Κίνα-Ταϊβάν: Ηγεμονία και ιμπεριαλισμός ή προσπάθεια διατήρησης του status quo και των κρατικών συμφερόντων;

Της Ελένης Μουλή,

Η Ταϊβάν ή αλλιώς η Δημοκρατία της Κίνας, είναι νησιωτικό, μερικώς αναγνωρισμένο, αυτόνομο, de facto κράτος της Ανατολικής Ασίας. Πρωτεύουσα του κράτους είναι η Ταϊπέι. Επίσημη γλώσσα του κράτους είναι η μανδαρινική. Στην Ταϊβάν υπάρχει ανεξιθρησκεία. Οι βασικότερες και συνηθέστερες θρησκείες είναι ο βουδισμός, ο ταοϊσμός και ο χριστιανισμός. Το πολίτευμα του κράτους είναι Ημιπροεδρική Δημοκρατία. Στην πολιτική, επικρατούν κυρίως δύο κόμματα (δικομματισμός), το Δημοκρατικό Προοδευτικό Κόμμα (DPP), και το Συντηρητικό Κόμμα ή αλλιώς το Κουομιντάνγκ. Το νησί είναι τεράστιος οικονομικός δρων στο διεθνές σύστημα, και η δεύτερη μεγαλύτερη αναπτυσσόμενη οικονομία της Ασίας, μετά την Ιαπωνία. Η Ταϊβάν είναι μέλος του Π.Ο.Ε., της Ο.Σ.Α., καθώς και άλλων παγκόσμιων οργανισμών. Ωστόσο, δεν είναι μέλος του Ο.Η.Ε., παρόλο που εκπροσωπούσε την Κίνα στα Η.Ε. έως και το 1971. Έκτοτε, την Κίνα στα Η.Ε. εκπροσωπεί η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας.

Τον 17ο αιώνα, η Ταϊβάν ήταν αποικία Ευρωπαίων. Αργότερα, πέρασε στον έλεγχο των Κινέζων, μέχρι και το 1895, όπου παραχωρήθηκε στην Ιαπωνία για πενήντα χρόνια. Μετά την ήττα της Κίνας στον Α΄ σινοιαπωνικό πόλεμο, η Κίνα υποχρεώθηκε να παραχωρήσει την Ταϊβάν και τα νησιά Πεσκαδόρες στην Ιαπωνία. Η Ταϊβάν, λοιπόν, έγινε ιαπωνική αποικία, με επίσημη γλώσσα τα ιαπωνικά. Στο νησί επικρατούσε αυστηρότητα από την ιαπωνική κυβέρνηση, ωστόσο παρατηρήθηκε και μεγάλος εκσυγχρονισμός. Κατασκευάστηκαν δρόμοι, γέφυρες, μεγάλα έργα και το νησί παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη. Το 1945, μετά την ήττα της Ιαπωνίας στον Β΄ Π.Π., η Ταϊβάν επιστράφηκε στην Κίνα. Την περίοδο εκείνη, καθώς και νωρίτερα, επικρατούσε πολιτική και κοινωνική αναταραχή στην Κίνα, εξαιτίας της διάχυσης του κομμουνισμού και της διάσπασης του κράτους σε εθνικιστές και κομμουνιστές.

Το παραπάνω συμβάν είχε ως απότοκο να ξεσπάσει το 1949 εμφύλιος πόλεμος στην Κίνα μεταξύ εθνικιστών και κομμουνιστών. Επικράτησαν οι κομμουνιστές. Κι έτσι προέκυψε η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας, στην οποία επικράτησαν οι κομμουνιστές, και η Δημοκρατία της Κίνας (Ταϊβάν), όπου μετανάστευσαν οι εθνικιστές. Το 1950, κυβερνούσε στην Ταϊβάν το Κουομιντάνγκ, που είχε ξεκινήσει ως στρατιωτική κυβέρνηση. Από το 1950 και για κάποιες δεκαετίες έως και το 1975, επικρατούσε ένα αυταρχικό καθεστώς στο νησί. Πάραυτα, σημειώθηκε ταχεία οικονομική ανάπτυξη, η οποία θεωρείται ως θαύμα της Ταϊβάν. Έκτοτε, η Ταϊβάν αποτελεί μία από τις πιο ταχέως αναπτυσσόμενες οικονομίες παγκοσμίως. Η οικονομία της στηρίζεται κυρίως στον τομέα υπηρεσιών (ασφάλιση, επιχειρηματικότητα, στέγαση, μεταφορές), καθώς ο ίδιος καλύπτει περίπου τα 2/3 του ΑΕΠ της.

Από τον κινεζικό εμφύλιο κι έπειτα, καθώς κι εξαιτίας του οικονομικού και κρατικού εκσυγχρονισμού της Ταϊβάν, οι σχέσεις των δύο κρατών άρχισαν να δυσχεραίνουν όλο και περισσότερο. Στο Πεκίνο είχαν συγκεντρωθεί όλοι οι κομμουνιστές, ενώ στην Ταϊπέι όλοι οι εθνικιστές. Η ιδεολογική αλλά και οικονομική απόκλιση των δύο περιοχών τις απομάκρυνε όλο και παραπάνω. Η Κίνα έβλεπε και συνεχίζει να βλέπει την Ταϊβάν ως μία από τις επαρχίες στις οποίες θα πρέπει αυτή να ασκεί τον έλεγχο και την εξουσία. Η Ταϊβάν, αντιθέτως, βλέπει τον εαυτό της ως ξεχωριστό κομμάτι από την Κίνα, κι επιζητά την αυτοδιοίκησή της, έως και την ανεξαρτησία της. Ανάλογα με το κόμμα που εκλεγόταν και εκλέγεται έως και σήμερα στην Ταϊβάν, κυμαίνεται και η στάση που θα κρατάει το νησί απέναντι στην Κίνα. Για παράδειγμα, αν εκλεγόταν το Δημοκρατικό Προοδευτικό Κόμμα, οι σχέσεις με την Κίνα ήταν περιορισμένες και εχθρικές, καθώς το κόμμα υποστήριζε την ταϊβανεζική ταυτότητα και την ανεξαρτησία. Αντιθέτως, αν εκλεγόταν το Κουομιντάνγκ, που ήταν πιο συντηρητικό κόμμα και υπέρμαχος της ενοποίησης με την Κίνα, οι διμερείς σχέσεις ήταν ισορροπημένες και δεν δημιουργούνταν εντάσεις.

Η Λ.Δ.Κ., επί εποχής του Ντεγκ Ξιαοπίνγκ (1980), μιλούσε για «μία χώρα, δύο πολιτικά συστήματα». Αυτή η πολιτική άφηνε το περιθώριο ελευθερίας και λήψης πρωτοβουλιών και αυτοδιοίκησης από την Ταϊβάν. Από το ΄90 και μετά, ωστόσο, έως και σήμερα, η Λ.Δ.Κ. μιλά για την «αρχή της μίας Κίνας» (one China principle). Σύμφωνα με την αρχή αυτή, υπάρχει μόνο μία Κίνα, η Λ.Δ.Κ., η Ταιβάν αποτελεί μέρος αυτής, και το Κομμουνιστικό Κόμμα της Κίνας είναι η μόνη νόμιμη κυβέρνηση. Το 1992, μάλιστα, υπογράφηκε και συμφωνητικό (consensus) από τα δύο μέρη, όπου αναγνώριζαν αμφότερα ότι υπάρχει μόνο μία Κίνα. Τα δύο μέρη, όμως, προσδιορίζουν διαφορετικά την έννοια της μίας Κίνας, κι έτσι υπάρχει ασυμφωνία.

Επιπροσθέτως, η Λ.Δ.Κ. έχει απαγορεύσει στην Δ.Κ. να συμμετάσχει σε διάφορους παγκόσμιους οργανισμούς, όπως ο Ο.Η.Ε.. Σήμερα, επικρατεί το καθεστώς της επικυριαρχίας στην Ταϊβάν. Με άλλα λόγια, η Ταϊβάν απολαμβάνει εσωτερικής αυτονομίας και αυτοδιοίκησης, ωστόσο ο έλεγχος της εξωτερικής πολιτικής πραγματοποιείται από την Λ.Δ.Κ.. Ο εν λόγω θεσμός θεωρεί την ανεξαρτητοποίηση της Ταϊβάν από την Κίνα «περίπτωση πολέμου» (casus belli). Αυτό σημαίνει πως αν η Ταϊβάν αποπειραθεί κάτι τέτοιο, η Κίνα θα επιτεθεί. Συνεπώς, το κύριο ζήτημα που διχάζει τα δύο κράτη είναι η ανεξαρτησία και η κυριαρχία της Ταϊβάν. Η Λ.Δ.Κ. επιδιώκει την ένωση των δύο μερών, και ακολουθεί την πολιτική της μίας Κίνας. Η Ταϊβάν παρόλο που πληροί τα κριτήρια της συνθήκης Μοντεβιδέο, για την θεώρησή της ως κυρίαρχο (sovereignty) κράτος που αμφισβητεί η Κίνα, δηλαδή έχει μόνιμο πληθυσμό, καθορισμένη έκταση, ενεργή κυβέρνηση, διπλωματικές σχέσεις με άλλα κράτη, δεν αναγνωρίζεται από τα περισσότερα κράτη ως κυρίαρχο ανεξάρτητο κράτος.

Σήμερα, τον 21ο αιώνα, οι διμερείς σχέσεις Κίνας – Ταϊβάν, συνεχίζουν να είναι τεταμένες. Η Κίνα ασκεί εκφοβισμό και εξαπολύει τρόμο στην Ταϊβάν με τους εξής τρόπους. Αρχικά, στέλνει αεροσκάφη παρακολούθησης και επιτήρησης, μαχητικά αεροσκάφη στον εναέριο χώρο της Ταϊβάν, και βομβαρδιστικά αεροπλάνα. Επιπροσθέτως, η Κίνα κάνει κυβερνοεπιθέσεις (cyberattacks) στο νησιωτικό κράτος, ενώ μη στρατιωτικά περιοριστικά μέτρα που ασκεί είναι η απαγόρευση τουρισμού, ο εκφοβισμός τρίτων κρατών (π.χ. Η.Π.Α.) που έχουν σχέσεις με την Ταϊβάν κ.λπ.. Για παράδειγμα, η Κίνα διέκοψε τις εμπορικές σχέσεις με την Λιθουανία, όταν η ίδια άνοιξε ταϊβανεζικά γραφεία και επιχειρήσεις στην πρωτεύουσά της.

Τέλος, μένει να αναρωτηθούμε για το αν η στάση αυτή και η πολιτική της Λ.Δ.Κ. αποτελεί δείγμα ιμπεριαλιστικών και ηγεμονικών τάσεων και επιθυμιών της ίδιας, ή αν είναι μία προσπάθεια διατήρησης του status quo και των συμφερόντων της. Ιστορικά και ιδεολογικά, η Ταϊβάν αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της Κίνας. Η Λ.Δ.Κ. διαμορφώθηκε ύστερα από μία μακρά περίοδο αυτοκρατοριών, πολέμων, συγκρούσεων και διαφορών με την Δύση, εθνικού διχασμού, εσωτερικής αστάθειας κ.λπ.. Αδιαμφισβήτητα όμως, σήμερα η κρατική της κυριαρχία περιλαμβάνει και τις αυτόνομες περιοχές της Ταϊβάν, του Θιβέτ, της Σιντζιάνγκ. Συνεπώς, προσωπικά θεωρώ πως η στάση της Κίνας πρέπει να ερμηνεύεται καλύτερα ως προσπάθεια να διατηρήσει την καθεστηκυία τάξη πραγμάτων και τα συμφέροντά της, προκειμένου να αποτελεί μια περιφερειακή και μεγάλη δύναμη στο διεθνές σύστημα.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• What’s behind China-Taiwan tensions?, BBC NEWS, διαθέσιμο εδώ