Του Γιάννη Αρμύρα,
Οι Έλληνες στην Βουλγαρία, αποτελούν την τέταρτη μεγαλύτερη εθνική μειονότητα της Βουλγαρίας, των οποίων ο πληθυσμός τους ανέρχεται σε περίπου 31.000 άτομα μαζί με τους Σαρακατσάνους. Σύμφωνα με επίσημα έγγραφα της βουλγαρικής κυβέρνησης, ο ελληνικός πληθυσμός της γειτονικής χώρας δεν ξεπερνά τα 3.500 άτομα, μιας και η κυβέρνηση δεν αναγνωρίζει την ελληνική καταγωγή των Σαρακατσάνων, έχοντας ως αποτέλεσμα να απογράφονται ξεχωριστά. Ιστορικά, η παρουσία ελληνικών πληθυσμών στα εδάφη της σημερινής Βουλγαρίας χρονολογείται από τον 7ο αιώνα π.Χ. όταν Μιλήσιοι και Δωριείς ίδρυσαν αποικίες στην ακτή της Μαύρης Θάλασσας, πάνω σε οικισμούς παλαιότερων (Θρακικών) οικισμών. Τέτοιες αποικίες ήταν οι πόλεις της Μεσημβρίας (Несебър/Νεσέμπαρ), της Απολλωνίας (Созопол/Σοζόπολ), της Αγχίαλου (Поморие/Πομόριε), της Οδησσού (Варна/Βάρνα), του Πύργου (Бургас/Μπουργκάς) και άλλες πολλές.
Από τα αρχαία χρόνια, μέχρι και τις αρχές του 20ου αιώνα, οι Έλληνες αποτελούσαν πλειοψηφία σε αρκετές περιοχές της Μαύρης Θάλασσας, κάτι το οποίο πότε δεν αναγνώρισαν οι γείτονές μας, αποκαλώντας τους ως Γραικομάνους, πιστεύοντας δηλαδή ότι ήταν εθνικά Βούλγαροι οι οποίοι «παρίσταναν» ότι ήταν Έλληνες, ανεξαρτήτως αν η πρώτη τους γλώσσα ήταν η ελληνική, ανεξαρτήτως αν είχαν τελειώσει ελληνικό σχολείο και αν είχαν ελληνικά ονόματα. Η ελληνική κοινότητα της Βουλγαρίας τον 20ο αιώνα ήταν μεγάλη και ο πληθυσμός της ανερχόταν στους περίπου 70.000 κατοίκους (σύμφωνα με βουλγαρικές πηγές), και κυρίως ζούσε στην Σόφια, στην Φιλιππούπολη, στην Βάρνα, στο Μπουργκάς, στο Ασένοβγκραντ όπως ακόμη και στο Χάσκοβο και στο Ρούσε. Αναμφίβολα τα μεγαλύτερα κέντρα του Ελληνισμού ήταν η Φιλιππούπολη και η Βάρνα. Συγκεκριμένα, στην Φιλιππούπολη του 19ου αιώνα, ήταν περισσότερα τα ελληνικά σπίτια από τα βουλγαρικά (2.000 ελληνικά, 1.400 βουλγαρικά).
Στην Βάρνα, ο μισός πληθυσμός της πόλης ήταν ελληνικός. Επίσης, στην πόλη λειτουργούσαν 7 ελληνικά σχολεία, ελληνικό αναγνωστήριο και νοσοκομείο. Εκτός από τη Βάρνα, μεγάλο ελληνικό πληθυσμό είχε το Μπουργκάς (ελληνική πλειοψηφία), το Ασένοβγκραντ (περίπου 15.000 Έλληνες), η Αγχίαλος (σχεδόν όλος ο πληθυσμός της πόλης ήταν ελληνικός) και η Μεσημβρία (αμιγώς ελληνική κωμόπολη). Σύμφωνα με ιστορικές πηγές του προηγούμενου αιώνα, και με υπολογισμούς του ιστορικού Παύλου Καρολίδη, στα τέλη του 19ου αιώνα, πριν την ένωση των δύο βουλγαρικών βασιλείων, ο ελληνικός πληθυσμός μόνο της Ανατολικής Ρωμυλίας ξεπερνούσε τα 250.000 άτομα. Κομβικά σημεία για την τύχη του ελληνικού πληθυσμού της Βουλγαρίας, ήταν το συνέδριο του Αγίου Στεφάνου (1878) και το συνέδριο του Βερολίνου (1878). Με το πρώτο συνέδριο δημιουργήθηκε μια «μεγάλη» Βουλγαρία (κάτι το οποίο δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ, λόγω της αναθεώρησης του), ενώ με το δεύτερο η Βουλγαρία κέρδισε την αυτονομία της. Για τους Βούλγαρους, το συνέδριο του Βερολίνου αποτελεί μια μεγάλη ιστορική «αδικία» μιας και δεν πήραν τα εδάφη της Μακεδονίας, της Νότιας και της Ανατολικής Θράκης. Δυστυχώς, το ελληνικό τότε κράτος αδιαφόρησε πλήρως για τον ελληνικό πληθυσμό της Βουλγαρίας, θεωρώντας τον ως μία χαμένη υπόθεση και ένα μέσο για να κάνουν παραχωρήσεις οι Βούλγαροι στην Μακεδονία και την Θράκη.
Μετά το Συνέδριο του Βερολίνου, το μέλλον του ελληνισμού της Ανατολικής Ρωμυλίας διαγραφόταν ιδιαίτερα δυσοίωνο. Οι διαρκείς παρεμβάσεις των Ρώσων στους διοικητικούς μηχανισμούς της επαρχίας προς όφελος των Βουλγάρων και σε βάρος των Ελλήνων καθώς και η συνειδητοποίηση από την Πύλη ότι η Ανατολική Ρωμυλία ήταν ουσιαστικά χαμένη για την οθωμανική αυτοκρατορία, συντέλεσαν στον ραγδαίο εκβουλγαρισμό της Βόρειας Θράκης. Ο διπλωματικός εκπρόσωπος της Ελλάδας στη Φιλιππούπολη, Αθανάσιος Ματάλας κατέβαλε απεγνωσμένες προσπάθειες για τη βελτίωση του πολιτικού καθεστώτος των Ελλήνων της Ανατολικής Ρωμυλίας. Βασικό του μέλημα ήταν να καθιερωθεί η ελληνική γλώσσα (παράλληλα με την τουρκική και τη βουλγαρική) ως επίσημη. Με την αυτονομία της Ανατολικής Ρωμυλίας και όταν ανέλαβε τα καθήκοντα του ο γενικός διοικητής της Τοπαρχίας Αλέξανδρος Βογορίδης (βουλγαρικής καταγωγής), ξεκίνησε η αντίστροφη μέτρηση για τον ελληνισμό της Βουλγαρίας. Την μέρα της άφιξής του στη Φιλιππούπολη, τα επίσημα έγγραφα του διορισμού του διαβάστηκαν από τον ίδιο μόνο στα βουλγαρικά και τα τουρκικά, πράγμα που προκάλεσε τις έντονες διαμαρτυρίες των Ελλήνων.
Βαθμιαία άρχισε να εντείνεται η ανθελληνική στάση των βουλγαρικών κομιτάτων σε βάρος των ελληνικών κοινοτικών, εκκλησιαστικών και εκπαιδευτικών ιδρυμάτων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η απόπειρα των Βουλγάρων να καταλάβουν την ελληνική εκκλησία της Αγίας Παρασκευής στη Φιλιππούπολη την παραμονή των Χριστουγέννων του 1879. Ο Βογορίδης εν τω μεταξύ (ο οποίος να σημειώσουμε δεν ήξερε βουλγαρικά αλλά μιλούσε άπταιστα ελληνικά, τουρκικά και γαλλικά), φρόντισε να διορίσει στις δημόσιες θέσεις μόνο Βούλγαρους. Κανείς Έλληνας δεν διορίστηκε στα τελωνεία, την χωροφυλακή και τα δικαστήρια. Παράλληλα, στην απονομή της δικαιοσύνης και την είσπραξη φόρων, υπήρχε μεγάλη αυθαιρεσία, ενώ τα μυστικά βουλγαρικά κομιτάτα οργάνωσαν τον οικονομικό αποκλεισμό των Ελλήνων. Οι Βούλγαροι εξακολουθούσαν ως το 1885 την προσπάθεια εξόντωσης του ελληνισμού της Ανατολικής Ρωμυλίας. Τον Απρίλιο του 1885, ξέσπασαν ταραχές στη Φιλιππούπολη. Αφορμή ήταν η απόφαση των Ελλήνων να γιορτάσουν πανηγυρικά την ονομαστική εορτή του βασιλιά της Ελλάδας Γεώργιου Α’. Λίγες μέρες νωρίτερα οι Βούλγαροι γιόρτασαν τη χιλιετηρίδα των, Θεσσαλονικέων, αποστόλων των Σλάβων Κύριλλου και Μεθόδιου. Η αιτία ήταν ότι στην απογραφή της 1ης Ιανουαρίου 1885, αρκετές χιλιάδες Έλληνες απογράφτηκαν ως Βούλγαροι, είτε γιατί ενέδωσαν σε πιέσεις που τους ασκήθηκαν, είτε γιατί μερικοί νόμιζαν ότι έτσι θα εξυπηρετούνταν καλύτερα τα οικονομικά τους συμφέροντα. Έτσι, στη γιορτή του Αγίου Γεωργίου θέλησαν να δείξουν την πραγματική τους δύναμη. Οι Βούλγαροι έσκιζαν και κατέβαζαν τις ελληνικές σημαίες. Έφτασαν στο σημείο να πολιορκήσουν τη Μητρόπολη και να απειλούν τους Έλληνες με περίστροφα.
Η χωροφυλακή και ο Στρατός συνέλαβαν πολλούς Έλληνες και τους οδήγησαν στις φυλακές. Δεν πιάστηκε όμως κανένας Βούλγαρος. Από τότε ξεκίνησε η αντίστροφη μέτρηση για τον ελληνισμό της Ανατολικής Ρωμυλίας, ο οποίος είχε παρουσία αιώνων στην περιοχή. Οι Βούλγαροι μεθοδευμένα άρχισαν να εξοντώνουν το ελληνικό στοιχείο. Η ελληνική ήττα στον πόλεμο του 1897 σε συνδυασμό με τις ελληνοβουλγαρικές συγκρούσεις στον Μακεδονικό Αγώνα, ενέτεινε τις βουλγαρικές ενέργειες για την εξόντωση του ελληνικού στοιχείου. Οι περισσότεροι Έλληνες που επέζησαν, ήρθαν στην Ελλάδα το 1919 με τη συνθήκη του Νεϊγύ, ενώ άλλοι παρέμειναν στην Βουλγαρία.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Ο Ματαλάς υποπρόξενος στην Φιλιππούπολη, matalas-foundation.com, Διαθέσιμο εδώ
- Οι Έλληνες της Βουλγαρίας, hellas2day.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Η Ανατολική Ρωμυλία, adiotos.wordpress.com, Διαθέσιμο εδώ
