Του Βάιου Πολύζου,
Στις μυθικές παραδόσεις των ανθρώπων ανά τον κόσμο συναντούμε μία πληθώρα τεράτων. Δράκοι, γρύπες, γίγαντες και πολλά άλλα τέρατα βρίσκονται στο επίκεντρο εκατοντάδων ιστοριών. Γενναίοι ήρωες αναλαμβάνουν την εξόντωση τέτοιων θηρίων, ελευθερώνοντας τους ανθρώπους από την καταστροφή και τον όλεθρο που αυτά προκαλούν. Η σκανδιναβική μυθολογία, με την σειρά της, βρίθει από παρόμοιες ιστορίες. Ανάμεσα στις δυνάμεις του χάους εμφανίζονται αρκετά συχνά διάφοροι λύκοι, όπως τα αδέρφια Σκολ (Skǫll) και Χάτι (Hati), που μανιωδώς καταδιώκουν τον ήλιο και το φεγγάρι αντίστοιχα, ή ο Γκαρμρ (Garmr), ο αιματοβαμμένος λύκος που βρίσκεται δεμένος στην είσοδο του Κάτω Κόσμου. Κανείς, όμως, δεν προκαλεί τόσο φόβο σε θεούς και ανθρώπους όσο ο πρωταγωνιστής του σημερινού μας άρθρου, το πιο τρομερό από τα τέκνα του Λόκι (Loki), ο λύκος Φένριρ (Fenrir), γνωστός και με το προσωνύμιο Ρόδβιτνιρ (Hróðvitnir = ξακουστός λύκος).
Ο Φένριρ είναι ένα από τα τρία παιδιά που προέκυψαν από την ένωση του Λόκι με την γιγάντισσα Άνγκρμποδα (Angrboða). Μαζί με τον πατέρα τους, ο Φένριρ και τα δύο του αδέρφια, η θεά Χελ (Hel) και το ερπετό Γιόρμουνγκαντρ (Jǫrmungandr), θα παίξουν σημαντικό ρόλο στο τέλος του κόσμου ως ανταγωνιστές των θεών. Σε αντίθεση με τον Λόκι, στον οποίο αποδίδονται αρνητικά χαρακτηριστικά ακόμα κι όταν δρα ως σύμμαχος των θεών, ο Φένριρ και τα αδέρφια του παρουσιάζονται ως ουδέτερες δυνάμεις. Η κακομεταχείριση που θα δεχτούν, ωστόσο, στα χέρια των θεών θα φέρει στην επιφάνεια την επιθυμία τους για εκδίκηση.
Ο Φένριρ, η Χελ και ο Γιόρμουνγκαντρ μεγάλωναν με την μητέρα τους στον κόσμο των γιγάντων, το Γιότουνχεϊμρ (Jǫtunheimr). Υπήρχαν προφητείες, όμως, οι οποίες προέβλεπαν πως τα παιδιά της Άνγκρμποδα θα προξενούσαν πλείστα κακά στον κόσμο και στους θεούς. Ο Όντιν (Odin) και οι υπόλοιποι Εσίρ (Æsir) άκουσαν αυτές τις προφητείες και, γεμάτοι φόβο, αποφάσισαν να δράσουν. Ταξίδεψαν στο μακρινό Γιότουνχεϊμρ και άρπαξαν τα παιδιά της Άνγκρμποδα, τα οποία πήραν μαζί τους στον δικό τους κόσμο, το θεϊκό βασίλειο του Όσγκαρδρ (Ásgarðr). Μη θέλοντας να διαπράξει φόνο στα ιερά του εδάφη, ο Όντιν εξόρισε τη Χελ στον παγωμένο κόσμο του Νίβλχεϊμρ (Niflheimr) και πέταξε το ερπετό Γιόρμουνγκαντρ στον ωκεανό. Στην περίπτωση του Φένριρ, όμως, οι θεοί δεν ήξεραν ποιος ήταν ο κατάλληλος τρόπος να τον ξεφορτωθούν. Αποφάσισαν, λοιπόν, αντί να θέσουν τον λύκο στο περιθώριο, να τον υιοθετήσουν και να τον αναθρέψουν οι ίδιοι, θεωρώντας πως με αυτόν τον τρόπο ο Φένριρ δεν θα στρέφονταν εναντίον τους στο μέλλον.
Τον πρώτο καιρό όλα έβαιναν καλώς και οι Εσίρ πίστευαν πως είχαν λύσει το πρόβλημά τους. Ο Φένριρ, όμως, άρχισε να μεγαλώνει με ταχύτατους ρυθμούς, λαμβάνοντας γιγαντιαίες διαστάσεις. Μόνο ο θεός Τυρ (Týr) ήταν αρκετά θαρραλέος για να πλησιάζει και να ταΐζει τον λύκο. Θορυβημένοι από αυτήν την εξέλιξη και έχοντας στο μυαλό τους τις προφητείες που είχαν μάθει, οι Εσίρ αποφάσισαν πως ο Φένριρ έπρεπε να φυλακιστεί. Έτσι, οι θεοί κατασκεύασαν ισχυρά δεσμά από σίδηρο και προσπάθησαν με δόλιο τρόπο να δέσουν τον λύκο. Προκάλεσαν τον Φένριρ να τους επιτρέψει να τον δέσουν και να προσπαθήσει να απελευθερωθεί, προκειμένου να αποδείξει την δύναμή του. Ο λύκος δέχτηκε και με μια γρήγορη κίνηση έσπασε κατευθείαν τα δεσμά του. Οι θεοί δεν το έβαλαν κάτω και εφάρμοσαν ξανά το ίδιο τέχνασμα, δένοντας τον λύκο με ακόμα ισχυρότερα δεσμά. Για άλλη μια φορά, όμως, ο Φένριρ κατάφερε να απελευθερωθεί, διαλύοντας τις αλυσίδες που τον κρατούσαν σε χίλια κομμάτια. Οι Εσίρ άρχισαν να φοβούνται ότι δεν θα κατάφερναν να παγιδέψουν τον Φένριρ.
Ο Όντιν, τότε, έστειλε αγγελιοφόρο στους νάνους, από τους οποίους ζήτησε να κατασκευάσουν ισχυρά, μαγικά δεσμά. Οι νάνοι συμφώνησαν και κατασκεύασαν τα δεσμά χρησιμοποιώντας έξι υλικά, τα οποία εξαφανίστηκαν τότε από τον κόσμο. Τα υλικά αυτά ήταν: τα γένια της γυναίκας, οι ρίζες των βουνών, οι τένοντες των αρκούδων, η ανάσα των ψαριών, το σάλιο των πουλιών και ο ήχος των βημάτων της γάτας. Όταν οι θεοί έλαβαν τα δεσμά έμειναν έκπληκτοι, καθώς αυτά είχαν την μορφή μεταξωτής κορδέλας, αλλά ήταν πιο δυνατά από οτιδήποτε είχαν κατασκευάσει οι ίδιοι κατά το παρελθόν. Ο Φένριρ υποψιάστηκε την ύπαρξη κάποιου τεχνάσματος και υποστήριξε πως δεν θα κέρδιζε καμία τιμή αν κατόρθωνε να ελευθερωθεί από τόσο εύθραυστα δεσμά. Τελικά ο λύκος δέχτηκε, με την προϋπόθεση πως ένας από τους Εσίρ θα έβαζε το χέρι του στο στόμα του, για όση ώρα εκείνος θα προσπαθούσε να λυθεί. Κανείς από τους θεούς, όμως, δεν ήταν πρόθυμος να κάνει κάτι τέτοιο. Για ακόμη μία φορά ο Τυρ ήταν ο μόνος αρκετά γενναίος για να πλησιάσει τον τρομερό λύκο, βάζοντας το δεξί του χέρι στο στόμα του Φένριρ. «Και τώρα όταν ο λύκος κλωτσούσε, τα δεσμά γίνονταν ισχυρότερα, και όσο περισσότερο προσπαθούσε να λυθεί, τόσο πιο σφιχτά γίνονταν. Τότε όλοι [οι θεοί] γέλασαν εκτός από τον Τυρ, που έχασε το χέρι του». Αν και δεμένος, ο λύκος παρέμενε επικίνδυνος. Επειδή προσπαθούσε να δαγκώσει τους θεούς γύρω του, οι Εσίρ τοποθέτησαν ένα σπαθί στο στόμα του Φένριρ με τέτοιο τρόπο ώστε τα σαγόνια του να παραμένουν πάντα ανοιχτά. Από τα σάλια που τρέχουν από το ανοιχτό στόμα του λύκου δημιουργείται ένας ποταμός που ονομάζεται Βον (Ván = ελπίδα).
Το θάρρος του Τυρ επέτρεψε στους Εσίρ να φυλακίσουν τον Φένριρ. Οποιαδήποτε προσπάθεια, όμως, να αλλάξει η μοίρα του κόσμου είναι ανούσια. Ο γιος του Λόκι θα παραμείνει φυλακισμένος μέχρι την τελευταία μάχη μεταξύ θεών και γιγάντων, το Ράγκναροκ (Ragnarǫk), το τέλος του κόσμου. Λίγο πριν την έναρξη του Ράγκναροκ ο Σκολ και ο Χάτι, οι γιοι του Φένριρ, θα κατασπαράξουν τον ήλιο και το φεγγάρι. Την εξαφάνιση των ουράνιων σωμάτων θα ακολουθήσουν τεράστιες καταστροφές. «Τότε θα λάβει μέρος ένα ακόμα μεγάλο γεγονός, η γη ολόκληρη και τα βουνά θα σειστούν τόσο πολύ που τα δέντρα όλα θα ξεριζωθούν από το έδαφος και τα βουνά θα πέσουν και όλα τα δεσμά και οι αλυσίδες θα σπάσουν και θα διαλυθούν. Τότε ο λύκος Φένριρ θα ελευθερωθεί». Θέλοντας εκδίκηση για την άδικη φυλάκιση που του επιβλήθηκε, ο Φένριρ θα στραφεί εναντίον των θεών, επιβεβαιώνοντας τελικά τις προφητείες. «Όμως ο λύκος Φένριρ θα προχωρά με το στόμα ορθάνοιχτο και η άνω γνάθος του θα ακουμπά τον ουρανό και η κάτω γνάθος θα ακουμπά την γη. Θα το άνοιγε ακόμα περισσότερο [το στόμα του] εάν υπήρχε χώρος. Φωτιές θα πετάγονται από τα μάτια και τα ρουθούνια του».
Ο Φένριρ, τελικά, θα πολεμήσει με τον Όντιν, τον οποίο θα κατατροπώσει και θα καταβροχθίσει, παίρνοντας εκδίκηση για την χρόνια και άδικη φυλάκισή του. Η νίκη του λύκου, όμως, όπως και κάθε νίκη κατά την διάρκεια του Ράγκναροκ, θα είναι σύντομη. Ο θεός Βίδαρ (Víðarr), ένας από τους γιους το Όντιν, θα έρθει σύντομα να εκδικηθεί τον θάνατο του πατέρα του. «Και τότε αμέσως θα φτάσει ο Βίδαρ και με το ένα πόδι θα πατήσει την κάτω γνάθο του λύκου. […] Με ένα χέρι θα πιάσει την άνω γνάθο του λύκου και θα σκίσει το στόμα του στα δύο, και έτσι θα προκληθεί ο θάνατος του λύκου». Ο Φένριρ θα πεθάνει στο πεδίο της μάχης, βλέποντας το σύμπαν να φλέγεται ολόγυρά του.
Στην ιστορία του Φένριρ, όπως και στις ιστορίες των άλλων δύο παιδιών της Άνγκρμποδα που θα εξετάσουμε στο επόμενο άρθρο, μπορούμε να διακρίνουμε τη σημασία που αποδίδονταν στη μοίρα και το πεπρωμένο από τους προχριστιανικούς σκανδιναβικούς πληθυσμούς. Όλη η ιστορία οικοδομείται γύρω από την μάταια προσπάθεια των θεών να αποτρέψουν τη μοίρα τους. Νομίζουν πως δρουν και σκέφτονται αυτόνομα, χωρίς να γνωρίζουν ότι όλες οι πράξεις και οι σκέψεις τους αποτελούν μέρος του πεπρωμένου τους. Η ίδια ειρωνεία μπορεί να βρεθεί στις πράξεις των ανθρώπων, οι οποίοι πολλές φορές αντιδρούν σε πράγματα προαποφασισμένα, τα οποία δεν μπορούν να αλλάξουν. Είναι σημαντικό, επομένως, να αναγνωρίζουμε πότε οι πράξεις μας μπορούν να έχουν κάποιο αποτέλεσμα και πότε είναι ωφέλιμο να αφήσουμε τα πράγματα να πάρουν τον δρόμο τους και την «μοίρα» μας να ξεδιπλωθεί.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- John Lindow (2001), Norse Mythology: A Guide to the Gods, Heroes, Rituals, and Beliefs, New York: Oxford University Press.
- Fenrir, worldhistory.org, Διαθέσιμο εδώ
- Edward Pettit (2023), The Poetic Edda: A Dual-Language Edition, Cambridge: Open Book Publishers.
