Του Βασίλη Γκούρη,
Πολλοί στην ιστορία κατείχαν δύναμη και εξουσία, πλούτο και κύρος, όμως λίγοι είναι αυτοί που παραμένουν στις μνήμες των ανθρώπων χρόνια μετά τον θάνατό τους. Μια τέτοια μορφή αποτελεί και ο Ισκαντέρ, όπως τον αποκαλούν οι βόρειες φυλές στο Αφγανιστάν και την Ινδία. Η κοσμοκρατορία του μέχρι εκεί έφτασε οπού κανένας πριν δεν μπόρεσε. Δεν ήταν ένας απλός κατακτητής όπως πολλοί νομίζουν, αντιθέτως, ονειρευόταν την ένωση των λαών και των πολιτισμών, με τον ίδιο στο επίκεντρο να τους επιβλέπει. «Νικητής αυτός, όσο ακόμα έχει μπροστά του να τολμάει, ν’ αγωνίζεται, να συντρίβει, χτίστης μαζί ενώ γκρεμίζει, δημιουργός κόσμου νέου, απ’ τα ερείπια και πάνω στα ερείπια των καταστροφών του. Μα κι ό,τι νίκησε και ανάτρεψε διαρκεί, με ό,τι ουσία κι αξία του, μες από το έργο του τυπικού καταλυτή του». Μετά από μια μακροχρόνια εκστρατεία στα βάθη της Ανατολής, ο Αλέξανδρος, βαριά τραυματισμένος από τις μάχες του, αρρώστησε. Το 323 π.Χ. πεθαίνει στη Βαβυλώνα γύρω από τους στρατηγούς του και την κυοφορούσα Ρωξάνη. Από εδώ και στο εξής αρχίζει η ιστορία της ταφής του που ακόμα και σήμερα προβληματίζει επιστήμονες και μη.
Πολλές είναι οι μυθικές διηγήσεις για την ταφή του, από τους αρχαίους συγγραφείς μέχρι και τους χριστιανούς του Βυζαντίου. Ας προσπαθήσουμε, όμως, να το δούμε από μια (όσο είναι δυνατό) ιστορική ματιά.
Αρχικά, μετά τον θάνατό του, ο Αλέξανδρος, ταριχεύεται. Ύστερα από 2 χρόνια καθυστερήσεων και προβλημάτων ξεκινάει η νεκρική πομπή προς την Αίγυπτο. Την οργάνωση της ταφής την είχε αναλάβει ο διάδοχός του, Φίλιππος Γ’ Αρριδαίος, ο οποίος είχε επιλεχθεί διάδοχος από τους στρατηγούς του Αλεξάνδρου μετά τον θάνατό του. Η νεκρική άμαξα, ένα μνημείο με τροχούς όπου ήταν τοποθετημένο το σώμα του Αλεξάνδρου σύρθηκε καθ’ όλη τη διάρκεια της διαδρομής. Προορισμός του ήταν η Αίγυπτος, ποια πόλη όμως δεν γνωρίζουμε επακριβώς. Υπάρχουν δυο θεωρίες. Η πρώτη προορίζει τον τάφο προς την Όαση της Σίβας όπου το μαντείο του Άμμωνα είχε επιβεβαιώσει τη θεϊκή καταγωγή του Αλεξάνδρου, και υπάρχουν αναφορές πως πριν πεθάνει ο Αλέξανδρος είχε πει ότι εκεί ήθελε να τοποθετηθεί, κοντά στον Άμμωνα Δία. Η δεύτερη προτείνει την Αλεξάνδρεια, καθώς ο στρατηγός του, Πτολεμαίος Λάγος, (ο μετέπειτα ηγεμόνας της Αιγύπτου) ήθελε να θάψει τον Βασιλιά του στην Αλεξάνδρεια, πιθανόν επηρεασμένος από τον Αρίστανδρο (ο αγαπημένος μάντης του Αλεξάνδρου) ο οποίος είχε προφητέψει πως ο τόπος ταφής του θα ευημερούσε και την περιοχή.
Φτάνοντας η πομπή στη Συρία δέχεται επίθεση από τον στρατό του Περδίκκα που είχε σταλθεί για να αναχαιτίσει τα λείψανα και να εκτρέψει την Πομπή προς τις Αιγές της Μακεδονίας. Πραγματοποιήθηκε μια μεγάλη μάχη ανάμεσα στα δυο στρατόπεδα. Παρά τις προσπάθειες του Περδίκκα, ο Πτολεμαίος κατάφερε να πάρει τον τάφο και τον έστειλε αρχικά στη Μέμφι όπου παρέμεινε για μερικά χρόνια. Κατά τη βασιλεία του Πτολεμαίου Β’, το σώμα του Αλεξάνδρου μεταφέρθηκε στην Αλεξάνδρεια, στο δεύτερο μέρος ταφής του, για το οποίο δεν γνωρίζουμε σχεδόν τίποτα παρά μόνο ότι υπήρξε. Κατά την βασιλεία του Πτολεμαίου Δ’ χτίζεται επιτέλους ο τελικός τάφος του Αλεξάνδρου, ονομαζόμενος «Σώμα».
Το «Σώμα» ήταν ένα Μαυσωλείο χτισμένο για να στεγάζει το σώμα του Αλεξάνδρου, αλλά και των Πτολεμαίων. Αρχαίες πηγές αναφέρουν ότι βρισκόταν ανάμεσα σε δυο σταυροδρόμια των κεντρικών δρόμων της πόλης. Το Μαυσωλείο λειτουργούσε σαν ένα θρησκευτικό μνημείο για τον Αλέξανδρο όπου άνθρωποι απ’ όλη την Μεσόγειο ερχόντουσαν να το επισκεφθούν. Μεγάλα πρόσωπα της ιστορίας όπως ο Ιούλιος Καίσαρας και Οκταβιανός Αύγουστος επισκέφθηκαν τον τάφο. Υπήρχαν, όμως, περιπτώσεις όπου οι Πτολεμαίοι βασιλείς έπαιρναν τον χρυσό από τον τάφο για προσωπική χρήση, όπως έκανε η Κλεοπάτρα για να χρηματοδοτήσει τον πόλεμό της κατά του Αυγούστου. Η τελευταία καταγεγραμμένη επίσκεψη στον τάφο του Αλεξάνδρου πραγματοποιήθηκε από τον Ρωμαίο αυτοκράτορα Καρακάλλα, το 215 μ.Χ. Ο αυτοκράτορας πήρε κάποια από τα ταφικά κτερίσματα, αλλά άφησε και μερικά πίσω ως ανταμοιβή.
Οι τελευταίες αναφορές για τον τάφο του Αλεξάνδρου γίνονται από τον συγγραφέα Λιβάνιο, ο οποίος αναφέρει ότι η μούμια του Αλεξάνδρου βρισκόταν ακόμα εκεί το 390 μ.Χ. Ο Κύριλλος της Αλεξάνδρειας αναφέρει ότι τα κέντρα λατρείας του Αλεξάνδρου απογυμνώθηκαν από τους Θησαυρούς τους κατά εντολή του Θεοδοσίου, αν και βέβαια ο τάφος δεν αναφέρεται άμεσα. Στη συνέχεια, ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, στις αρχές του 5ου αι μ.Χ. γράφει ότι η τοποθεσία του τάφου και του σώματος του Μ. Αλεξάνδρου είχαν χαθεί.
Μας αρέσει να φανταζόμαστε την εύρεση του τάφου, ενός ανθρώπου που άλλαξε τον κόσμο και την ιστορία ολόκληρη, που η αλλαγή που επέφερε στον κόσμο φαίνεται ακόμα και σήμερα. Η αλήθεια, όμως, είναι ότι ίσως να μην βρεθεί ποτέ ο τάφος του Αλεξάνδρου. Αυτό έχει να κάνει με το γεγονός ότι ο τελευταίος τόπος κατοικίας του, η Αλεξάνδρεια, είναι μια μεγάλη πόλη που έχει πολλές διαδοχικές φάσεις και το γεγονός ότι είναι μια συνεχώς κατοικημένη πόλη κάνει την προσπάθεια αυτή ακόμη πιο δύσκολη. Επιπλέον, οι μεταβαλλόμενες στάθμες της θάλασσας και οι αλλαγές του εδάφους είναι πολύ πιθανόν να έχουν καταστρέψει τον τάφο. Ένας άλλος προβληματισμός αποτελεί, επίσης, το εάν ο Αλέξανδρος βρίσκεται μέσα στον τάφο του ή μεταφέρθηκε σε κάποιον άλλο, φαινόμενο αρκετά σύνηθες.
Είναι πολύ πιθανόν ο τάφος να μην βρεθεί ποτέ, αλλά ευτυχώς γνωρίζουμε για τον Αλέξανδρο αρκετά και μπορούμε να τον θαυμάσουμε μέσα από τον νέο κόσμο τον οποίο έπλασε. Ο κόσμος αυτός που σήμερα, 2.000 χρόνια μετά, συνεχίζει και τον αποκαλεί Ισκαντέρ, χωρίς να ξεχνάει.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- J.G. Droysen (2014), Ιστορία του Μεγάλου Αλεξάνδρου, Μετάφραση, σχόλια και επιμέλεια Ρ. Αποστολίδης, Αθήνα, Εκδόσεις Τα Νέα Ελληνικά
- Where Is the Tomb of Alexander the Great?, thecollector.com, Διαθέσιμο εδώ
