους, δεσπόζουν ως πάλαι ποτέ σχέδια για κάτι νέο και καινοτόμο.
Πρώτη στάση για την εύρεση των περασμένων αυτών «μεγαλείων» είναι πάντα η Λεωφόρος Βασιλίσσης Όλγας, όπου τα παλαιά νεοκλασικά των πλουσίων και επιφανών οικογενειών βρίσκονταν. Εκεί συναντάμε το αδικημένο από τον δήμο, «βουτηγμένο» στην απαξίωση, τη Βίλα Σαλέμ ή αλλιώς το Ιταλικό Προξενείο, αναφερόμενοι στο νεοκλασικό κτίσμα του 1878. Αποτέλεσε κατοικία ενός μεγάλου εβραίου εμπόρου, αλλά αργότερα περιήλθε ήδη από την αρχή του 20ου αιώνα στην ιδιοκτησία της Ιταλίας. Βρίσκεται καταμεσής ενός μεγάλου οικοπέδου, κατάφυτο, γεμάτο αγριόχορτα, από όπου ξεπροβάλει μία επιβλητική σκάλα που οδηγεί στο κτίσμα, που το ’78 εγκαταλείφθηκε μετά από σεισμικές δονήσεις. Πλέον φθαρμένο από τους χρόνους της απαξίωσης, στέκει αγέρωχο, δημιουργώντας εντύπωση στον κάθε ένα που θα τύχει να βρεθεί μπροστά από τα ψηλά κάγκελα του οικοπέδου.
Δεν είναι, όμως, το μόνο παρατημένο ιταλικό προξενείο στη Θεσσαλονίκη, καθώς ούτε το πανύψηλο κτίσμα στη γωνία της Λεωφόρου και Φλέμινγκ κατάφερε να στεριώσει. Ανεγέρθη το 1958 από την ιταλική Εταιρεία Καπνών Ανατολής και εξυπηρέτησε για σύντομο χρονικό διάστημα τον ρόλο του προξενείου. Έχουν γίνει προτάσεις ανά τους καιρούς για την αξιοποίησή του, παρόλα αυτά καμία δεν εκπληρώθηκε και πλέον συζητείται η αναδημιουργία ως ένα οικονομικά βιώσιμο και συσχετισμένο με τον πολιτισμό κτίσμα, που θα καλεί τους Θεσσαλονικείς στο να εισέλθουν και να εξερευνήσουν τη νέα του μορφή.
Ανάμεσα στα παρατημένα κτίσματα της Λεωφόρου, βρίσκεται και η Βίλα Χιρς, ένα ακόμη διατηρητέο κτήριο που ζει στην αφάνεια και πωλείται από την Εθνική Ασφαλιστική με νέα τιμή εκκίνησης τα 1,45 εκατομμύρια. Η βίλα χτίστηκε το 1911, δηλαδή κατά τη Ναζιστική Κατοχή, ενώ η Γκεστάπο με μια ολιγομελή υπηρεσία εγκαταστάθηκε στο κτίσμα αυτό και κάτοικοι της περιοχής λένε πως το υπόγειό του είναι στοιχειωμένο και κραυγές «αναδύονται» το βράδυ από εκεί. Στη Βασιλίσσης Όλγας 263 βρίσκεται και το σπίτι ενός πλούσιου Μπέη που σκότωσε μία απ’ τις γυναίκες του, και έπειτα υπήρξε εβραϊκή χαρτοπαικτική λέσχη. Με την Κατοχή, το κτίσμα επιτάχθηκε από τους Γερμανούς, που μετέτρεψαν τα υπόγειά του σε θαλάμους απάνθρωπων βασανιστηρίων. Κάποιοι γείτονες αναφέρουν πως λάμψεις φωτός εμφανίζονται στα παράθυρά του, ενώ το σπίτι αυτό αποτελεί κατά πολλούς έναν από τους πιο στοιχειωμένους χώρους της Ελλάδας.
Απομακρύνοντας από την κεντρική λεωφόρο της Ανατολικής Θεσσαλονίκης και την καρδιά της διατηρητέας υφής της, βρίσκουμε τους μύλους Αλλατίνη και τη Βίλα Ζαρντινίδη. Η Βίλα, χρόνια εγκαταλελειμμένο κτίσμα, πλέον ανήκει στον Ιβάν Σαββίδη, που σκοπεύει να την αναδιαμορφώσει σε ιδιωτική λέσχη για λίγους. Όσο για τους μύλους, στέκουν χρόνια και χρόνια ανεκμετάλλευτοι και τώρα συζητείται η προοπτική ανακατασκευής μέρους και η προσθήκη ορόφων στα υπάρχοντα κτίσματα. Σκοπός είναι η δημιουργία ενός οικιστικού συγκροτήματος και διαμερισμάτων λοφτ στα παλιά βιομηχανικά κτίσματα. Η ανάπλαση των παραπάνω κτιρίων δεν ισχύει όμως για όλες τις περιπτώσεις, καθώς η «καστροπολιτεία» βιομηχανικών υποδομών της Φίλκεραμ-Johnson στέκει ακόμη και σήμερα ως μια σκιά του παρελθόντος. Για χρόνια παραμένει όλο το εργοστάσιο κάτω από λουκέτο, ενώ επικρατεί μια εικόνα βομβαρδισμού στις εγκαταστάσεις, ακόμη και κινδύνου από το ετοιμόρροπο κτίριο. Μετά από σειρά πλειστηριασμών η τιμή έπεσε κάτω από τα 10 εκατομμύρια ευρώ, κάτι που ίσως δώσει «τέλος» στα ερείπια και φέρει μια νέα εποχή στη βιομηχανική αυτή ζώνη.
Όπως φαίνεται, η ιστορία ενός τόπου δε φαίνεται μόνο από τα μνημεία και τους πολιτιστικούς του φορείς, αλλά ακόμα και από τα κτήρια που μένουν ανεκμετάλλευτα. Άλλωστε από αυτά δημιουργούνται μεγάλες ερωτήσεις κι άρα διάφορες απαντήσεις, μύθοι και ιστορίες και αυτό αποτελεί σημαντικό κομμάτι για την ταυτότητα μιας περιοχής. Σε κάθε περίπτωση, το μυστήριο έχει μια γοητεία και η Θεσσαλονίκη έχει μπόλικη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Θεσσαλονίκη: Τα 3 στοιχειωμένα σπίτια – Οι θάνατοι, οι περίεργες μορφές και οι κραυγές, typosthes.gr, διαθέσιμο εδώ
- Τα κτίρια φαντάσματα της πόλης που δεν ολοκληρώθηκαν ποτέ, parallaximag.gr, διαθέσιμο εδώ
- Urban Legends – Δέκα αρχιτεκτονικοί αστικοί θησαυροί της Θεσσαλονίκης, parallaximag.gr, διαθέσιμο εδώ
- Θεσσαλονίκη: Τα Κάστρα της Βιομηχανίας φάρος ιστορίας και κοινωνικού αποτυπώματος (φώτο), voria.gr, διαθέσιμο εδώ
- Ρημάζει το πρώην νοσοκομείο “Παναγιά” στην Καλαμαριά – Τι λένε οι περίοικοι; (ΦΩΤΟ + VIDEO), thestoday.gr, διαθέσιμο εδώ
- Το disaster story και το νέο σφυρί για την ιστορική Φιλκεράμ – Johnson (upd), newmoney.gr, διαθέσιμο εδώ
- Θεσσαλονίκη: Νέο πωλητήριο για τη Βίλα Χιρς – Ποια η τιμή εκκίνησης, voria.gr, διαθέσιμο εδώ
