Της Μαργαρίτας Οικονόμου,
«Να είσαι μητέρα σημαίνει να μαθαίνεις τις δυνάμεις που δεν ήξερες ότι έχεις και να αντιμετωπίζεις τους φόβους που δεν ήξερες ότι υπήρχαν».
~ Linda Wooten
Είναι απίθανο το πόσες εκφάνσεις έχει λάβει η έννοια της μητρότητας ανά τους αιώνες. Μητρότητα βάση ορισμού είναι η ικανότητα του γυναικείου φύλου να κυοφορεί και να γεννά παιδιά, καθώς και η επιθυμία του να αποκτήσει παιδιά. Αν όμως κάποιος μας ρωτούσε «τι σημαίνει μητρότητα;» σίγουρα δεν θα σκεφτόμασταν τίποτα από τα παραπάνω, παρά μόνο όλες τις υπόλοιπες προεκτάσεις. Ο όρος «μητέρα» λατρεύτηκε και από την τέχνη ως σύμβολο γονιμότητας, αγάπης, θαλπωρής, ήδη από τις πρώτες ανθρώπινες κοινωνίες της αρχαιότητας ενώ συνεχίζει να είναι ένα αγαπημένο θέμα όλων των μορφών της τέχνης. Η πολλαπλότητα και η ποικιλία αποτυπώνει τον σύνθετο συμβολικό χαρακτήρα της μητρικής φιγούρας ενώ το πιο συναισθηματικά φορτισμένο μοτίβο είναι εκείνο της μητέρας-βρεφοκρατούσας που έχει ξεχωρίσει ως το πιο ανθεκτικό στον χρόνο.
Το μοτίβο αυτό τυγχάνει να επαναδιατυπώνεται με έναν μοντέρνο τόνο στην έκθεση με τον τίτλο «Mat(t)er/nity» όπου το Τμήμα Εικαστικών Τεχνών και Επιστημών της Τέχνης της Σχολής Καλών Τεχνών και η Μαιευτική και Γυναικολογική Κλινική της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, παρουσιάζουν την εικαστική έκθεση που φιλοξενείται στο Ιστορικό Αρχειακό Μουσείο Ηπείρου-Γ.Α.Κ. στο Σουφαρί Σαράι των Ιωαννίνων με αφορμή τη διεξαγωγή του Πανελληνίου Συνεδρίου Μαιευτικής – Γυναικολογίας. Με αυτόν τον τρόπο στάθηκε η αφορμή να επικοινωνήσουμε με την αγαπημένη συνάδελφο Βασιλική Σιατάρα, της οποίας έργα παρουσιάζονται στην εν λόγω έκθεση και όπου ο τίτλος τους δεν θα μπορούσε να είναι άλλος από «Η Μάνα-Βρεφοκρατούσα» και «Υπό Κατασκευή». Φυσικά, η συζήτηση μαζί της ήταν παραπάνω από πολύτιμη όπως και η συμβολή της για την ξενάγηση στον χώρο της έκθεσης.
Έναυσμα της συζήτησης, αλλά και εν συνέχεια της έκθεσης για την οποία θα μιλήσουμε, αποτέλεσε ένα απρόσμενο γεγονός από τη ζωή της καλλιτέχνιδος και πώς εκείνο από ένα δυνατό βίωμα πέρασε στον καμβά. Η έκθεση δημιούργησε τόσο σε προσωπικό επίπεδο όσο και για την καλλιτέχνη τον προβληματισμό γύρω από την έννοια της μητρότητας…
«Η έννοια της μητρότητας με προβλημάτισε αρκετά καθώς και το πώς μπορεί να απεικονιστεί. Ήθελα κάτι που να τη προσεγγίζει μιας και είναι ταυτόχρονα μία πολύ γενική αλλά και πολύ συγκεκριμένη έννοια. Πιο απλά: ως μητέρα, δυσκολεύτηκα πολύ να βγω από αυτή, και να την κοιτάξω, ώστε σε συνέχεια να τη δείξω και φυσικά να καταφέρω να την απεικονίσω. Πρόθεσή μου, κατά τη «γέννηση» και κατασκευή των έργων, καθώς έστηνα τις εικόνες μου, είναι ο καθένας που κοιτάζει το έργο να μπορεί να συνδέεται διαφορετικά. Να φτιάχνει τη δική του ιστορία».
Η έκθεση Matternity μέσα από εικαστικά έργα ζωγραφικής, γλυπτικής, video, εγκαταστάσεις κ.ά. διερευνά όψεις της Μητρότητας, ως έννοια της δημιουργίας, της φροντίδας, της αυτοθυσίας καθώς και της «γέννησης» σε κάθε πιθανή της μορφή όπως στις πιο σκοτεινές εκδοχές της καθώς και το δικαίωμα στη μη μητρότητα, την απώλεια και τις πολλαπλές πλέον μορφές της γονεϊκότητας. Μέσω μιας ετυμολογικής αναδρομής, διαπιστώνουμε πως η λατινική λέξη mā́tēr σχετίζεται και με την ομόρριζή της στην αγγλική matter (ύλη), παραπέμποντας στην ιδιαίτερη σημασία των υλικών, που είναι απαραίτητα για την μορφοποίηση και την εικαστική συγκρότηση ενός καλλιτεχνικού αντικειμένου. Όπως έχει γίνει σαφές, η μητρότητα ενδέχεται να ταυτίζεται με την έννοια της δημιουργίας. Τα εικαστικά έργα των φοιτητών της έκθεσης βρίσκονται σε έναν ομαλό διάλογο με την συλλογή έργων τέχνης του κ. Πασχόπουλου αναδεικνύοντας το νόημά τους ακόμα πιο πολύ, κάνοντας τον θεατή να προβληματιστεί γύρω από το νόημα της έκθεσης. Συνεχίζοντας τη συζήτησή μας με την καλλιτέχνιδα, ήρθαμε στο ίσως πιο σημαντικό σημείο για το κοινό και τους καλλιτέχνες ευρύτερα. Τον χώρο που φιλοξενείται η έκθεση, τους καλλιτέχνες που συμμετέχουν και αν υπάρχει έργο που να της προσέγγισε το ενδιαφέρον ώστε να το ξεχωρίσει.
«Η έκθεση φιλοξενείται στο Γ.Α.Κ.–Ιστορικό Αρχειακό Μουσείο Ηπείρου Δ. Φιλοσόφου και Γλυκήδων, Ιωάννινα (Κάστρο Ιωαννίνων) στο Σουφαρί Σαράι, από της 14/06/2024 έως και 31/08/2024 ενώ οι ώρες που βρίσκεται ανοιχτή στο κοινό είναι τις καθημερινές 9.00-15.00 και Σαββατοκύριακα 11.00–14.00».
Όσον αφορά το δεύτερο σκέλος της ερώτησης κάθε καλλιτέχνης έχει τη δική του εκφραστικότητα. Έργα που ξεχωρίζω καθαρά από προσωπική άποψη, καθώς ο κάθε θεατής συνδέεται με το έργο ενός καλλιτέχνη καθαρά από αισθητική και συναισθηματική άποψη, οπότε μέσα σε αυτά ξεχωρίζω έργα από τη συλλογή του κ. Μηνά Πασχόπουλου, Καθηγητή Μαιευτικής και Γυναικολογίας του Τμήματος Ιατρικής της Σχολής Επιστημών Υγείας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων όπως το «Makonde Belly Mask», του 19ου αιώνα, από άγνωστο καλλιτέχνη, αλλά και το «Έμβρυο 1» και «Έμβρυο 2» του Μπουρονίκου Χρήστου. Οι «Εξεταστικές γυναικολογικές κλίνες», εικαστικές επεμβάσεις από τους Αχιλλέα Ντέντη το 2023 και Ιωάννη Κόκκαλη το 2024, είναι μία πολύ ιδιαίτερη συλλογή. Τα γλυπτά του Γιώργου Νάκου κι η φόρμα τους με συγκινούν, όπως επίσης κι η ιδιαίτερη δουλειά του κ. Κόκκαλη στο έργο «Κινητικότητα» είναι μια αποκάλυψη για μένα, που νιώθω ότι απέχω πολύ από τη γλυπτική. Επίσης, αισθάνομαι το ίδιο και για το έργο της κα Λέλου. Νομίζω πως η συνομιλία με τα έργα του κ. Πασχόπουλου ήταν και το στοίχημα που επετεύχθη από το μεγαλύτερο μέρος της ομάδας των καλλιτεχνών που δημιούργησαν έργα, καθώς και ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον κίνητρο για νέα δημιουργία».
Η καλλιτέχνης αφιερώθηκε στην έρευνα κάνοντας μία σειρά έργων σχετικά με τη μητρότητα όπου την απασχόλησε, όπως μαρτυρά, για μεγάλο χρονικό διάστημα αφού η θεματική της έκθεσης ήταν πολύ κοντά σε εκείνη, λόγω του πρόσφατου βιώματός της ως μητέρα, καθώς όπως είπε «κύριο θέμα μου είναι και έχει αποτελέσει το παιδί μου, από την ανατροφή του μέχρι και την αντιμετώπιση των δικών μου άγνωστων ως τώρα φόβων». Τα έργα που επιλέχθηκαν από τους καθηγητές της μεταξύ μίας μεγαλύτερης ομάδας έργων ήταν δύο και τα υλικά αυτών ήταν ακρυλικά σε ύφασμα, άκρως αντιπροσωπευτικές δημιουργίες όπως μαρτυρούν και οι εικόνες που υπάρχουν στη συνέχεια του άρθρου. «Ανοιχτά» λοιπόν έργα σε ερμηνείες, μέσα από φαινομενικά ασύνδετες εικόνες που καλείται ο θεατής να ενώσει σύμφωνα με τα προσωπικά του βιώματα» σχολιάζει η ίδια.
H νοηματοδότηση για τα έργα της εκφράζει το προσωπικό της ύφος και βίωμα μέσα από την τέχνη της αναφέροντας πως: «Χρησιμοποιώ τη παραστατικότητα, «ακυρώνοντάς» τη την ίδια στιγμή με διάφορους τρόπους. Για παράδειγμα, στη «Μάνα-Βρεφοκρατούσα», συνέδεσα και απεικόνισα δύο διαφορετικές εικόνες που δημιουργούν την ψευδαίσθηση του ενιαίου επιχειρώντας εδώ με αυτό τον τρόπο να εκφράσω την αίσθηση της οικουμενικότητας. Στο δεύτερο έργο μου την «Υπό-Κατασκευή» αναρωτιέμαι, η «κατασκευή» και το «πλάσιμο» ενός έργου σταματά ποτέ; Γίνεται αυτό που θες αλλά πώς ξέρεις τι θες και πώς ξέρεις ότι αυτό που θα εκφράσεις θα γίνει σαφή; Επίσης γίνεσαι αυτό που θες μέσω της διαδικασίας; Μέσα σε αυτές τις σκέψεις υπάρχει και η έννοια της αλλαγής που συνδέεται άμεσα με τη μητρότητα. Η αλλαγή επέρχεται στο σώμα, στην ψυχή κι όχι μόνο. Αυτά φανερώνονται από τα σημάδια. Ως μάνα, ξεκίνησα να αναρωτιέμαι μήπως γεννήθηκα κι εγώ ξανά, αλλιώτικα; Πολλά μπορούν να ειπωθούν για τη μητρότητα, ώστε να λειτουργήσουν ως συνοδευτικά κείμενα».
Είναι πραγματικά άξιο συλλογισμού να εξηγήσει κανείς τι οδηγεί έναν καλλιτέχνη στη δημιουργία έργων. Έτσι, η Βασιλική επιλέγει να μας μεταφέρει τον δικό της τρόπο σκέψης που αντλείται από τα ισχυρά βιώματα βάζοντας τον εαυτό της να ταξιδέψει στον χρόνο του πριν και του τώρα: «Οι αναμνήσεις που μου απέμειναν πριν τη μητρότητα δεν είναι και πολλές ή μάλλον έχουν ξεθωριάσει. Άρχισα να είμαι ενεργή, άρχισα να δημιουργώ, και να ζωγραφίζω «ουσιαστικά» και μεθοδευμένα, αλλά και μανιωδώς, αφού έγινα μητέρα. Κατά κάποιο τρόπο, συνδέω τη γέννηση του παιδιού μου με μια δική μου, προσωπική, ανά-γέννηση, ξαναγεννήθηκα, ως άλλος άνθρωπος και κυρίως, γεννώντας την κόρη μου, ανά-γέννησα μαζί και τη δημιουργικότητά μου.
Αυτό μέσα από επίπονες διαδικασίες κι εμπειρίες, αναπάντεχες δυσκολίες, όταν από πολύ νωρίς ξεκινήσαμε να πορευόμαστε οι δυο μας ως οικογένεια και λαμβάνοντας τον ρόλο της μητέρας χωρίς να προσπαθώ να αναπληρώσω κάποιο κενό της απουσίας της λέξης «πατέρας», μιας και ο όρος «οικογένεια» είναι ένας πολυμορφικός όρος που δεν προτάσσει (ή δε θα έπρεπε στην εποχή μας να προτάσσει ένα συγκεκριμένο και παραδοσιακό μοτίβο ως «κανονικό» άρα όλα τα άλλα ελλιπή). Η αναγέννηση λοιπόν της δημιουργικότητας, που συνέπεσε με την πλήρη έλλειψη ελεύθερου χρόνου μοιάζει παράδοξη. Αυτό το παράδοξο εμπεριέχουν και τα έργα μου, φαινομενικά ασύνδετες εικόνες, βαθιά κι ουσιαστικά, τελικά, συνδεδεμένες».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Maternity, culturenow.gr, διαθέσιμο εδώ.
- Maternity, facebook.com, διαθέσιμο εδώ.
- Maternity, facebook.com, διαθέσιμο εδώ.
