Του Νίκου Λυκομήτρου,
Η αναγέννηση των Τιμουριδών ορίζεται ως μια περίοδος αρχιτεκτονικών, επιστημονικών, πολιτιστικών και μη εξελίξεων που έλαβαν χώρα τον 15ο αιώνα και τον 16ο αιώνα στην αυτοκρατορία των Τιμουριδών, στο σημερινό Ουζμπεκιστάν και την γύρω περιοχή.
Η αυτοκρατορία των Τιμουριδών αναδύθηκε με κέντρο την Μπουχάρα και την Σαμαρκάνδη τον 14ο αιώνα. Ο Ταμερλάνος, ιδρυτής της αυτοκρατορίας, ήταν ένας τοπικός βασιλιάς σε μια περιοχή στο σημερινό Ουζμπεκιστάν, και μετά το 1370 άρχισε την κατάκτηση εκτεταμένων περιοχών στην Κεντρική Ασία και όχι μόνο. Οι μάχες για την επέκταση των Τιμουριδών κόστισαν πολύ σε ανθρώπινο πληθυσμό. Η αυτοκρατορία αυτή εκτεινόταν από την Μικρά Ασία έως την Δυτική Κίνα στην ακμή της στις αρχές του επόμενου αιώνα. Ήταν ένας από τους μεγαλύτερους κατακτητές του κόσμου και κατάφερε να δημιουργήσει μια αυτοκρατορία ξεκινώντας από ένα τοπικό βασίλειο ενός τουρκομογγολικού φύλου στο σημερινό Ουζμπεκιστάν. Έτσι με την ευημερία που δημιουργήθηκε για τις κεντρικές περιοχές, υπήρξε η δυνατότητα πολιτιστικής ανάπτυξης. Παράλληλα οι Τιμουρίδες μετέφεραν αρκετούς καλλιτέχνες και τεχνίτες είτε ως αιχμάλωτοι πολέμου είτε ήρθαν από μόνοι τους, συμβάλλοντας στην καλλιτεχνική ανάπτυξη που θα ακολουθούσε.
Ο γιος του Ταμερλάνου Σαχρούχ και η γυναίκα του Γκοχαρσάντ ήταν οι θεμελιωτές της τιμουρίδικης αναγέννησης. Οι δύο τους προσκάλεσαν πολλούς διάσημους διανοούμενους του μουσουλμανικού κόσμου, ενώ ο γιος του Ουλουγμπέκ ήταν εξαίρετος αστρονόμος και θεμελίωσε σχολεία. Οι δυο τους ενθάρρυναν τους αυλικούς τους να συμμετάσχουν στην επιστημονική έρευνα. Η Σαμαρκάνδη είχε γίνει εκείνες τις μέρες το μορφωτικό κέντρο του ισλαμικού κόσμου. Επί Σαχρούχ η οικονομία ήταν σε άριστη κατάσταση. Η ανοικοδόμηση της Χεράτ στο σημερινό Αφγανιστάν και η θεμελίωση μαυσωλείων και ισλαμικών σχολείων, μαζί με την επανέναρξη των μαθηματικών και αστρονομικών μελετών, αποτελούν σημαντικά στοιχεία της αναγέννησης αυτής. Νέα αρχιτεκτονικά μνημεία στήθηκαν. Ο Τζαμσίντ αλ Κασί θεωρείται ο σπουδαιότερος μαθηματικός της εποχής στην περιοχή. Επί της βασιλείας του Ουλουγμπέκ έγιναν μελέτες πάνω στο μήκος των ουράνιων σωμάτων, την περιστροφή της γης και άλλα σημαντικά επιστημονικά κατορθώματα. Υπήρξε ακόμη και η εφεύρεση ενός πράγματος σαν αναλογικό υπολογιστή προκειμένου να μετριέται με ακρίβεια πότε θα γίνεται η σύνοδος των πλανητών, ενώ επιστήμονες όπως ο Αλί Κουστζί έπαιξαν σημαντικό ρόλο στον διαχωρισμό της αστρονομίας από την φυσική φιλοσοφία. Ο τελευταίος σουλτάνος του κράτους των Τιμουριδών Χουσαϊν Μπαϊκαρά ηγήθηκε μιας ακόμη επέκτασης του εκπαιδευτικού συστήματος και της μόρφωσης στον πληθυσμό, και γενικότερα στήριξε τις καλές τέχνες.
Οι Τιμουρίδες ηγέτες ήταν μεγάλοι προστάτες του βιβλίου και των τεχνών και έκαναν μεγάλες αναθέσεις σε συγγραφείς. Ο Αλισίρ Ναβαΐ είναι ένας από τους κύριους συγγραφείς που ανέδειξε η τιμουρίδικη αναγέννηση και που θεωρείται εθνικός ποιητής στο Ουζμπεκιστάν. Στο Χεράτ ήταν η περιοχή στην οποία συντελέστηκε η ακμή στην περσική ζωγραφική, ενώ στην εποχή των Τιμουριδών υπήρξαν κατακτήσεις και στην πυρίτιδα και σε άλλα υλικά πράγματα. Η Χεράτ, όπου ιδρύθηκε βιβλιοθήκη, θα μπορούσε να συγκριθεί με την Φλωρεντία της ιταλικής αναγέννησης, με την ζωγραφική σε μινιατούρα να σημειώνει έντονη ανάπτυξη. Η Χεράτ και η Σαμαρκάνδη ήταν τα κέντρα του περσικού πολιτισμού τότε. Όσον αφορά την ζωγραφική, επίσης αναπτύχθηκαν πολύ και οι τοιχογραφίες.
Σημαντικά χαρακτηριστικά της αναγέννησης των Τιμουριδών είναι τα τζαμιά, τα οποία περιέχουν τεράστιες προσόψεις, υψηλής ποιότητας μοτίβα και διάφορα καλλιγραφικά σχέδια. Χαρακτηριστικό στοιχείο της αρχιτεκτονικής είναι η χρήση σκοτεινών και ανοιχτών χρωμάτων, αλλά και μπλε χρώματος. Γνωστότερο παράδειγμα είναι το Ρεγκιστάν, ένα σύνολο 3 μεντρεσέδων στην Σαμαρκάνδη οι οποίοι χρησιμοποιούνταν ως εκπαιδευτικά κτήρια. Επίσης σημαντικό ήταν και το Ακσεράι, ένα Ανάκτορο του Ταμερλάνου το οποίο ήταν ιδιαίτερα επιμελημένο και ήταν ορατο από μακριά. Το μαυσωλείο του Γιασαβί και το τζαμί Μπιμπί Χανούμ, είναι άλλα αντιπροσωπευτικά κτήρια της περιόδου όπως και η χρήση μεγάλων θόλων και αψίδων στη διαμόρφωση του κτιρίου. Ακόμη και η γλώσσα τσαγατάι, η τουρκική γλώσσα της αυλής των Τιμουριδών έφτασε να ομιλείται από τους Οθωμανούς σουλτάνους, ενώ οι γυναίκες συμμετείχαν στην κατασκευή των κτιρίων και μπορούσαν να έχουν και ηγετικούς ρόλους. Η Τιμουρίδικη αναγέννηση αποτελεί το κέντρο της ισλαμικής αρχιτεκτονικής στην Κεντρική Ασία. Το Γκουρ-ι Αμίρ, το μαυσωλείο του Ταμερλάνου (χτίστηκε στα τέλη του 14ου αιώνα), έπαιξε σημαντικό ρόλο για την μετέπειτα εξέλιξη της αρχιτεκτονικής στην Κεντρική Ασία.
Η αναγέννηση των Τιμουριδών αποτελεί μια πολύ σημαντική φάση στην ιστορία της Κεντρικής Ασίας. Είχε, εκπαιδευτικά, αρχιτεκτονικά, επιστημονικά την βαρύτητα και μια σειρά από αποκαλύψεις οι οποίες δεν θα μπορούσαν να μην συγκριθούν με την ιταλική αναγέννηση δείχνοντας το επίπεδο της πολιτιστικής προόδου στην περιοχή. Η έλλειψη ιστορικής καταγραφής για την τιμουρίδικη αναγέννηση, της οποίας τους καρπούς κληρονόμησαν οι επόμενες μεγάλες δυνάμεις στο ισλαμικό κόσμο όπως η ισλαμική αυτοκρατορία της Ινδίας, της οποίας ο ιδρυτής καταγόταν από τους Τιμουρίδες, δείχνει το ιστορικό έλλειμμα στο οποίο έχει οδηγήσει η Δυτική κυριαρχία της ιστορίας η οποία παραμελεί αρκετά ενδιαφέροντα γεγονότα εκτός αυτής. Γενικότερα, μετά το τέλος του 15ου αιώνα και την πτώση των Τιμουριδών, η τιμουρίδικη καλλιτεχνική παράδοση υιοθετήθηκε από τις διάφορες λεγόμενες αυτοκρατορίες της πυρίτιδας του μουσουλμανικού κόσμου αποδεικνύοντας την επάρκεια και την πρόοδό της.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- TIMURID RENAISSANCE: THE ERA OF REVIVAL OF ART AND SCIENCE IN CENTRAL ASIA, eurocontinent.eu, Διαθέσιμο εδώ
- The Art of the Timurid Period (ca. 1370–1507), metmuseum.org, Διαθέσιμο εδώ
- Timurid Architecture and the Timurid Renaissance, architectureofcities.com, Διαθέσιμο εδώ
