Της Ευθυμίας Γκαμπέση,
Σε μία εμπόλεμη και σκληρή περίοδο, στη Σερβία, το 1995, διαδραματίζεται η ιστορία του βιβλίου Μπόλλα, του Παϊτίμ Στατόβτσι, που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Πατάκη, σε μετάφραση του Αυγούστου Κορτώ. Βρισκόμαστε σε μία εποχή που επικρατεί το χάος, ο τρόμος, η αβεβαιότητα και η οικονομική ανέχεια. Πόσο μάλλον για τους Αλβανούς που δέχονται ανελέητα συμπεριφορές ακραίου ρατσισμού.
Σίγουρα, ο συγγραφέας του βιβλίου επηρεάστηκε πολύ από τις δικές του καταβολές, αφού γεννήθηκε στο Κοσσυφοπέδιο το 1990. Στα δύο του μόλις χρόνια μεταναστεύει με την οικογένειά του στη Φινλανδία. Εκεί σπούδασε συγκριτική λογοτεχνία στο Πανεπιστήμιο του Ελσίνκι και σενάριο κινηματογράφου και τηλεόρασης στο Πανεπιστήμιο Άαλτο. Έκτοτε η καριέρα του στη συγγραφή ακολούθησε ανοδική πορεία με το πρώτο του βιβλίο Η γάτα μου η Γιουγκοσλαβία (2014, Εκδόσεις Πατάκη, 2018), το οποίο έχει μεταφραστεί σε πάνω από 16 γλώσσες, έλαβε το βραβείο Helsingin Sanomat για πρωτοεμφανιζόμενο συγγραφέα. Μάλιστα, το έργο μεταφρασμένο στα αγγλικά απέσπασε τρία χρόνια αργότερα το International Dublin Literary Award. Το Μπόλλα (2019, Εκδόσεις Πατάκη, 2024) είναι το τρίτο βιβλίο του Στατόβτσι, το οποίο κυκλοφόρησε πρώτα στη Φινλανδία το 2019 και του απονεμήθηκε το σημαντικότερο βιβλίο της χώρας, το Finlandia Prize. Σημείο τομή για την επαγγελματική πορεία του συγγραφέα είναι το ότι ανακηρύχθηκε Συγγραφέας της Χρονιάς του Ελσίνκι, το 2018!
Επιστρέφοντας στην ιστορία, ακολουθούμε τα χνάρια μιας απαγορευμένης αγάπης, ενός έρωτα που καλλιεργήθηκε και άνθισε μέσα στους τέσσερεις τοίχους, χωρίς να γνωρίσει τον κόσμο. Έγινε αναπάντεχα και στιγμιαία, έγινε αβίαστα και η χημεία μεταξύ τους ήταν αδιαμφισβήτητη. Συγκεκριμένα, ο Αρσίμ, ένας 25χρονος Αλβανός, ζει με τη σύζυγό του στην Πρίστινα. Η Έτζις μπορεί να τον παντρεύτηκε από προξενιό αλλά ήταν μία καλοπροαίρετη, καλοσυνάτη γυναίκα, πιστή, βοηθητική και υποστηρικτική, ανιδιοτελής και υπομονετική. Δε μιλούσε, δεν αντιδρούσε, δεν πήγαινε κόντρα στη γνώμη και τα θέλω του συζύγου της και άφηνε στην άκρη τα δικά της όνειρα.
Ο Αρσίμ συνηθίζει, προσαρμόζεται καλύτερα σε αυτόν τον τρόπο ζωής, μαθαίνει να ζει με τη σύζυγό του μία ήρεμη ζωή. Ώσπου μία μέρα, γνωρίζει κατόπιν δικής του πρωτοβουλίας τον νεαρό φοιτητή της ιατρικής, τον Σέρβο Μίλος και τον ερωτεύεται παράφορα. Περνάνε τις μέρες τους στο διαμέρισμα του Μίλος, κρυμμένοι από τον κόσμο και τα δεινά του. Δεν μπορούν να κάνουν όνειρα για το μέλλον αλλά ήδη αυτό που ζούνε, φαντάζει όνειρο. Ο Αρσίμ, δεδομένης και της εποχής, δεν δίνει αναφορά στη γυναίκα του, δεν της λέει πού πηγαίνει, πού μένει τα βράδια, με ποιόν και πότε θα γυρίσει.
Όνειρό του είναι να γίνει συγγραφέας, να γράψει ένα βιβλίο, ένα μυθιστόρημα. Στην αρχή δεν του βγαίνουν οι λέξεις, δυσκολεύεται στην έκφραση, στη διατύπωση των σκέψεών του στο χαρτί, και μπορεί και κατά βάθος να μην πιστεύει ότι μπορεί να τα καταφέρει. Στο μεταξύ, η γυναίκα του Αρσίμ μένει έγκυος και γεννά το πρώτο τους παιδί, κάτι στο οποίο ο Αρσίμ δεν είναι παρών. Φαίνεται να απουσιάζει όλο και περισσότερο, όχι μόνο φυσικά αλλά και συναισθηματικά. Η σκέψη του απουσιάζει εδώ και πολύ καιρό… Τρέχει πάντα στον Μίλος, στην αγκαλιά του οποίου νιώθει ευτυχισμένος και ασφαλής.
Όμορφο πράγμα ο έρωτας ε; Φυσικά, αλλά δεν μπορούμε να παραβλέψουμε την υπόλοιπη συμπεριφορά του. Θα λέγαμε ότι ο κάθε άνθρωπος αξίζει να ζήσει τον έρωτα, πόσο μάλλον ένας καταπιεσμένος από την κοινωνία άνθρωπος, ένας άνθρωπος που βιώνει ρατσισμό, που ζει στη φτώχεια. Πόσο αξίζει ένας άνθρωπος να ζήσει τον έρωτα όταν ο ίδιος αδικεί ταυτόχρονα; Αψηφά τη σύζυγο και χειροδικεί εναντίον της, δεν ενδιαφέρεται για τα παιδιά του, δεν τους εκφράζει αγάπη και στοργή. Δεν ήταν καν επιθυμία του να κάνει παιδιά. Και τα παιδιά του αντιλαμβάνονται αυτήν την απέχθεια του πατέρα τους, αντιλαμβάνονται το ανεξήγητο μίσος που τρέφει, όχι για τα ίδια αλλά ίσως… για τη ζωή του.
Ο τίτλος του βιβλίου δεν είναι τυχαίος αλλά θα πρέπει να το διαβάσετε για να καταλάβετε. Καμιά φορά είναι δύσκολο να τραβήξεις τη γραμμή και να διαχωρίσεις πού είναι το δίκαιο και πού το άδικο. Στο μεταξύ, ο πόλεμος συνεχίζεται, η κατάσταση για τους Αλβανούς γίνεται όλο και χειρότερη, ο Αρσίμ αναγκάζεται να φύγει, να εγκαταλείψει το σπίτι του, την πόλη, τον Μίλος. Ο Μίλος, από την άλλη, είναι ένα κακοποιημένο παιδί, που έχει βιαστεί αμέτρητες φορές από τον πατέρα και τον αδερφό του, κάτι που τον έχει επηρεάσει βαθιά στην προσωπική του ζωή και στις σεξουαλικές του προτιμήσεις. Το τραύμα βλέπετε…
Τέλος, το μέρος και ο χρόνος εναλλάσσονται συνεχώς καθώς από τη μία παρακολουθούμε τη ζωή από την οπτική γωνία του Αρσίμ και από την άλλη αποτυπώνονται οι σκέψεις του Μίλος το 2000, μετά τον ψυχοφθόρο πόλεμο, σε ένα ημερολόγιο στο οποίο σκιαγραφούνται όλες οι φρικιαστικές εικόνες που είδε και όλες οι τρυφερές στιγμές που έζησε με τον Αρσίμ. Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα που διαδραματίζεται στην καρδιά του πολέμου, με όλη τη φρίκη, τον θάνατο και την αποκτήνωση να επηρεάζει τα θύματά του. Επίσης, παρουσιάζει με ιδιαίτερο και άκρως ρεαλιστικό τρόπο πώς κάποιες καταστάσεις στη ζωή μας (όπως η φυλακή) μπορεί να μας επηρεάσουν με διαφορετικό τρόπο από τον αναμενόμενο.
