Της Αλεξίας Κυριαζοπούλου,
Μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και την πτώση της ναζιστικής Γερμανίας οι ΗΠΑ εξελίχθηκε σε υπερδύναμη, εκτός από οικονομική και στρατιωτική ισχύει είχε στην κατοχή της ένα μοναδικό όπλο, την ατομική βόμβα. Όμως υπέβοσκε μια ανησυχία καθώς στην άλλη άκρη του πλανήτη η ΕΣΣΔ εξελισσόταν διαρκώς ασκώντας επιρροή στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, οι Αμερικάνοι θέλοντας να προστατεύσουν τα συμφέροντα τους σε παγκόσμιο επίπεδο άρχισαν έναν διαρκή αγώνα κατά του κομμουνισμού. Στο εσωτερικό της χώρας ξέσπασε ένα κύμα διωγμών εναντίον όλων όσων δήλωναν ή θεωρούνταν κομμουνιστές και εμπνευστής του ο ίδιος ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Χάρρυ Τρούμαν. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ’50 η ΕΣΣΔ αναπτύχθηκε οικονομικά και πλέον είχε στην κατοχή της, την δική της ατομική βόμβα έτσι αναμφισβήτητα πια αποτελούσε έναν σημαντικό εχθρό. Άραγε ήταν εφικτό δύο τόσο μεγάλες δυνάμεις να συμπράξουν;
Οι δυο αυτές δυνάμεις ήταν αντίθετες σε πολλά επίπεδα και ανταγωνίζονταν οικονομικά, πολιτικά, ιδεολογικά και πολιτιστικά. Η ύπαρξη δύο υπερδυνάμεων στον κόσμο οδήγησε στον διπολισμό, ένα σύστημα διεθνών σχέσεων που ισορροπούσε σε δύο πόλους, τις ΗΠΑ και την ΕΣΣΔ. Η αντιπαράθεση αυτή οδήγησε σε μια μαύρη περίοδο για την παγκόσμια ιστορία, πρόκειται για την αρχή του ψυχρού πολέμου. Ακολούθησε το «δόγμα Τρούμαν», η πολιτική ιδέα του Αμερικανού Προέδρου σύμφωνα με την οποία οι Ηνωμένες πολιτείες θα βοηθήσουν οποιαδήποτε χώρα απέτρεπε την επικράτηση του κομμουνισμού στο έδαφος της, το «δόγμα Τρούμαν» εφαρμόστηκε και στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου μεταξύ των ετών 1946-1949, όπου οι Αμερική ενίσχυσε οικονομικά και υλικά της ελληνικές ένοπλες δυνάμεις εναντίον των Ελλήνων κομμουνιστών. Κατά την πρώτη φάση του ψυχρού πολέμου η ηττημένη Γερμανία διαμελίστηκε σε Ανατολική και Δυτική υπό την ηγεσία της σοβιετικής Ένωσης και των δυτικών συμμάχων αντίστοιχα. Ο ψυχρός πόλεμος χώρισε την Ευρώπη μεταξύ των καπιταλιστών κρατών της Δύσης και της σοβιετικής κυριαρχίας στην ανατολή το 1961 το τείχος του Βερολίνου, το «τείχος της ντροπής» όπως το αποκαλούσαν οι Γερμανοί της δυτικής πλευράς έγινε ορατό σύμβολο αυτής της διαίρεσης.
Οι δεκαετίες 1950-1960 χαρακτηρίστηκαν από σημαντικές διπλωματικές και στρατιώτες συγκρούσεις, η ίδρυση του ΝΑΤΟ από τους Αμερικανούς έφερε ως απάντηση το σύμφωνο της Βαρσοβίας από την μεριά της σοβιετικής Ένωσης, ο πόλεμος της Κίνας με την επικράτηση του Μάο Τσε Τουνγκ, ο πόλεμος στην Κορέα που είχε ως αποτέλεσμα της δημιουργία δύο κρατών, της κομμουνιστικής βόρειας Κορέας και της Νότιας συμμάχου των ΗΠΑ και τέλος η κρίση της Κούβας όπου το 1962 η ΕΣΣΔ αποφάσισε να εγκαταστήσει πυραύλους στο νησί με την σύμφωνη γνώμη του νέου Κουβανού ηγέτη Φιντέλ Κάστρο, ένα σχέδιο που αν πραγματοποιούταν ένας Γ’ παγκόσμιος πόλεμος ήταν προ των πυλών.
Ο πόλεμος στη Κορέα και η κρίση της Κούβας ανέδειξαν τον κίνδυνο για έναν παγκόσμιο πυρηνικό πόλεμο με ολέθριες συνέπειες, το 1962 με πρωτοβουλία των ΗΠΑ, ΕΣΣΔ και Βρετανίας υπογράφθηκε η Συνθήκη Απαγόρευσης των Πυρηνικών Δοκιμών (Test Ban Treaty), που περιόριζε τις πυρηνικές δοκιμές μόνο σε υπόγειες εκρήξεις. Η πτώση από την εξουσία της Σοβιετικής Ένωσης του Χρουστσόφ, βοήθησε περαιτέρω στο να υπάρξει πιο ήρεμο κλίμα στις σχέσεις των δύο συνασπισμών. Στη νέα ηγεσία της ΕΣΣΔ, ξεχώρισε ως ισχυρός άνδρας ο Leonid Brezhnev, ως πρώτος γραμματέας του ΚΚΣΕ. Η ηγεσία Μπρέζνιεφ σηματοδοτεί της ολοκλήρωση της μετατροπής της χώρας σε «συντηρητική» διεθνή δύναμη. Η νέα ηγεσία των Σοβιετικών, απέφευγε πλέον σχολαστικά να εμπλακεί σε μείζονες κρίσεις με τους Δυτικούς, έτσι εγκαινιάζεται μια περίοδος ύφεσης η οποία όμως δεν κράτησε πολύ, ότι ακολούθησε αποτελεί το μεγαλύτερο έγκλημα κατά της ανθρωπότητας.
Η δεύτερη φάση του ψυχρού πολέμου σπιλώθηκε από τον πόλεμο του Βιετνάμ, η αντιπαλότητα μεταξύ ΗΠΑ και ΕΣΣΔ επεκτάθηκε στην νοτιοανατολική Ασία, από το 1964 η ΗΠΑ υποστήριζαν ανοιχτά του νοτίου Βιετνάμ και άρχισαν να δεσμεύουν περισσότερους στρατιώτες και υλικό ενάντια στα κομμουνιστικά στρατεύματα του βορειοβιετναμέζου ηγέτη Χο Τσι Μινχ και των ανταρτών Βιετκόνγκ, οι οποίοι πολεμούσαν στον νότο, έχοντας την υποστήριξη των σοβιετικών. Μετά την δολοφονία του Kennedy, τον Νοέμβριο του 1963 και την ανάληψη της προεδρίας από τον Αντιπρόεδρο Lyndon Johnson, οι ΗΠΑ ενεπλάκησαν όλο και περισσότερο στον πόλεμο του Βιετνάμ. Ο πόλεμος του Βιετνάμ ήταν ίσως η μεγαλύτερη ένοπλη σύγκρουση μεταξύ Δύσης και Ανατολής κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Θεωρητικά η μάχη ήταν μεταξύ του Δημοκρατικού Στρατού του Βιετνάμ (Βόρειο Βιετνάμ) και της Δημοκρατίας του Βιετνάμ (Νότιο Βιετνάμ).
Στην πραγματικότητα, όμως, ήταν ένας πόλεμος μέσω αντιπροσώπων μεταξύ των ΗΠΑ και της ΕΣΣΔ, ένας από τους πολλούς που έγιναν λόγω της απροθυμίας των υπερδυνάμεων να εμπλακούν σε απευθείας πόλεμο μεταξύ τους που ίσως θα κατέληγε σε πυρηνική καταστροφή. Αμερικανοί στρατιώτες είχαν ήδη εμπλακεί από το 1959, αλλά σε μεγάλους αριθμούς κατέφθασαν κατά το 1965. Στο Βιετνάμ οι Αμερικανοί έκαναν εκτεταμένη χρήση βομβών ναπάλμ και λευκού φωσφόρου, η πολυδάπανη ανάμειξη των Αμερικανών στον εμφύλιο πόλεμο του Βιετνάμ έγειρε έντονες αντιδράσεις και διαμαρτυρίες, τόσο στο εσωτερικό των ΗΠΑ όσο και στην Ευρώπη δημιουργήθηκε ένα γενικότερο κλίμα αντιαμερικανισμού παγκοσμίως. Ο πόλεμος έληξε τρία χρόνια αργότερα το 1967 με την συντριπτική ήττα των ΗΠΑ, τα σημάδια που άφησε ο πόλεμος στο Βιετνάμ όσον αφορά τις ανθρώπινες απώλειες και την οικολογική καταστροφή είναι ανεξίτηλα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Young John (2015), Η Ευρώπη του Ψυχρού Πολέμου 1945 – 1991 (μτφρ Δεμερτζίδης Γιώργος), Αθήνα: Πατάκη
- Χατζηβασιλείου Ευάνθης (2001), Εισαγωγή στην ιστορία του μεταπολεμικού κόσμου, Αθήνα: Πατάκη
- John Merriman (2022), Ιστορία της νεότερης Ευρώπης από την Αναγέννηση μέχρι σήμερα (μτφΡ. Ανδρέας Κίκηρας, επιμ. Ιάκωβος Μιχαηλίδης), εκδ: Πεδίο
- Σαράντης Αθανασίου (2021), Οι Ηνωμένες πολιτείες και η Λατινική Αμερική στην διάρκεια του ψυχρού πολέμου 1945-1991, dspace.lib.uom.gr, διαθέσιμο εδώ.
- Κωνσταντίνος Χατζηκώστας (2018), Σχέσεις Δυτικής και Ανατολικής Ευρώπης 1945-1991, dspace.lib.uom.gr, διαθέσιμο εδώ.
