Της Μιχαέλας Βαλερά,
Σκεπτόμενοι για το ποια θα μπορούσε να είναι μια από τις χειρότερες καταστάσεις που μπορεί να βιώσει ένα άτομο, δεν θα δίσταζα να αναφέρω την αδυναμία δημιουργίας και ανάκτησης αναμνήσεων. Η ικανότητά μας αυτή να ανακαλούμε και να διαμορφώνουμε αναμνήσεις, αποτελεί καταλυτικό στοιχείο της ταυτότητάς μας και αν απολεσθεί είναι πιθανό να πάσχουμε από ένα σύνδρομο που ονομάζεται σύνδρομο Wernicke-Korsakoff. Και ναι… η αμνησία δεν οφείλεται πάντα στη γεροντική άνοια ή στην νόσο του Αλτσχάιμερ. Αντίθετα, το σύνδρομο Wernicke-Korsakoff πρόκειται για μια χρόνια νευροψυχιατρική διαταραχή που στα τελικά της στάδια μπορεί να αποβεί νευροεκφυλιστική και μοιραία για τον ασθενή.
Εστιάζοντας, για αρχή, στην ονομασία του συνδρόμου, η διαταραχή περιλαμβάνει δύο ονόματα (Wernicke και Korsakoff) που δεν πρόκειται για διαφορετικές καταστάσεις, αλλά για διαφορετικά στάδια της ίδιας νόσου. Η εγκεφαλοπάθεια Wernicke αντιπροσωπεύει την οξεία φάση της διαταραχής και συνήθως τα πρώιμα στάδια της νόσου, κατά τα οποία ο ασθενής μπορεί να εμφανίσει αταξία, σύγχυση και οφθαλμοπληγία. Αν δεν αντιμετωπιστεί εγκαίρως, εξελίσσεται στο αμνησιακό σύνδρομο Korsakoff, κατά το οποίο το άτομο πρόκειται να εμφανίσει με την πάροδο του χρόνου συμπτώματα όπως η μυθομανία, η αδυναμία ανάκλησης και δημιουργίας αναμνήσεων, υποθερμία και, τελικά, κώμα.
Η ανεπάρκεια βιταμίνης Β1, ή κοινώς θειαμίνης, αποτελεί το βασικότερο παθοφυσιολογικό αίτιο της νόσου. Τα ένζυμα που είναι υπεύθυνα για τον μεταβολισμό των ουσιών στα κύτταρα του εγκεφάλου χρησιμοποιούν ως καύσιμο τη θειαμίνη και χωρίς αυτή, η μηχανή μπορεί τελικά να υποστεί μια μη αναστρέψιμη μιτοχονδριακή βλάβη, σε περίπτωση χρόνιας ανεπάρκειας. Ένα μονοπάτι πρωτεύουσας σημασίας για τη σωστή λειτουργία του εγκεφάλου είναι το μονοπάτι του μεταβολισμού του πυροσταφυλικού οξέος, με τη θειαμίνη να διαδραματίζει ρόλο πρωταγωνιστή. Όταν οι ποσότητές της ανεπαρκούν, το γαλακτικό οξύ (παράγωγο του πυροσταφυλικού οξέος) συσσωρεύεται στον εγκέφαλο και μπορεί να προκαλέσει εγκεφαλικό οίδημα και απώλεια νευρώνων.
Η χρόνια κατανάλωση αλκοόλ συνδέεται άμεσα με το σύνδρομο, διότι αποτελεί βασικό παράγοντα νευροτοξικότητας. Η γνωστική εξασθένιση που προκαλείται από το οινόπνευμα γενικά, στη συγκεκριμένη περίπτωση οφείλεται στη δράση του να παρεμβαίνει, μειώνοντας την απορρόφηση της θειαμίνης από το γαστρεντερικό και στη συνέχεια εμποδίζοντας την αποθήκευσή της από το ήπαρ. Η ετερογένεια της νόσου δεν σταματά μόνο σε αυτά τα αίτια, καθώς έχουν ακόμη κατηγορηθεί η κακή διατροφή, οι διατροφικές και ψυχικές διαταραχές, ο εμετός, η χημειοθεραπεία και ο καρκίνος.
Το αλκοόλ συνεχίζει να κρατά τη σκυτάλη σε έναν αγώνα δρόμου που το τελικό έπαθλο είναι η αξιοποίηση της θειαμίνης. Η αιθυλική αλκοόλη επιδρά στο νευρικό σύστημα, αρχικά, ενισχύοντας τους ανασταλτικούς υποδοχείς του GABA και αναστέλλοντας τους διεγερτικούς υποδοχείς του γλουταμινικού οξέος. Η παρατεταμένη και συνεχής κατανάλωσή της αλλάζει τις ισορροπίες, καταστέλλοντας τα ανασταλτικά και ενεργοποιώντας τα διεγερτικά μηνύματα. Αυτός είναι και ο λόγος που οι αλκοολικοί σε περίπτωση ξαφνικής διακοπής της «αγωγής» τους εμφανίζουν στερητικό σύνδρομο. Όταν, λοιπόν, το άτομο εκτίθεται επανειλημμένα στο αλκοόλ, βρίσκεται σε μια μόνιμη διέγερση χάρη στην παρουσία γλουταμινικού οξέος που σταδιακά προκαλεί νευρωνική βλάβη. Συνδυαστικά, η ανεπάρκεια θειαμίνης προκαλεί επίσης υπερβολική απελευθέρωση γλουταμινικού οξέος και έτσι συναθροίζεται η πιθανότητα ανάπτυξης νευροτοξικότητας.
Η βασική θεραπευτική προσέγγιση, όπως θα περίμενε κανείς, είναι η αναπλήρωση της θειαμίνης. Ένα τυπικό θεραπευτικό σχήμα σε οξεία φάση είναι η χορήγηση 500 mg – 1500 mg ενδοφλεβίως, τρεις φορές την ημέρα για τουλάχιστον 3 ημέρες. Σημαντική είναι και η συμπληρωματική χορήγηση μαγνησίου για τη βέλτιστη ενζυματική λειτουργία. Η υπογλυκαιμία, βασικό σύμπτωμα του αλκοολισμού, χρήζει άμεσης διόρθωσης, εξίσου και η διαταραχή του ισοζυγίου των ηλεκτρολυτών.
Πράγματι, αυτό το σύνδρομο με επιπολασμό που προσεγγίζει το 2% του παγκόσμιου πληθυσμού, δυστυχώς ανήκει σε αυτές τις περιπτώσεις υποδιάγνωσης. Ειδικά σε περιπτώσεις μη αλκοολικών ασθενών, τα ποσοστά λανθασμένης διάγνωσης αγγίζουν το 94%. Τι υποδηλώνουν τελικά αυτά τα ποσοστά; Μήπως, τελικά, η καλύτερη λύση μαζί με τη διακοπή του αλκοόλ για τους ασθενείς να είναι και το τέλος της ημιμάθειας για το υγειονομικό προσωπικό;
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- The Evolution and Treatment of Korsakoff’s Syndrome, Springer Link, διαθέσιμο εδώ
- Wernicke-Korsakoff Syndrome, NIH, διαθέσιμο εδώ
- Korsakoff Syndrome, NIH, διαθέσιμο εδώ
