Της Βασιλικής Μπουτκάρη,
Η εκβίαση είναι έγκλημα που στρέφεται τόσο κατά της περιουσίας όσο και κατά της προσωπικής ελευθερίας. Η προσβολή της ελευθερίας είναι το μέσον για την επίτευξη της περιουσιακής προσβολής. Η εκβίαση εμφανίζεται με τρείς μορφές: την απλή/βασική εκβίαση, τη βαριά/διακεκριμένη εκβίαση και την ιδιόμορφη εκβίαση επιχειρήσεων.
Η απλή/βασική εκβίαση
Η αντικειμενική υπόσταση της απλής/βασικής εκβίασης περιγράφεται στην παράγραφο 1 του άρθρου 385 ΠΚ. Υποκείμενο του εγκλήματος της εκβίασης μπορεί να είναι ο οποιοσδήποτε. Δεν χρειάζεται να έχει κάποια ιδιαίτερη ιδιότητα. Το έγκλημα της εκβίασης είναι κοινό και όχι ιδιαίτερο. Αντικείμενο του εγκλήματος αποτελεί η εξατομικευμένη κάθε φορά περιουσία, ως σύνολο επιμέρους στοιχείων. Πράξη της κατ’ άρθρο 385 παρ. 1 ΠΚ εκβίασης είναι ο εξαναγκασμός με βία ή απειλή σε πράξη, παράλειψη ή ανοχή που έχει ως αποτέλεσμα την περιουσιακή ζημία του εξαναγκαζόμενου ή άλλου. Τα βασικά εννοιολογικά στοιχεία της σωματικής βίας είναι η επενέργεια πάνω στο ξένο σώμα. Η βία, λοιπόν, αποβλέπει σ’ έναν σκοπό, να κάμψει δηλαδή κάποια αντίσταση, και συνεπάγεται σε υλικό επίπεδο την αντιπαραβολή δύο αντίρροπων υλικοψυχολογικών δυνάμεων, με αποτέλεσμα την υποκατάσταση της θέλησης αυτού που εκβιάζεται να ενεργήσει με τη θέληση εκείνου που εξαναγκάζει.
Η σωματική βία μπορεί να είναι απόλυτη (vis absoluta), όταν δεν αφήνει περιθώρια αντιδράσεως ή ψυχοσωματική (vis compulsiva), όταν μια αρχική επίδραση πάνω στο σώμα υποτάσσει τη θέληση και εξαναγκαζόμενος υπό το κράτος πια της υποταγής κατευθύνει μόνος τις κινήσεις του. Στη βασική της μορφή η εκβίαση προϋποθέτει την άσκηση παράνομης βίας. Συνεπώς, τόσο η σωματική βία, όσο και η απειλή για να στοιχειοθετήσουν την κατ’ άρθρο 385 παρ. 1 ΠΚ βασική εκβίαση θα πρέπει να συνιστούν αντιπαράθεση δυνάμεων σε υλικό επίπεδο για εξαναγκασμό του θύματος και απειλή σωματικής βίας ή άλλης παράνομης πράξης ή παράλειψης με στόχο πάντοτε τον εξαναγκασμό του θύματος σε πράξη, παράλειψη ή ανοχή, από την οποία επέρχεται περιουσιακή βλάβη στον εξαναγκαζόμενο ή άλλο.
Ως πράξη νοείται η θετική ενέργεια του θύματος στην οποία δε θα προέβαινε χωρίς τον εξαναγκασμό και εξαιτίας της οποίας προκαλείται περιουσιακή ζημία. Παράλειψη είναι η μυϊκή αδράνεια την οποία χωρίς τον εξαναγκασμό δε θα επεδείκνυε το θύμα. Ανοχή είναι η στάση εκείνη κατά την οποία το θύμα υπομένει μια πραγματική κατάσταση ή συμπεριφορά του δράστη, η οποία χωρίς τον εξαναγκασμό δε θα υπήρχε.
Η υποκειμενική υπόσταση της εκβίασης σε όλες τις μορφές της περιέχει σύνθετο δόλο οιουδήποτε βαθμού, αλλά και πρόσθετο σκοπό. Ο δόλος είναι η γνώση και θέληση να τελεστεί η παράνομη βία προκειμένου το θύμα να εξαναγκαστεί σε πράξη, παράλειψη ή ανοχή και έτσι να επέλθει ζημία στην περιουσία του ίδιου του εξαναγκαζόμενου ή άλλου. Αν π.χ. ο δράστης αγνοεί την ύπαρξη στοιχείου της αντικειμενικής υπόστασης της εκβίασης κατά την τέλεση της πράξης, αποκλείεται ο δόλος του, δεν πληρούται η υποκειμενική υπόσταση της εκβίασης και δεν του καταλογίζεται η πράξη. Ο σκοπός που συμπληρώνει την υποκειμενική υπόσταση αναφέρεται στην αποκόμιση από το δράστη παράνομου περιουσιακού οφέλους. Ως περιουσιακό όφελος θεωρείται κάθε αύξηση της οικονομικής περιουσίας του δράστη ή τρίτου αποτιμητή σε χρήμα.
Η βαριά/διακεκριμένη εκβίαση
Η αντικειμενική υπόσταση της βαριάς/διακεκριμένης εκβίασης αναλύεται στην παράγραφο 2 του ως άνω άρθρου. Υποκείμενο του εγκλήματος της βαριάς εκβίασης μπορεί να είναι οποιοσδήποτε. Αντικείμενο τέλεσης του εγκλήματος είναι η εξατομικευμένη κατά το χρόνο της προσβολής περιουσία, ως σύνολο επιμέρους στοιχείων αποτιμητών σε χρήμα. Πράξη της βαριάς εκβίασης είναι ο εξαναγκασμός κάποιου με σωματική βία εναντίον προσώπου ή με απειλές ενωμένες με επικείμενο κίνδυνο σώματος ή ζωής σε πράξη, παράλειψη ή ανοχή από την οποία επέρχεται ζημία στην περιουσία του εξαναγκαζόμενου ή άλλου.
Η υποκειμενική υπόσταση της βαριάς εκβίασης είναι ίδια με εκείνη της απλής εκβίασης. Ο δόλος περιέχει τη γνώση και θέληση να τελεστούν η παράνομη βία και η βλάβη της περιουσίας του εξαναγκαζόμενου ή άλλου.
Η ιδιόμορφη εκβίαση επιχειρήσεων
Η αντικειμενική υπόσταση της ιδιόμορφης εκβίασης επιχειρήσεων κατά την 3η παράγραφο του ίδιου άρθρου του ΠΚ. Υποκείμενο τέλεσης του εγκλήματος μπορεί να είναι οποιοσδήποτε. Αντικείμενο τέλεσης της πράξης είναι η συγκεκριμένη κάθε φορά περιουσία, ως σύνολο επιμέρους στοιχειών. Πρόκειται ακριβέστερα για περιουσία συνδεδεμένη με επιχειρηματικές και επαγγελματικές δραστηριότητες. Πράξεις της κατ’ άρθρο 385 παρ. 3 ΠΚ εκβίασης είναι: α) ο εξαναγκασμός με βία ή απειλή βλάβης της επιχείρησης, του επαγγέλματος, του λειτουργήματος ή άλλης δραστηριότητας που ασκεί ο εξαναγκαζόμενος ή άλλος, σε πράξη, παράλειψη ή ανοχή, από την οποία επέρχεται ζημία στην περιουσία του εξαναγκαζόμενου ή άλλου και β) ο εξαναγκασμός με βία ή απειλή σε προσφορά παροχής ή παροχή προστασίας για την αποτροπή πρόκλησης βλάβης στην επιχείρηση, το επάγγελμα, το λειτούργημα ή άλλη δραστηριότητα από τρίτον.
Στην πρώτη μορφή η εν λόγω εκβίαση έχει επίσης την παράνομη βία ως στοιχείο της αντικειμενικής της υπόστασης με τη γενική χρησιμοποίηση της σωματικής βίας και ειδικά διαβαθμισμένη την απειλή, δηλαδή μόνο ως απειλή βλάβης. Απειλή βλάβης υπάρχει όταν ο δράστης με την εξαγγελία κακού που αφορά την επιχείρηση εξαναγκάζει το θύμα σε περιουσιακή διάθεση. Στη δεύτερη μορφή της, η εν λόγω συμπεριφορά προϋποθέτει την εξαπόλυση της απειλής, ότι η επιχείρηση είναι στόχος βλαπτικών πρωτοβουλιών και ότι μόνο η παροχή προστασίας έναντι αδρής αμοιβής μπορεί να εξουδετερώσει την επερχόμενη βλάβη.
Η παροχή προστασίας σημαίνει ότι ο δράστης έχει υπό την επίβλεψή του τη λειτουργία της επιχείρησης και ότι ο υπεύθυνος παρέχει στον προστάτη ένα είδος φόρου. Στο δεύτερο εδάφιο του Α385 παρ.3 ΠΚ, αν οι εκβιάσεις επιχειρήσεων τελέστηκαν από πρόσωπο που διαπράττει τέτοιες πράξεις κατ’ επάγγελμα, τιμωρείται με κάθειρξη μέχρι δέκα ετών και χρηματική ποινή. Η επικινδυνότητα και η αντίστοιχη απαξία της εκβίασης συγκεντρώνεται εδώ στο πρόσωπο του δράστη, Πρόκειται για υποκειμενικό εξωτερικό όρο του αξιοποίνου που, όταν συντρέχει, επαυξάνει την ποινή, μετατρέποντας την απλά διακεκριμένη εκβίαση σε ιδιαίτερα διακεκριμένη. Η υποκειμενική υπόσταση της κατ’ άρθρο 385 παρ. 3 ΠΚ εκβίασης είναι και εδώ ίδια με εκείνη της απλής εκβίασης. Η εκβίαση είναι έγκλημα υπαλλακτικά μικτό σε όλες τις μορφές της, γιατί οι αναφερθέντες τρόποι τέλεσης της μπορούν να εναλλαχθούν μεταξύ τους.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Αδάμ Χ. Παπαδαμάκης, Τα περιουσιακά εγκλήματα, άρθρα 385-405 ΠΚ, 3η έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα.
