Η επέκταση των Οθωμανών στα Βαλκάνια (1354-1453)

Του Λάμπρου Κουρή,

Κατά το μεγαλύτερο μέρος του Μεσαίωνα, η βαλκανική χερσόνησος κυριαρχούταν από χριστιανικά βασίλεια. Κάποιες φορές, κυριαρχούσαν οι Ανατολικοί Ρωμαίοι, άλλες φορές οι Σλάβοι, χριστιανοί από τα μέσα του 9^ου αιώνα και μετά. Από το 1204 και μετά, έλαβαν εδάφη στη χερσόνησο και οι Λατίνοι, μικρά όμως. Η χριστιανική κυριαρχία στα Βαλκάνια θα ανακοπεί, όταν οι Οθωμανοί πατήσουν στην Ανατολική Θράκη από τα μέσα του 14^ου αιώνα και μετά, συγκεκριμένα το 1354. Ποιοι, όμως, ήταν οι Οθωμανοί;

Πριν πούμε για τους Οθωμανούς, πρέπει να ειπωθεί κάτι άλλο. Κατά τα μέσα του 11^ου αιώνα, οι Σελτζούκοι Τούρκοι κατέκτησαν μεγάλο μέρος της Κεντρικής Ασίας, μαζί και το Ιράν. Το 1071 έγινε η πασίγνωστη μάχη του Μαντζικέρτ, στην οποία η Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία έχασε. Από τότε, οι Σελτζούκοι Τούρκοι προωθήθηκαν στη Μικρά Ασία. Με τη διάλυση της Αυτοκρατορίας των Σελτζούκων, η Μικρά Ασία έγινε κτήση του Σουλτανάτου του Ρουμ. Ενώ οι Σταυροφόροι κατέλυαν την Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, το 1204, στη μακρινή Μογγολία ο Τεμουτζίν Μπορτζιγκίν άρχιζε τις κατακτήσεις του. Ο τελευταίος έμεινε γνωστός σε όλους ως Τζένγκις Χαν. Οι κατακτήσεις που διήγε αυτός και οι απόγονοί του προς τα δυτικά, έσπρωξαν μαζί και ένα κύμα Τούρκων μεταναστών. Το 1243, οι Μογγόλοι έφτασαν στη Μικρά Ασία και έφεραν το Σουλτανάτο του Ρουμ σε κατάσταση υποτέλειας. Οι σουλτάνοι δεν ήταν, πια, ικανοί να επιβάλουν την τάξη και διάφοροι φύλαρχοι διεκδικούσαν την ανεξαρτησία τους εις βάρος του κέντρου, το οποίο βρισκόταν στο Ικόνιο. Ένας εκ των φυλάρχων αυτών, ήταν και κάποιος Οσμάν, ο οποίος άρχισε τις σταδιακές κατακτήσεις εις βάρος της νεοσυσταθείσας Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, από το 1299 και μετά. Ο Ορχάν (1326-1359), γιος του Οσμάν (1299-1326), θα είναι ο κατακτητής της Καλλίπολης το 1354. Αφού τελειώσαμε με την προέλευση των Οθωμανών, ας πούμε για τις κατακτήσεις τους στη Βαλκανική Χερσόνησο.

Δεν θα πούμε για τις κατακτήσεις εις βάρος των Βυζαντινών, για αυτές έχουμε πει στα άρθρα για τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Θα ξεκινήσουμε με τους Βούλγαρους. Προς το τέλος του 12^ου αιώνα, το 1185, εκμεταλλευόμενοι την αδυναμία των αυτοκρατόρων της Κωνσταντινούπολης, οι αδερφοί Πέτρος και Ιβάν Ασέν επαναστάτησαν και κέρδισαν την ανεξαρτησία για μια δεύτερη Βουλγαρική Αυτοκρατορία υπό τη δυναστεία τους, με πρωτεύουσα το Τύρνοβο. Λίγο μετά το 1240, οι Βούλγαροι έγιναν υποτελείς των Μογγόλων. Η δυναστεία Ασέν τελείωσε το 1280 και επόμενες ήταν αυτές των Τερτέρ και Σισμάν. Ο τσάρος Μιχαήλ Σισμάν ηττήθηκε από τους Σέρβους το 1330 στο Κιουστεντίλ και έχασαν τα εδάφη τους στη Μακεδονία από τον Σέρβο βασιλιά Στέφανο Δουσάν. Όταν ήρθαν σε επαφή με τους Οθωμανούς, οι Βούλγαροι ήταν χωρισμένοι σε 3 μικρότερα κράτη. Αυτά ήταν το Βιδίνι, η Κεντρική Βουλγαρία και η Δοβρουτζά. Το 1371, ο τελευταίος Βούλγαρος τσάρος, ο Ιβάν Σισμάν, έγινε υποτελής των Οθωμανών. Οι τελευταίοι δεν σταμάτησαν, αφού το 1382 χάθηκε η Σόφια και το 1388 το Σούμεν. Το 1393, οι Οθωμανοί πήραν και το Τύρνοβο και τελευταίο το Βιδίνι, το 1396. Αυτή τη χρονιά πέθανε ο Ιβάν Σισμάν, αιχμάλωτος των Οθωμανών από το 1393. Από ‘δω και πέρα, αρχίζει η Οθωμανική κυριαρχία στη Βουλγαρία.

Επόμενοι είναι οι Σέρβοι. Η δυναστεία που αντιμετώπισε ανεπιτυχώς τους Οθωμανούς, ήταν αυτή των Νεμάνια. Οι Νεμάνια άρχισαν ως υποτελείς των Ανατολικών Ρωμαίων στην περιοχή της Ρασκίας. Ιδρυτής της δυναστείας ήταν ο Στέφανος Νεμάνια, μεγάλος αρχηγός από το 1169 μέχρι το 1196. Το 1217, ο πάπας Ονώριος Γ΄ έδωσε τον τίτλο του βασιλιά στον Στέφανο Β΄. Ο Άγιος Σάββας ήταν από αυτή τη δυναστεία, με αρχικό όνομα Ράστκο. Ο Στέφανος Μιλούτιν (1282-1321) πήρε κάποια εδάφη στη Μακεδονία εις βάρος τη Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και ο γιος του Στέφαν Ούρος Γ΄ (1322-1331) πήγε προς τη Βουλγαρία. Ακολουθεί ίσως ο σημαντικότερος Σέρβος βασιλιάς, ο Στέφανος Δουσάν (1331-1355). Κατέλαβε όλη την Αλβανία, τη Μακεδονία, το Μαυροβούνιο, φτάνοντας μέχρι και στη Θεσσαλία. Αυτοανακηρύχθηκε αυτοκράτορας το 1346 και έφερε ανάπτυξη στη Σερβία σε πολλούς τομείς. Η χρυσή εποχή του, όμως, τελείωσε με την ανάρρηση του Στέφαν Ούρος Ε΄, ο οποίος ήταν αδύναμος και οι τοπικοί άρχοντες τον παραμέρισαν. Η πρώτη ήττα των Σέρβων από τους Οθωμανούς ήρθε το 1371, στις 26 Σεπτεμβρίου, από τον Μουράτ Α΄ (1359-1389).

Η δεύτερη ήττα, όμως, είναι η πιο σημαντική. Μιλάμε για τη μάχη του Κοσόβου, στις 15 Ιουνίου 1389. Σε αυτή τη μάχη πέθαναν και ο Σουλτάνος Μουράτ και ο πρίγκιπας Λάζαρος. Η μάχη στο Κόσοβο ενέπνευσε θρήνους και θρύλους, ανάλογους με την Άλωση του 1453. Πριν τη μάχη, ο πρίγκιπας Λάζαρος είχε γίνει υποτελής του Σουλτάνου, μετά την πτώση της πόλης Νις, το 1386. Με την αποχώρηση του Σουλτάνου προς την Ανατολία, ο Λάζαρος πήρε την ευκαιρία να συμμαχήσει με τον βασιλιά Τβέρτκο της Βοσνίας. Τρεις διαδοχικές νίκες το 1388 οδήγησαν σε συμμαχία με τους Αλβανούς και τους Βουλγάρους. Και έτσι φτάνουμε στη μάχη του Κοσόβου, στην οποία ο Σουλτάνος είχε καλέσει και του υποτελείς νότιους Σλάβους. Με τη δολοφονία του Μουράτ, ο γιος του, Βαγιαζήτ ο Κεραυνός, δολοφόνησε τον υπεύθυνο, τον Μίλος Όμπιλιτς. Η Σερβία δεν κατακτήθηκε ακόμα, αλλά έγινε υποτελές κράτος, με την υποχρέωση παροχής βοήθειας στους κυριάρχους Οθωμανούς. Η Σερβία κατακτήθηκε το 1459, από τον Σουλτάνο Μωάμεθ τον Πορθητή, 6 χρόνια μετά την επιτυχία στην Κωνσταντινούπολη. Ούτε οι Ούγγροι μπόρεσαν να βοηθήσουν αποτελεσματικά τους Σέρβους. Όλη η Σερβία, εκτός του Βελιγραδίου, έπεσε στους Οθωμανούς.

Επόμενα θύματα του Οθωμανικού οδοστρωτήρα ήταν οι Βόσνιοι και οι Αλβανοί. Οι Βόσνιοι είχαν ασπαστεί τον αιρετικό Βογομιλισμό και ποτέ δεν ήταν τελείως ανεξάρτητοι. Υπέστησαν τις ήττες από τους Οθωμανούς μαζί με τους Σέρβους, αλλά κατακτήθηκαν μετά από τους τελευταίους. Όταν έγινε εισβολή το 1463, τελευταίος Βόσνιος βασιλιάς ήταν ο Στέφανος, ο οποίος φοβόταν ότι οι χωρικοί θα συμμαχούσαν με τους Οθωμανούς, κάτι που έγινε. Η Αλβανία κατακτήθηκε το 1468, μόνο όταν πέθανε ο Γεώργιος Καστριώτης, ο γνωστός και ως Σκεντέρμπεης. Από το 1444 μέχρι το 1466, το έδαφος της Αλβανίας είχε αντιμετωπίσει 13 εισβολές. Όλες αποκρούστηκαν, με τη βοήθεια της Βενετίας, της Νάπολης και του Πάπα. Αντίθετα, το Μαυροβούνιο δεν κατακτήθηκε ποτέ από τους Οθωμανούς. Το ίδιο και τα Πριγκιπάτα της Μολδαβίας και της Βλαχίας, εν μέρει από τις προσπάθειες του Βλαντ Τσέπες, του γνωστού Παλουκωτή, έμπνευση για τον Κόμη Δράκουλα. Η Μολδαβία και η Βλαχία έγιναν υποτελείς με αρχηγούς Φαναριώτες, διορισμένους από την Υψηλή Πύλη.

Τέλος, αξίζει να πούμε πώς έγιναν ανεξάρτητα τα Βαλκανικά Κράτη, ξεκινώντας από τη Σερβία. Στις αρχές του 19^ου αιώνα, συγκεκριμένα το 1804, οι Σέρβοι του πασαλικίου του Βελιγραδίου επαναστάτησαν όχι κατά του Σουλτάνου, αλλά κατά των ατάκτων. Οι αρχηγοί τους ήταν οι Μίλος Ομπρένοβιτς και Τζόρτζε Πέτροβιτς, ο γνωστός Καραγεώργης. Η Σερβία έγινε υποτελής στην Πύλη το 1817 και ανεξάρτητη το 1834, με επικεφαλής τη δυναστεία των Καρατζόρτζεβιτς. Οι Βούλγαροι έγιναν υποτελείς των Οθωμανών μετά τον Ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1877-1878, με τη Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου. Έγιναν ανεξάρτητοι το 1908. Οι Βόσνιοι έμειναν στην Αυτοκρατορία μέχρι το 1908, όταν η Βοσνία προσαρτήθηκε από την Αυστροουγγαρία, η οποία είχε και τους Κροάτες. Οι Ρουμάνοι ενοποιήθηκαν το 1859, μετά τον Κριμαϊκό Πόλεμο του 1854-1857. Οι Αλβανοί δεν ανεξαρτητοποιήθηκαν μέχρι το 1912, κατά τη διάρκεια του Α΄ Βαλκανικού Πολέμου. Το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου (1914-1918), έφερε κι άλλες αλλαγές στα Βαλκάνια. Οι Σέρβοι ενοποιήθηκαν με τους Κροάτες, τους Μαυροβουνίους, τους Σλοβένους, τους Βόσνιους και τους Αλβανούς του Κοσόβου. Οι Βούλγαροι έχασαν την πρόσβαση στο Αιγαίο και η Οθωμανική Αυτοκρατορία διαλύθηκε. Αυτή ήταν η ιστορία των προοθωμανικών Βαλκανίων και η ανεξαρτητοποίησή τους.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Λευτέρης Σταυριανός (2007), Τα Βαλκάνια από το 1453 και μετά, Εκδόσεις Βάνιας
• The Ottomans of the Balkans (in Balkans), britannica.com, διαθέσιμο εδώ.