Της Εμμανουέλας Λατολλάρι,
Ο Abraham Maslow γεννήθηκε το 1908 στη Νέα Υόρκη της Αμερικής. Ήταν ψυχολόγος και φιλόσοφος, γνωστός για τη θεωρία της ιεράρχησης των αναγκών, «θεωρία της αυτοπραγμάτωσης». Επηρεασμένος από υπαρξιακούς φιλοσόφους, πρόσφερε τεράστια επιρροή στον κλάδο της ανθρωπιστικής ψυχολογίας.
Ο Maslow θεωρούσε, πως οι άνθρωποι διαθέτουν μια φύση, εγγενώς, η οποία είναι καλή ή έστω ουδέτερη. Αυτό που κάθε άνθρωπος θα πρέπει να κάνει, είναι να ενθαρρύνει την εξέλιξη αυτής του της φύσης. Βέβαια, μια εξέλιξη και, κυρίως, μια υγιής εξέλιξη, μπορεί να πραγματοποιηθεί σε ένα αντίστοιχα υγιές περιβάλλον. Και αυτό θα πραγματοποιηθεί μέσα από την ελευθερία που είναι ικανό να προσφέρει το υγιές περιβάλλον. Αυτή είναι η θεωρία της αυτοπραγμάτωσης. Το έργο του Maslow θεωρείται ιδιαίτερα σημαντικό για την ιστορία και την πορεία της ψυχολογίας, καθώς άλλαξε τα έως τότε δεδομένα. Από την ενασχόληση με κυρίως ψυχοπαθολογικές βάσεις, η ψυχολογία στράφηκε σε πιο θετικές προσεγγίσεις. Η ανθρώπινη φύση αντιμετωπίζεται πλέον με αισιοδοξία, δίνοντας έμφαση στη δημιουργικότητα του ανθρώπου.
Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με τη θεωρία της αυτοπραγμάτωσης ή αλλιώς θεωρία της ιεράρχησης των αναγκών, τα κίνητρα των ανθρώπων επηρεάζονται από δυο παράγοντες. Τις βασικές ή στερητικές ανάγκες και τις μετά-ανάγκες ή εξελικτικές ανάγκες. Οι ανάγκες της πρώτης ενότητας ιεραρχούνται πρώτες, καθώς είναι πιο επείγουσες για την ανθρώπινη επιβίωση. Είναι βέβαια σημαντικό να σημειωθεί, πως η ιεράρχηση αυτή δεν είναι δεδομένη για όλους, καθώς υπάρχουν άτομα που τοποθετούν τις αξίες τους σε υψηλότερη βάση από οτιδήποτε άλλο. Για να προχωρήσει ο άνθρωπος προς τη δεύτερη ενότητα αναγκών και να φτάσει στην αυτοπραγμάτωση, θα πρέπει πρώτα να ικανοποιήσει την πρώτη. Όμως, για να επιδιώξει τις ανώτερες ανάγκες του, θα πρέπει να κατέχει ελευθερία. Ειδικότερα, ελευθερία να εκφραστεί, να αναζητήσει, να μάθει, ελευθερία να κάνει οτιδήποτε εκείνος επιθυμεί. Ο Maslow πίστευε πως οι άνθρωποι επιδιώκουν όντως ανώτερους στόχους, αφού ενδιαφέρονται για τη βελτίωσή τους. Έτσι, η κινητοποίηση προς την πραγμάτωση των στόχων αυτών θεωρείται δεδομένη. Οι σχέσεις αναγκών και κινήτρων είναι αλληλένδετες. Μια ανάγκη υπάρχει, όταν η κάλυψη της κινητοποιεί το άτομο να πράξει ή να νιώσει με συγκεκριμένο τρόπο. Η ικανοποίηση των αναγκών προσφέρουν, επομένως, το αίσθημα μιας πλήρους ζωής.
Οι βασικές ανθρώπινες ανάγκες αναφέρονται στις βιολογικές ορμές, την ασφάλεια, την αγάπη, το αίσθημα του ανήκειν και την εκτίμηση. Οι ανάγκες αυτές ονομάζονται επίσης και ως «στερητικές», καθώς η μη ικανοποίηση τους μπορεί να οδηγήσει το άτομο στο να νοσήσει. Οι βιολογικές ανάγκες περιλαμβάνουν ανάμεσα τους την πείνα/δίψα και τη σεξουαλική πράξη. Ο άνθρωπος αδυνατεί να προχωρήσει σε ανώτερες ανάγκες, εάν δεν ικανοποιήσει αυτές.
Εφόσον αυτές καλυφθούν, προχωρά σε ανάγκες, όπως η ανάγκη του για ασφάλεια. Στη κατηγορία αυτή, περιλαμβάνονται ανάγκες για προστασία, δομή, νομοτέλεια, τάξη, όρια, απαλλαγή από φόβους και άγχος. Παρατηρούμε την κοινωνική υπόσταση των παραπάνω εννοιών, όπου η ικανοποίηση τους μπορεί να γίνει πράξη μέσα σε ένα κοινωνικό πλαίσιο. Παρόμοια και η ανάγκη να νιώσει ότι ανήκει κάπου. Συνεχίζοντας, στην ανάγκη για αγάπη, ο Maslow την κατηγοριοποιεί σε δυο πλευρές: D-love και B-love. Η πρώτη, δηλαδή η «στερητική αγάπη» αναλύεται ως το εγωιστικό ενδιαφέρον αναζήτησης της αγάπης από τους άλλους σε αντιπαράθεση με τη δεύτερη, γνωστή ως «υπαρξιακή αγάπη» που δίνουμε. Ο Maslow αναφέρει ότι η υπαρξιακή αγάπη είναι ανώτερη της D-love και ικανοποιείται αργότερα, όταν ο άνθρωπος είναι πιο ώριμος και έτοιμος για αυτοπραγμάτωση. Παρόμοια, οι ανάγκες για εκτίμηση χωρίζονται σε δυο κατηγορίες. Αυτές που έχουν μια εσωτερική βάση και στηρίζονται στην προσωπικότητα και την ανεξαρτησία του ατόμου. Ενώ η άλλη κατηγορία εξαρτάται από την επιβεβαίωση του περίγυρου.
Εφόσον εκπληρωθούν οι παραπάνω ανάγκες, το άτομο είναι πλέον ικανό να ικανοποιήσει τις εξελικτικές του ανάγκες που θα τον οδηγήσουν στην αυτοπραγμάτωση και τη γνωστική κατανόηση του κόσμου και του ίδιου. Το στάδιο αυτό χαρακτηρίζεται από μια χροιά έντονου ρίσκου, αφού το άτομο ανακαλύπτει και βγαίνει από την φούσκα άνεσής του. Παρά τον φόβο για το άγνωστο το άτομο θα διακινδυνεύσει, εφόσον κατέχει τη θέληση για μια θετική εξέλιξη. Στο στάδιο αυτό υπάρχουν δυο καταστάσεις, στις οποίες μπορεί να υπάρξει ο άνθρωπος. Η κατάσταση Β-γνώσης και η κατάσταση D-γνώσης. Η πρώτη, κατάσταση γνώσης του εαυτού, χαρακτηρίζεται από την απουσία κριτικής διάθεσης, αυτοεπιβεβαίωση και έλλειψη μόχθου. Η D-γνώση αναφέρεται σε εμπειρίες που κατέχουν κριτική, δογματισμό και αποδοκιμασία του εαυτού και των άλλων. Οι γνώσεις αυτές έρχονται συχνά σε αντιπαράθεση και καθιστούν το άτομο ικανό να πάρει τις σωστές αποφάσεις σε κρίσιμες στιγμές. Η αποκορύφωση στο βίωμα τέτοιων εμπειριών προσφέρει στον άνθρωπο συναισθήματα πληρότητας ή ακόμα και έκστασης. Οι καταστάσεις αυτές, όμως, δεν είναι μόνιμες, χαρακτηρίζονται από μια παροδικότατα. Αυτή είναι που τους επιτρέπει να μην χάνουν τη «μαγεία» τους. Η μόνιμη ύπαρξη σε τέτοιες καταστάσεις θα ήταν επικίνδυνη για τον άνθρωπο. Η αυτοπραγμάτωση απαιτεί την ύπαρξη και συνεργασία και των δύο γνώσεων.
Η συμβουλευτική αποτελεί κλάδο που μπορεί να βοηθήσει τον άνθρωπο προς το ταξίδι για την αυτοπραγμάτωση. Με τη βοήθεια ειδικού, εντοπίζεται ο προβληματισμός του ατόμου και στη συνέχεια το στάδιο ικανοποίησης στο οποίο βρίσκεται, με βάση τον προβληματισμό του. Με τη διαδοχική ικανοποίηση όλων των αναγκών ο πελάτης φτάνει σταδιακά στην αυτοπραγμάτωση. Ο σύμβουλος βοηθάει το άτομο να αποκτήσει τις απαραίτητες δεξιότητες, ώστε να βασίζεται στις δικές του εμπειρίες και όχι πλέον στην καθοδήγηση του ή άλλα εξωτερικά ερεθίσματα.
Με την αυτοπραγμάτωση ο άνθρωπος απελευθερώνεται από αισθήματα ντροπής, άγχους και ενοχές, αφού αποδέχεται και κατανοεί τόσο τον εαυτό του όσο και τους άλλους. Αντιλαμβάνεται τον κόσμο γύρω του σε βάθος και βρίσκεται σε μια κατάσταση πληρότητας. Κατέχει τα χαρακτηριστικά ενός ψυχικά «υγειούς» ατόμου.
«Ποθούμε και φοβόμαστε να γίνουμε ο πραγματικός εαυτός μας.»
-Abraham Maslow
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Η Συμβουλευτική Ψυχολογία στην Εκπαίδευση, Μ. Μαλικιώση-Λοΐζου, Εκδόσεις Πεδίο, 2021
