Της Σάρα Μουράτι,
Tο φοινικικό αλφάβητο θεωρείται ένα από τα πρώτα αλφάβητα του κόσμου και είχε αδιαμφησβήτητα τεράστια επιρροή στην ανάπτυξη άλλων γλωσσικών συστημάτων γραφής, όπως το ελληνικό αλφάβητο. Προτού, μιλήσουμε, όμως, για την προέλευσή του θα αναφερθούμε στο ποιοι ήταν οι Φοίνικες. Πρόκειται για έναν αρχαίο σημιτικό λαό που έζησε στα παραθαλάσσια μέρη του σημερινού Ισραήλ και Συρίας. Δεν είχαν ενιαία διοίκηση, αλλά κάθε πόλη είχε το δικό της βασιλιά, ενώ οι ισχυρότερες από αυτές, όπως αρχικά η Σιδών και από την πρώτη προχριστιανική χιλιετία η Τύρος, είχαν υπό την κυριαρχία τους τις ασθενέστερες. Η δράση του φοινικικού λαού άρχισε μετά την πτώση των Μυκηναϊκών κέντρων και απλώθηκε γρήγορα σε όλη τη μεσογειακή λεκάνη. Παράλληλα, ξεχώριζε για την εμπορική του δραστηριότητα, τις ναυπηγικές του ικανότητες και φυσικά για τη τεχνολογική πρόοδο που είχε επιδείξει.
Η ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΟΥ ΦΟΙΝΙΚΙΚΟΥ ΑΛΦΑΒΗΤΟΥ
Το φοινικικό αλφάβητο, -οι απαρχές του οποίου εντοπίζονται στον 11ο αιώνα π.Χ.- προέκυψε από την προγενέστερη σημιτική ή πρωτοχαναανιτική γραφή (17ος–15ος αιώνας π.Χ.). Αποτελούνταν ουσιαστικά από 22 σύμφωνα μονάχα, καθώς δεν υπήρχαν φωνήεντα, ενώ τα πρώτα σημάδια του φοινικικού αλφαβήτου βρέθηκαν στη Βύβλο και προέρχονται σαφώς από αιγυπτιακά ιερογλυφικά. Κατά τον 10ο και 9ο αιώνα π.Χ. υπερίσχυσε στη Μέση Ανατολή και εξαπλώθηκε ακόμα στα ανά τη Μεσόγειο φοινικικά εμπορεία. Η δομή του επέτρεψε, επίσης, την προσαρμογή του σε άλλα συστήματα γραφής, όπως το ελληνικό και το λατινικό αλφάβητο που χρησιμοποιούνται ακόμα και σήμερα, ενώ με την προσθήκη επιπλέον γραμμάτων ή την ελαφρά μετατροπή των υπαρχόντων, μπορούσαν με μεγάλη ευκολία να δημιουργηθούν νέες γλώσσες που θα επέτρεπαν την επικοινωνία μεταξύ των διαφορετικών πολιτισμών.
Η ΓΕΝΕΣΗ ΚΑΙ Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΑΛΦΑΒΗΤΟΥ
Το βορειοσημιτικό αλφάβητο που αποτέλεσε τη βάση του ελληνικού υιοθετήθηκε από τους Έλληνες πιθανότατα στα μέσα του 9ου π.Χ. αιώνα. Ωστόσο, η ακριβής τοποθεσία πρόσληψης του παραμένει ακόμα και σήμερα ανεξακρίβωτη. Τα τελευταία χρόνια, σύμφωνα με τους ερευνητές, πιθανότερη περιοχή προέλευσης του ελληνικού αλφαβήτου θεωρείται η Εύβοια, αν και κατά καιρούς και άλλες περιοχές, όπως η Ρόδος, λόγω της γειτνίασής της με τη Σύρο- Παλαιστίνη και η Κρήτη με τη Μήλο, εξαιτίας της ομοιότητας των αλφαβήτων τους με το αντίστοιχο φοινικικό έχουν θεωρηθεί ως ενδεχόμενες περιοχές γένεσης του ελληνικού αλφαβήτου.
Η ανάγκη κάλυψης των δικών τους βασικών γλωσσικών αναγκών τους οδήγησε στη σημαντική τροποποίηση του φοινικικού αλφαβήτου και στην προσθήκη φωνηέντων και έτσι με την πάροδο του χρόνου και τις απαραίτητες αλλαγές και προσθήκες απέκτησε τη σημερινή διαδεδομένη μορφή του. Η μετατροπή του συνοδεύτηκε κατά τη διάδοσή του στον ελλαδικό χώρο από τοπικές διαφοροποιήσεις με αποτέλεσμα να συναντάμε ποικιλία στη μορφή των γραμμάτων και στη φωνητική τους απόδοση στα πρώιμα ελληνικά αλφάβητα.
Οι ιδιαιτερότητες των επιχώριων αλφαβήτων και τα προβλήματα που αυτά προκαλούσαν οδήγησαν στην επιβολή της ενοποίησής-απλοποίησής τους. Αυτή η αναγκαία, λοιπόν, ενοποίηση συντελέστηκε στην Αθήνα σε μια ομολογουμένως δύσκολη περίοδο για την πόλη που προσπαθούσε να ξεπεράσει τις ολέθριες επιπτώσεις του Πελοποννησιακού πολέμου που την ισοπέδωσαν κυρίως οικονομικά. Ενδεχομένως, βέβαια, αυτή η ήττα να ήταν καθοριστική για τη μη ύπαρξη αντιδράσεων και διφορούμενων απόψεων σχετικά με την αναγκαιότητα ή μη ενοποίησής του. Παράλληλα, ήδη τις τελευταίες δεκαετίες του 5ου π.Χ. αιώνα σχεδόν όλα τα δημοσιά κείμενα χρησιμοποιούσαν το ιωνικό αλφάβητο, γεγονός που αποδεικνύει περίτρανα πως η ενοποίησή του αποτέλεσε μια επιτακτική ανάγκη.
Έτσι, το 403/2 π.Χ. με προτροπή του ρήτορα Αρχίνου κατά τη διάρκεια διακυβέρνησης της πόλης από τον επώνυμο άρχοντα Ευκλείδη, καθιερώθηκε οριστικά η υιοθέτησή του ιωνικού αλφαβήτου της Μιλήτου, στο οποίο είχε πραγματοποιηθεί η διάκριση μακρών και βραχέων γραμμάτων. Σταδιακά από τον 4ο π.Χ. αιώνα το ενιαίο πλέον αλφάβητο είχε κυριαρχήσει και έγινε αποδεκτό και από τις υπόλοιπες ελληνικές πόλεις.
Το φοινικικό αλφάβητο αποτελεί σημαντικό μέρος της πολιτιστικής κληρονομιάς των Φοινίκων και συμβάλλει στη μελέτη και στην ανάδειξη της ιστορίας τους. Επιπροσθέτως, αξίζει να αναφερθεί ότι δημιούργησε μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στις κοινωνικές δομές των διάφορων πολιτισμών που ήρθαν σε επαφή μαζί του. Η απλότητά του κυρίως επέτρεψε την εύκολη προσαρμογή του σε πολλές γλώσσες και έδωσε τη δυνατότητα σε πολλούς ανθρώπους να μάθουν να γράφουν και έτσι σταδιακά προκλήθηκε ένα τεράστιο ρήγμα στο μακροχρόνιο καθεστώς του αναλφαβητισμού που επικρατούσε.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Οι Φοίνικες και το αλφάβητο, neoskosmos.com, διαθέσιμο εδώ
- The Phoenician Alphabet & Language, worldhistory.org, διαθέσιμο εδώ
