Του Αντώνη Δεληολάνη,
Από τον 19ο αιώνα έως και σήμερα, η μορφή των κομμάτων στο μεγαλύτερο μέρος του δυτικού κόσμου διαμορφώνεται σύμφωνα με τις κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές συνθήκες, αλλά σίγουρα και με τις ιδιαιτερότητες κάθε χώρας. Αν θελήσουμε να κάνουμε μια σύντομη αναδρομή, κατηγοριοποιώντας τις μορφές των κομμάτων από τον 19ο αιώνα, θα μιλήσουμε για 4 βασικές κατηγορίες.
Από την παλαιότερη μέχρι την πιο πρόσφατη, συναντάμε τα κόμματα στελεχών, όταν τα πολιτικά δικαιώματα ήταν αρκετά περιορισμένα. Στο τέλος του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ού συναντάμε τα κόμματα μαζών, όπου συμβαίνει μεγαλειώδης αύξηση των πολιτικών δικαιωμάτων και της συμμετοχής της εργατικής τάξης. Αργότερα, και μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, κάνουν την εμφάνιση τους τα πολυσυλλεκτικά κόμματα, λίγο πιο απομακρυσμένα από ιδεολογικά και ταξικά όρια, με στόχευση στους «εναλλασσόμενους» ψηφοφόρους και σε ένα πιο ευρύ φάσμα πολιτών και απόψεων. Η τελευταία κατηγορία και αυτή που θα σταθούμε, αποτελούν τα κόμματα του κράτους ή όπως είναι πιο γνωστά, τα κόμματα «καρτέλ».
Ο νεοφιλελευθερισμός στα τέλη του 20ού και τις αρχές του 21ου αιώνα, η κρατική χρηματοδότηση και η μορφή που δίνει η καπιταλιστική οικονομική λογική στο φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης, σε συνδυασμό με τη συμμετοχή μεγάλων ιδιωτικών κεφαλαίων και συμφερόντων στην πολιτική, οδήγησαν σε αυτή τη νέα κατηγορία κρατικοδίαιτων κομμάτων. Αυτά τα κόμματα, λοιπόν, χαρακτηρίζονται από μια επαγγελματική πολιτική οργάνωση που υποβαθμίζει τα μέλη και ενδυναμώνει τεχνοκράτες, από μια απομάκρυνση από τα κοινωνικά συμφέροντα και έναν προσανατολισμό στη διαχείριση του κράτους. Επιπρόσθετα, μέσα σε αυτά τα κόμματα, η κυριαρχία της ηγεσίας και των ελίτ αυξάνεται, όπως αυξάνεται αναλόγως και η αυτονομία τους. Τέλος, ίσως το πιο σημαντικό χαρακτηριστικό αποτελεί το γεγονός ότι τα κόμματα εξουσίας μεταβάλλονται σε μηχανισμούς συντήρησης και υπεράσπισης του υπάρχοντος πολιτικού συστήματος, απομακρύνονται από τη βάση τους και εστιάζουν σε κρατικά και ιδιωτικά συμφέροντα και όχι στην υλοποίηση προγραμμάτων βάσει κοινωνικών ή ιδεολογικών στάσεων που συνεμφανίζουν με τούς ψηφοφόρους τους.
Στην Ελλάδα, τώρα, η χρηματοδότηση των κομμάτων από το κράτος ξεκίνησε το 1984 και οι υποστηρικτές αυτής της ιδέας πρότασσαν μια θετική προοπτική προστασίας των κομμάτων από μεγάλα ιδιωτικά κεφάλαια και συμφέροντα. Στην πραγματικότητα βέβαια, τα δύο μεγάλα κόμματα της εποχής (Ν.Δ. και ΠΑ.ΣΟ.Κ.) άρχισαν να συγκλίνουν όλο και περισσότερο μεταξύ τούς και να απομακρύνονται από την κοινωνία. Τη δεκαετία του 1990, αυτά τα κόμματα απογυμνώνουν κεντρικά όργανα, ενδιάμεσα πολιτικά όργανα και μέλη από διάφορες εξουσίες που κατείχαν, και στρέφονται σε μια επαγγελματική και «ελιτίστικη» πολιτική. Οι πελατειακές σχέσεις με επίκεντρο τον δημόσιο τομέα αυξάνονται, ενώ συχνό φαινόμενο αποτελούν οικονομικά και πολιτικά σκάνδαλα. Η εξάρτηση που έχουν αυτά τα κόμματα από τράπεζες δεν τους επιτρέπει να ασκούν και τον ανάλογο περιορισμό όταν απαιτείται από αυτές, καθώς τα κόμματα «ζουν» από τις τράπεζες.
Μπαίνοντας στη δεκαετία του 2000 τα δύο μεγάλα κόμματα εναλλάσσονται στην εξουσία, με όλο και πιο παρόμοια προγράμματα. Στόχος τους είναι η διαφύλαξη των κυρίαρχων νεοφιλελεύθερων πολιτικών και των κοινωνικών σχέσεων εξουσίας. Η διαφθορά σε οικονομία και πολιτική (Siemens, αγορά υποβρυχίων, Βατοπέδι, εξοπλιστικά προγράμματα 40 δισ. και πολλά άλλα) από τη δεκαετία του 1990 έως και το 2008 έχει συγκροτήσει ένα κράτος οπού τα κόμματα καρτέλ λειτουργούν ως εργαλεία κράτους, τραπεζών, μεγαλoκεφαλαίων και στην κοινωνία η δυσπιστία για αυτή την κατάσταση αυξάνεται. Φτάνουμε έτσι στην τελευταία δεκαπενταετία. Η έκρηξη της οικονομικής κρίσης, η υπογραφή μνημονίων, η διαχείριση της κατάστασης από τα κόμματα εξουσίας (Ν.Δ, ΠΑ.ΣΟ.Κ., ΣΥ.ΡΙΖ.Α.) απέδειξε με τον πιο σκληρό τρόπο ότι η καρτελοποίηση στη χώρα μας, αντί να λειτουργήσει για το καλό του κοινοβουλευτισμού και της δημοκρατίας (όπως πίστευαν κάποιες αισιόδοξες φωνές), πολύ περισσότερο λειτούργησε για το καλό των τραπεζών, ορισμένων κεφαλαιοκρατών και της εξουσίας. Τα μεσαία και κατώτερα στρώματα της κοινωνίας δεινοπάθησαν και ακόμα δεινοπαθούν.
Στις χρονιές αυτές έχουμε καταγράψει μεγάλες αποχές από εκλογικές διαδικασίες, όπως η πιο πρόσφατη στις Ευρωεκλογές, μεγάλες κινητοποιήσεις φοιτητών, εργαζομένων, συνταξιούχων για τους ελάχιστους πόρους που απορροφούν από το κράτος και μια στροφή σε κόμματα ακροδεξιάς (ΝΙΚΗ, ΣΠΑΡΤΙΑΤΕΣ), ακόμα και φασιστικά (Χρυσή Αυγή). Με λίγα λόγια, η καρτελοποίηση των κομμάτων στη χώρα μας, αντί να βοηθήσει τη δημοκρατία την υποβάθμισε, αντί να βοηθήσει την κοινωνία (εξάλλου τα κόμματα οφείλουν να στέκονται προστάτες της κοινωνίας πρωτίστως) την κατακερμάτισε και εν τέλει την επανακατασκεύασε με πολίτες απολιτικοποιημένους, απαισιόδοξους προς τα κόμματα εξουσίας και το πολιτικό σύστημα, «επαναστάτες» της ακροδεξιάς και κόμματα αποξενωμένα από την κοινωνία. Όσο τα κόμματα θα γέρνουν όλο και περισσότερο προς την πλευρά του κράτους, των τραπεζών και των ιδιωτικών συμφερόντων, τόσο θα απομακρύνονται από την κοινωνία και τη δημοκρατία. Όσο μεταβάλλονται σε κρατικά εργαλεία τόσο θα «σβήνουν» ως θεσμοί αντιπροσώπευσης και δημοκρατίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Πολιτικά κόμματα, εκλογές και κομματικό σύστημα, Οι μετασχηματισμοί της πολιτικής αντιπροσώπευσης 1990-2010, Χριστόφοφρος Βερναρδάκης, Εκδόσεις Σάκκουλα Α.Ε.,2011
- Eclass.uoa.gr. Πολιτικά κόμματα και κομματικά συστήματα, Μιχάλης Σπουρδαλάκης, διαθέσιμο εδώ
- ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ, HEYWOOD ANDREW, Εκδόσεις ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ, 2014
