Της Εμμανουέλας Λατολλάρι,
Σε αντίθεση με την εικόνα που σχηματίζουν αρκετοί στο άκουσμα του στωικισμού, η κοσμοθεωρία του όρου αυτού προσπαθεί να διδάξει μία συμπεριφορά, η οποία αντιμετωπίζει την καθημερινότητα με κουράγιο και θάρρος. Ο στωικισμός προσπαθεί να εναρμονίσει την ανθρώπινη φύση με το σύμπαν, προς μια ισορροπία και πληρότητα. Ανέκαθεν, επιχειρούσε μέσα από τη διαίσθηση του νου, να δώσει απαντήσεις στα δύσκολα ερωτήματα της ανθρώπινης φύσης.
Οι ρίζες του στωικισμού βρίσκονται στην ελληνική και ρωμαϊκή ιστορία της κλασικής αρχαιότητας. Το όνομά του προέρχεται από το ελληνικό «στοά», η οποία βρισκόταν στην αγορά της Αθήνας, όπου και οι πρώτοι στωικοί εξέφρασαν για πρώτη φορά τις ιδέες τους. Σύμφωνα με τον στωικισμό, κάθε υπόθεση ή κατάσταση πρέπει να προβάλλει μία συμπεριφορά που θα χαρακτηρίζεται από ηρεμία του νου και βεβαιότητά ηθικής αξίας. Οι πυλώνες που στηρίζουν αυτή τη φιλοσοφία είναι τέσσερις και αναφέρονται στο κουράγιο, τη δικαιοσύνη, την εγκράτεια και τη σοφία ή αλλιώς γνώση. Για τον Marcus Aurelius, δεν υπήρχε τίποτα σπουδαιότερο από αυτά τα τέσσερα χαρακτηριστικά, με τον ίδιο να αναρωτιέται πως, εάν ποτέ βρισκόταν κάτι σπουδαιότερο, θα ήταν πράγματι ένα αφάνταστο και αξιοσημείωτο γεγονός. Τα χαρακτηριστικά αυτά, επομένως, πρέπει να προσανατολίζουν την ανθρώπινη συμπεριφορά.
Υπάρχουν αρκετές πρακτικές για την καλλιέργεια μιας στωικής σκέψης. Εδώ, παρατηρούμε έντονα τις ομοιότητες της ψυχολογίας και της φιλοσοφίας, καθώς αρκετές από αυτές τις πρακτικές προτείνονται και από ειδικούς. Η επιστημονική βάση που τις διέπει, επομένως, επιβεβαιώνει την αναγκαιότητα ο άνθρωπος να μαθαίνει και να φιλοσοφεί διαρκώς. Η αναζήτηση της αλήθειας σε οποιοδήποτε μορφή της, τον οδηγεί αναπόφευκτα πιο κοντά σε ένα ιδανικό εαυτό και κυρίως σε έναν ήρεμο και ατάραχο νου. Βέβαια, η κάθε σκέψη και η κάθε πρακτική ή θεωρία αποσκοπεί και οδηγεί σε διαφορετικές συμπεριφορές και συναισθήματα. Γεγονός που αξίζει να υπενθυμίζουμε στον εαυτό μας πριν αφήσουμε την οποιαδήποτε ιδέα να καθορίσει και να κατευθύνει το μονοπάτι της ζωής που επιλέγουμε.
Η πρώτη πρακτική αναφέρεται στη διχοτομία του ελέγχου. Οι καταστάσεις που αντιμετωπίζει ένα άτομο πρέπει να χωρίζονται σε συνθήκες που μπορούν να ελεγχθούν και σε αυτές που βρίσκονται πέρα από το κέντρο ελέγχου του ατόμου. Κανένα συναίσθημα θυμού, αγανάκτησης ή μίσους δεν θα καταφέρει να αλλάξει μια εξωτερική κατάσταση. Έτσι, δεν υπάρχει αξία στην κατανάλωση ενέργειας για καταστάσεις, όπου οι επιλογές μας δεν ευθύνονται. Αντί αυτού, το άτομο θα πρέπει να αναρωτηθεί, αν το κέντρο ελέγχου βρίσκεται μέσα του ή όχι, ώστε να δώσει αργότερα έμφαση και χρόνο σε καταστάσεις που όντως δέχονται επιρροή. Ο Επίκτητος, ο Seneca, ο Aurelius και αρκετοί άλλοι στωικοί είχα μια κοινή συνήθεια: την καταγραφή σκέψεων σε ημερολόγιο, ή αλλιώς, πιο ευρέως γνωστό και ως «journaling». Ο Επίκτητος έλεγε συχνά στους μαθητές του, πως η φιλοσοφία είναι κάτι, το οποίο πρέπει να καταγραφούν σε σελίδες καθημερινά. Αυτός ήταν και ο τρόπος για να εξασκήσουν τους εαυτούς τους. Για τους στωικούς, το journaling είναι πολλά περισσότερα από ένα απλό ημερολόγιο. Επιδιώκει τον συνεχή αναστοχασμό και την ανάλυση, γράφοντας για το παρελθόν και το μέλλον. Η ανάλυση σκέψεων ιδεών, ανθρώπων και εμπειριών επιδιώκεται με εποικοδομητικό τρόπο αναλογισμού. Αναζητά να αντικατοπτρίσει όλες τις ανθρώπινες έμπειρες που το άτομο έχει βιώσει.
Μια ακόμα πρακτική του στωικισμού που ανέλυσε ο Friedrick Nietzsche είναι το λατινικό “Amor Fati”: Αγάπη για τη μοίρα. Η έκφραση αυτή χαρακτηρίζει μία συμπεριφορά, κατά την οποία κάποιος αντιλαμβάνεται τα γεγονότα της ζωής, συμπεριλαμβανομένης και της δυστυχίας, ως κάτι καλό ή απαραίτητο. Ο ισχυρισμός αυτός, ίσως να ακούγεται κάπως παράλογος. Αντίθετα, όμως, δεν θα πρέπει να συγχέεται με την παθητική αποδοχή της ζωής. Σκοπός της είναι, οι δυσκολίες να λειτουργήσουν ως καύσιμα, για την ανώτερη πιθανόν προοπτική μιας δεδομένης συνθήκης αλλά και του ίδιου του εαυτού. Το άτομο δέχεται τη ζωή, όπως είναι και ανακαλύπτει μαθήματα από κάθε εμπειρία. Τα μαθήματα που λαμβάνει από οτιδήποτε καλό ή κακό αντιμετωπίζει, τον εφοδιάζουν με τα απαραίτητα χαρακτηριστικά για να προχωρήσει προς τη ζωή που ο ίδιος αναζητά. Αυτό που χαράζει σε εμένα το Amor Fati είναι να μην αφήνω το πεπρωμένο μου να προσπεράσει.
Ο στωικισμός απαιτεί συγκέντρωση και επανάληψη. Είναι μια φιλοσοφία φτιαγμένη για να χρησιμοποιείται ως πρακτική. Μία ρουτίνα που προσφέρεται στο άτομο και το καλεί να την υιοθετήσει και να γίνει ένα με αυτήν.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- What Is Stoicism? A definition and 9 stoic exercises to get you started, DailyStoic, διαθέσιμο εδώ
- What is Amor Fati?, whatisstoicism, διαθέσιμο εδώ
