Του Χαράλαμπου Βελλιανίτη,
Οι επαναπροωθήσεις προσφύγων, γνωστές με τον αγγλικό όρο “pushbacks”, απαγορεύονται ρητά από το διεθνές και ευρωπαϊκό δίκαιο και η απαγόρευση αυτή αποκρυσταλλώνεται, κυρίως, στο άρθρο 33 της Συνθήκης της Γενεύης και το άρθρο 1 (με τη μεσολάβηση του πρωτοκόλλου του 1967) που αποτυπώνει τον ορισμό του πρόσφυγα επικαιροποιημένο. Είναι προφανές πως στην σύγχρονη ευρωπαϊκή πραγματικότητα και ιδιαίτερα στη χώρα μας, η οποία λαμβάνει το 16% των αιτούντων άσυλο στην Ευρώπη, το προσφυγικό/ μεταναστευτικό αποτελεί ένα νέο ζήτημα που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε.
Το ευρωπαϊκό συμβούλιο, μαζί με το συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, για το 2022 έχει καταγράψει 962.160 αιτήσεις ασύλου, ενώ τα αντίστοιχα στατιστικά κορυφώνονταν την περίοδο 2015-16. Κύριες χώρες εισόδου των αιτούντων είναι οι Συρία, Αφγανιστάν, Τουρκία, Βενεζουέλα, από τις οποίες προέρχεται το 40%. Το 2023 από τους αιτούντες 254.900 ήταν παιδιά, σύμφωνα με τη Eurostat. Η Ελλάδα το 2022 δέχτηκε 31.375 αιτούντες. Για τους παράτυπους μετανάστες (όσοι δεν πληρούν τα κριτήρια ορισμού του πρόσφυγα – Αρθρ. 1 συνθήκη της Γενεύης) η ΕΕ έχει υπογράψει 18 συμφωνίες επανεισόδου με 79 χώρες της Αφρικής, της Καραϊβικής και του Ειρηνικού, με τους κανονισμούς νόμιμων επαναπροωθήσεων να επικαιροποιούνται στις 7/07/2019 από το συμβούλιο της ΕΕ.
Πρόσφατα, ήρθε στο διεθνές προσκήνιο μια νέα κατηγορία για επαναπροωθήσεις προσφύγων από τις ελληνικές αρχές, οι οποίες είχαν υποχρέωση να τους διασώσουν και να τους περισυλλέξουν, προερχόμενη από το βρετανικό BBC. Συγκεκριμένα, παρουσιάζονται 15 περιστατικά με 43 τουλάχιστον θανάτους να λαμβάνουν χώρα σε αυτά. Στα άτομα που έδωσαν μαρτυρίες, πάνω στις οποίες βασίστηκε το δημοσίευμα του βρετανικού μέσου, βρίσκονται πρόσφυγες, συγκεκριμένα από το Καμερούν, τη Συρία, μέλη ΜΚΟ, στελέχη της τουρκικής ακτοφυλακής, όπως επίσης και δημοσιεύματα τοπικών μέσων.
Οι περισσότερες μαρτυρίες, σύμφωνα και με το BBC, δεν μπορούν να επαληθευτούν, διότι πολλοί μάρτυρες είναι δύσκολο να εντοπιστούν ή αρνούνται να μιλήσουν δεύτερη φορά. Στο δημοσίευμα, γίνεται λόγος για διπλή δολοφονία προσφύγων, με αίτιο τον πνιγμό, από άνδρες του λιμενικού, αφού πρώτα τους δέσανε με χειροπέδες. Ένα άλλο περιστατικό που περιγράφεται είναι εκείνο που θέλει μυστικούς αστυνομικούς, ασφαλίτες, ακόμα και μέλη των ενόπλων δυνάμεων να καταστρέφουν βιντεοληπτικό υλικό τέτοιων γεγονότων από Αυστριακό ακτιβιστή, ονόματι Φαγιάντ Μουλά. Τέλος, αναφορά γίνεται και σε πληροφορία που απέσπασε η δημοσιογράφος Ραμί Βαν Μπάαρσεν από μέλος των ειδικών δυνάμεων, το οποίο τοποθετεί το γραφείο του Υπουργού ως ιθύνων πίσω από τις ενέργειες αυτές.
Το λιμενικό σώμα, στις κατηγορίες αυτές, που προκάλεσαν και την αντίδραση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, δήλωσε ότι 251.543 υπήκοοι τρίτων χωρών έχουν διασωθεί (φέτος) εξαιτίας της επέμβασης των αξιωματικών του σε 6.185 περιστατικά και ότι οι όποιες ενέργειές του γίνονται βάσει των συνθηκών UNCLOS (δίκαιο της θάλασσας), SOLAS (συνθήκη για την ασφάλεια της ζωής στη θάλασσα) και SAR (συνθήκη για την έρευνα και διάσωση στη θάλασσα).
Αντίστοιχες κατηγορίες για εγκληματικές πράξεις είχαν τελευταία διατυπωθεί στις 14/06/23, με το ναυάγιο αλιευτικού πλοίου που μετέφερε πρόσφυγες ανοικτά της Πύλου, το οποίο φαίνεται να προκλήθηκε από αμέλεια ή προσπάθεια ρυμούλκησής του από περιπολικό σκάφος του Λιμενικού. Με τη ζώνη ευθύνης Ιταλίας και Μάλτας να απέχουν 50 και 70 ν.μ. αντίστοιχα από το σημείο, οι λιμενικές αρχές υποστηρίζουν ότι δεν θα μπορούσαν να τους ρυμουλκήσουν μέχρι εκεί χωρίς να τους προλάβει το ξημέρωμα και κατά συνέπεια να γίνει αντιληπτή η προσπάθεια αυτή από τα αεροσκάφη της FRONTEX που επιτηρούν την περιοχή.
Οι κατηγορίες στη δεδομένη στηρίζονται σε 9 μάρτυρες, επιζήσαντες, οι οποίοι διατύπωσαν τις κατηγορίες μόνο στις καταθέσεις τους στον ανακριτή και όχι αρχικά στα όργανα της ακτοφυλακής, αφού είχαν μεταφερθεί στο κέντρο της Μαλακάσας και είχαν προσεγγιστεί από δικηγόρους και μέλη ΜΚΟ. Αντίθετα με τις δηλώσεις τους φαίνεται να είναι τα βίντεο από το κινητό τηλέφωνο του κυβερνήτη του περιπολικού και από το αεροπλάνο της FRONTEX, Seagal, που δείχνουν το πλοίο να κινείται κανονικά, με ανοικτές μηχανές, παρά το αίτημα βοηθείας λόγω βλάβης κινητήρων που εξέπεμψε στις 1:40. Επίσης, το πλοίο που διατάχθηκε να παράσχει βοήθεια στις 15:30 (νωρίτερα), δεξαμενόπλοιο Faithful Warrior, δήλωσε πως το πλήρωμα του αλιευτικού δεν τη δέχονταν.
Έρευνα που διεξήχθη από το ερευνητικό κέντρο Forensic Architecture και Forensis, με έδρα το Goldsmiths του πανεπιστημίου του Λονδίνου και το Forensis, καταγράφει καταγγελίες για 1.018 pushbacks το 2022 στο Αιγαίο, με τις περισσότερες (386) να γίνονται πλησίον της Λέσβου και οι υπόλοιπες στις περιοχές κοντά στα νησιά Σάμος, Χίος, Κως, Ρόδος. Το ενδιαφέρον είναι ότι η έρευνα παρουσιάζει την εμπλοκή του ευρωπαϊκού οργανισμού συνοριοφυλακής, FRONTEX, σε 122 περιστατικά, με γνώση για επιπλέον 400, τα οποία στα αρχεία του χαρακτηρίζονται ως «αποτροπές εισόδου». Γνώση, τέλος, φαίνεται να είχε και γερμανικό πλοίο του ΝΑΤΟ που περιπολούσε στην περιοχή.
Εγχώρια, η Εθνική Επιτροπή για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, για τις τελευταίες καταγγελίες, όπως και για αντίστοιχες του 2017, ως ανεξάρτητη αρχή, έχει εκδώσει καταδικαστικές ανακοινώσεις και καλεί τις αρχές να σέβονται τη Συνθήκη της Γενεύης.
Σημειωτέων ότι ο τουρισμός, με στοιχεία του 2016, οπότε και αυξήθηκαν οι προσφυγικές ροές, πλήττεται σοβαρά, με την τουριστική εικόνα της Ελλάδας, όπως τη θεωρεί το 40% των Βρετανών, Γερμανών και Αμερικανών τουριστών, να πλήττεται, με βάση των Σύνδεσμο Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων. Επίσης, με την ανακοίνωση δημιουργίας hot spot στη Λέρο, οι προκρατήσεις στο νησί μειώθηκαν κατά 30%, πλήττοντας την τοπική οικονομία.
Συνεπώς και δίχως καμία πρόθεση δικαιολόγησης δολοφονικών ενεργειών, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, σε τέτοιες περιπτώσεις, όπως και τα ξένα μέσα, θα πρέπει να μην βιάζονται να καταδικάσουν, μιας και μπορεί να πρόκειται για ψεύτικες κατηγορίες εξυπηρέτησης συμφερόντων κυκλωμάτων λαθροδιακινητών, όπως τονίζει το Ελληνικό Λιμενικό ή και απλά καιροσκοπικές εκμεταλλεύσεις των δεινών αυτών καταστάσεων, από επιφανή άτομα, όπως ήταν η περίπτωση της μικρής Μαρίας στον Έβρο, που προέβαλε το γερμανικό περιοδικό Spiegel, με βάση καταθέσεις της influencer Μπαϊνάα, είδηση που αποδεικτικέ ψευδής, βάσει της ολλανδικής εφημερίδας Neue Zurcher Zeitung και του ακόλουθου κατεβάσματος 3 σχετικών άρθρων και 1 podcast από το Spiegel.
Τέλος, η επιτροπή θα πρέπει να επικεντρωθεί, όπως και ο ξένος Τύπος, στις χώρες που κρατούν κλειστά τα σύνορά τους ή επιβάλλουν εξονυχιστικούς ελέγχους σε αυτά, παραβιάζοντας τους όρους του χώρου Schengen, με εμφανές παράδειγμα την Ουγγαρία, που καταδικάστηκε σχετικώς με απόφαση το 2024. Η πίστη στους ελληνικούς θεσμούς, ιδίως σε ζητήματα τόσο λεπτά, που εσφαλμένα μπορεί να πλήττουν την εθνική εικόνα, είναι απαραίτητη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Έρευνα αποκαλύπτει 1.018 επαναπροωθήσεις προσφύγων από τις ελληνικές Αρχές, govwatch, διαθέσιμο εδώ
- BBC: Καταγγελίες κατά του Λιμενικού για pushbacks και θανάτους μεταναστών, Καθημερινή, διαθέσιμο εδώ
- NZZ: Η «Μαρία του Έβρου» αποδείχθηκε «η μεγαλύτερη υπόθεση fake news» για το Spiegel, Καθημερινή, διαθέσιμο εδώ
- Ναυάγιο στην Πύλο: Τα σχοινιά, τα βίντεο και οι αντιφατικές μαρτυρίες, Καθημερινή, διαθέσιμο εδώ
- Τα hot spots έρχονται οι τουρίστες όχι, CNN Greece, διαθέσιμο εδώ
