Της Βερονίκης Στεριώτη,
Στις 15 Ιουλίου 1974, πραγματοποιήθηκε πραξικόπημα στην Κύπρο με την υποστήριξη και την ενεργή εμπλοκή της ελληνικής Χούντας των Συνταγματαρχών. Αυτό το γεγονός, αποτέλεσε την κορύφωση μιας σειράς ενεργειών και συνωμοσιών που στόχευαν στην ανατροπή του Προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας, Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ’, όπως και την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα.
Η συμμετοχή της ελληνικής χούντας στο πραξικόπημα ήταν καθοριστική και αποφασισμένη. Η χούντα των συνταγματαρχών, η οποία βρισκόταν στην εξουσία στην Ελλάδα, από το 1967, υποστήριξε και οργάνωσε το πραξικόπημα υπό την ηγεσία του Δημήτρη Ιωαννίδη μετά το 1973, ο οποίος είχε ως κύριο ιδεολογικό στόχο την ένωση Κύπρου και Ελλάδας. Ο Ιωαννίδης θεωρούσε ότι ο Μακάριος, με την ανεξάρτητη πολιτική του και τις σχέσεις του με το Κίνημα των Αδεσμεύτων, αποτελούσε εμπόδιο σε αυτή του την επιδίωξη. Με αυτόν τον τρόπο, η χούντα αποφάσισε να υποστηρίξει το πραξικόπημα για την απομάκρυνση του Μακαρίου και την εγκαθίδρυση μιας φιλοχουντικής κυβέρνησης στην Κύπρο.
Η χούντα χρησιμοποίησε την Εθνική Φρουρά της Κύπρου και την παραστρατιωτική οργάνωση ΕΟΚΑ Β’ για την εκτέλεση αυτής της ιδέας. Η Εθνική Φρουρά βρισκόταν υπό τον έλεγχο της ελληνικής χούντας, με πολλούς Έλληνες αξιωματικούς να υπηρετούν στην Κύπρο. Ο ταξίαρχος Μιχαήλ Γεωργίτσης, διοικητής της φρουράς, αποτέλεσε ένα κεντρικό πρόσωπο στον σχεδιασμό, την ανάπτυξη και την εκτέλεση του πραξικοπήματος. Οι Έλληνες αξιωματικοί που ανήκαν στην Εθνική Φρουρά, οργάνωσαν τις στρατιωτικές επιχειρήσεις για την ανατροπή του Μακαρίου, συντονίζοντας τις επιθέσεις σε στρατηγικά σημεία όπως ήταν το Προεδρικό Μέγαρο και τα κυβερνητικά κτίρια.
Η ΕΟΚΑ Β’, από την άλλη, ήταν μια παραστρατιωτική οργάνωση που υποστήριζε την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα. Ιδρύθηκε το 1971 από τον Γεώργιο Γρίβα και είχε στενές σχέσεις με την ελληνική χούντα. Τα μέλη της, συμμετείχαν ενεργά στις επιχειρήσεις του πραξικοπήματος, παρέχοντας στρατιωτική υποστήριξη και εκτελώντας επιθέσεις σε στόχους που υποστήριζαν τον Μακάριο. Η χούντα στην Αθήνα φυσικά, βρισκόταν σε συνεχή επικοινωνία με τους αξιωματικούς της Εθνικής Φρουράς και τα ηγετικά στελέχη της ΕΟΚΑ Β’ στην Κύπρο. Ο Ιωαννίδης και οι συνεργάτες του παρείχαν τις απαραίτητες οδηγίες και εντολές για την επιτυχία της απόφασης, ενώ ταυτόχρονα παρακολουθούσαν στενά την εξέλιξη των γεγονότων.
Το Χρονικό του Πραξικοπήματος
Είναι γνωστό πως το εν λόγω πραξικόπημα υπήρξε καθοριστικό γεγονός για την ιστορία του νησιού. Γι’ αυτό και η αναφορά του χρονικού του, με έμφαση στις κύριες εξελίξεις εκείνης της ημέρας, κρίνεται απαραίτητη.
Το πρωί της 15ης Ιουλίου 1974 και συγκεκριμένα στις 05:30, ημέρα Δευτέρα, ξεκίνησε η κινητοποίηση της Εθνικής Φρουράς. Η επιχείρηση έφερε την κωδική ονομασία «Αφροδίτη». Λίγες ώρες αργότερα, στις 08:00, οι πρώτες μονάδες της φρουράς υποστηριζόμενες από τεθωρακισμένα σχήματα, κατευθύνθηκαν προς την πρωτεύουσα, Λευκωσία, και ταυτόχρονα δυνάμεις της ΕΟΚΑ Β’ κινητοποιήθηκαν σε διάφορα σημεία της πόλης. Η επίθεση στο Προεδρικό Μέγαρο, έλαβε χώρα στις 08:20, όταν έφτασαν εκεί τα τανκ και οι στρατιώτες της Φρουράς. Τότε, άρχισε η σφοδρή μάχη με την Προεδρική Φρουρά, η οποία ήταν υπεύθυνη για την προστασία του Μακαρίου και στις 08:45, οι επιτιθέμενοι, καταφέραν να εισέλθουν στο Προεδρικό Μέγαρο, ενώ ο Μακάριος και οι στενοί συνεργάτες του είχαν διαφύγει από μια πίσω πόρτα. Έτσι, ο Μακάριος κατέφυγε αρχικά στην Μονή Κύκκου και αργότερα, στο Τρόοδος. Η κατάληψη των στρατηγικών σημείων ξεκίνησε στις 09:00, όταν οι πραξικοπηματίες κατέλαβαν τον ραδιοφωνικό σταθμό της Λευκωσίας και ανακοίνωσαν δια αυτού την πτώση της κυβέρνησης Μακαρίου. Οι ανακοινώσεις που εξέπεμπε ο σταθμός καλούσαν τον κόσμο να παραμείνει ήρεμος και να στηρίξει την νέα τάξη των πραγμάτων. Επόμενα, ήταν τα κτίρια του Υπουργείου Εσωτερικών και της Κυπριακής Αστυνομίας, τα οποία καταλήφθηκαν στις 09:30 το πρωί, με την αντίσταση των δυνάμεων που ήταν πιστές στον Μακάριο να αποδεικνύεται σποραδική και αδύναμη.
Ακολούθησε η εγκατάσταση της νέας κυβέρνησης, στις 10:00, όπου ο Νίκος Σαμψών, πρώην μέλος της ΕΟΚΑ Β’ και γνωστός δημοσιογράφος, ανέλαβε την προεδρία της Κυπριακής Δημοκρατίας, με την υποστήριξη, προφανώς, της ελληνικής χούντας και των πραξικοπηματιών. Οι δυνάμεις των δεύτερων ήλεγχαν πλήρως την Λευκωσία και άλλα σημαντικά κέντρα εξουσίας στο νησί από τις 11:00, ενώ τη δεδομένη στιγμή, οργανώθηκε και ο προσωρινός έλεγχος των δημοσίων υπηρεσιών και των ΜΜΕ. Κατά την εξέλιξη των προαναφερθέντων γεγονότων και από τις 14:00, η Βρετανία, η Τουρκία και η Ελλάδα, ως εγγυήτριες δυνάμεις της Κυπριακής Δημοκρατίας, εξέδιδαν ανακοινώσεις, εκφράζοντας ανησυχίες για τις εξελίξεις του πραξικοπήματος. Ενώ οι πραξικοπηματίες θεωρούσαν τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο νεκρό και το ανακοίνωναν συνεχώς μέσω του ΡΙΚ, αυτός ήταν ζωντανός και στις 20:00 της ίδιας ημέρας, ο ίδιος, μέσω του ραδιοσταθμού της Πάφου, έκανε δραματική έκκληση στον κυπριακό λαό να αντισταθεί στους πραξικοπηματίες λέγοντας: «Ελληνικέ Κυπριακέ Λαέ. Γνώριμη είναι η φωνή που ακούεις! Γνωρίζεις ποιος σου ομιλεί. Είμαι εκείνος, τον οποίο συ εξέλεξες δια να είναι ο ηγέτης σου. Δεν είμαι νεκρός, είμαι ζωντανός. Και είμαι μαζί σου, ανταγωνιστής και σημαιοφόρος στον κοινόν αγώνα. Το πραξικόπημα της χούντας απέτυχε. Εγώ ήμουν ο στόχος της, και εφόσον ζω, η χούντα εις την Κύπρον δεν θα περάσει. Η χούντα αποφάσισε να καταστρέψει την Κύπρο, να την διχοτομήσει, αλλά δεν θα το κατορθώσει. Πρόβαλε παντοιοτρόπως αντίστασην εις την χούντα. Μη φοβηθείς. Ενταχθείτε όλοι εις τα νομίμους δυνάμεις του κράτους. Η χούντα δεν πρέπει να περάσει και δεν θα περάσει. Νυν υπέρ πάντων ο αγών!».
Μετά από αυτό το μήνυμα, κατέφυγε στη βρετανική βάση στο Ακρωτήρι και αργότερα, αναχώρησε για το εξωτερικό. Η όλη έκταση του πραξικοπήματος προκάλεσε την άμεση στρατιωτική αντίδραση της Τουρκίας, η οποία εισέβαλε στην Κύπρο, στις 20 Ιουλίου 1974. Η τουρκική εισβολή, οδήγησε, όπως είναι γνωστό, στη διχοτόμηση του νησιού και επέφερε καταστροφικές συνέπειες για την κυπριακή κοινωνία με χιλιάδες νεκρούς και εκτοπισμένους. Η συμμετοχή της ελληνικής χούντας, από την άλλη, αποτελεί ένα σκοτεινό κεφάλαιο στην ιστορία των ελληνοκυπριακών σχέσεων. Συνεπώς το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου 1974 και η έκτασή του, αποτελεί ίσως το πιο σημαντικό γεγονός στην ιστορία της Κύπρου, καθώς προκάλεσε σοβαρές συνέπειες για την πολιτική αλλά και την κοινωνική δομή του νησιού.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Κωστής Κώστας (2018), Τα κακομαθημένα παιδιά της Ιστορίας: η διαμόρφωση του νεοελληνικού κράτους 18ος-19ος αι, Αθήνα: Πατάκη
- Σωτήρης Ριζάς, Ιωάννης Δ. Στεφανίδης (2004), «Το Κυπριακό Ζήτημα: Ο αγώνας για την Ένωση, η ανεξαρτησία, η τουρκική εισβολή» στο Ιστορία του νέου ελληνισμού, 1700-2000 τόμος 9, σ. 97-110 (διεύθυνση έκδοσης: Βασίλης Παναγιωτόπουλος), Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα
- Σωτήρης Ριζάς, Ιωάννης Δ. Στεφανίδης (2004), «Το Κυπριακό 1974-2004: Οι ατελέσφορες μεσολαβητικές προσπάθειες» στο Ιστορία του νέου ελληνισμού, 1700-2000 τόμος 10, σ. 51-62 (διεύθυνση έκδοσης: Βασίλης Παναγιωτόπουλος), Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα
- Το Πραξικόπημα κατά του Μακαρίου, sansimera.gr, διαθέσιμο εδώ.
- Κύπρος: 49 χρόνια από το πραξικόπημα του 1974 – Ήχησαν οι σειρήνες, naftemporiki.gr, διαθέσιμο εδώ.
