Του Θανάση Μάριζα,
Η «μάχη» για την αδειοδότηση των ιδιωτικών πανεπιστημίων στην Ελλάδα έχει, πλέον, λήξει. Νικητήριος αναδείχθηκε ο κυβερνητικός συνασπισμός της Νέας Δημοκρατίας, έπειτα από την υπερψήφιση του σχετικού νομοσχεδίου, τον περασμένο Μάρτιο. Έτσι, τα ιδιωτικά πανεπιστήμια αναμένεται να ανοίξουν τις πόρτες τους σε περίπου έναν χρόνο, πάνω στην ώρα για το ακαδημαϊκό έτος 2025 – 2026. Καθώς πρόκειται για ένα ζήτημα που έχει, ανά διαστήματα, «ταλανίσει» έντονα την πολιτική ζωή της χώρας, κρίνεται σκόπιμο να επιχειρηθεί μια ανασκόπηση του πώς φτάσαμε στο ανωτέρω αποτέλεσμα.
Η «τρικυμιώδης» πορεία του προαναφερθέντος εγχειρήματος δύναται να χωριστεί σε – χονδρικά – τρεις περιόδους: τις ιστορικές βάσεις του περασμένου αιώνα, την πρώτη σοβαρή αναζωπύρωση του 2006 – 2007 και, προφανώς, τις εξελίξεις της τελευταίες πενταετίας, οι οποίες φαίνεται πως έδωσαν μια οριστικά νέα τροπή στη θέση της εκπαίδευσης, μέσα στο κρατικό «γίγνεσθαι». Το παρόν κείμενο θα ασχοληθεί με την πρώτη περίοδο, δηλαδή το πως διαμορφώθηκαν τα παρελθοντικά δεδομένα που, ωστόσο, επηρέασαν τη σύγχρονη πολιτική πραγματικότητα.
Μπορεί το εν λόγω μέτρο να έχει συνδεθεί άρρηκτα με την τωρινή κυβέρνηση του Κυριάκου Μητσοτάκη, αλλά οι ρίζες του επεκτείνονται σε βάθος χρόνου. Πιο συγκεκριμένα, περισσότερο από έναν αιώνα πριν, στο Σύνταγμα του 1911. Εξάλλου, η όλη συζήτηση περιστρεφόταν πάντοτε γύρω από το «ακανθώδες» εμπόδιο του Συντάγματος και, για την ακρίβεια, του άρθρου 16, το οποίο προάσπιζε την εγχώρια κρατική τριτοβάθμια εκπαίδευση. Κατ’ επέκταση, όποτε επανερχόταν στην επιφάνεια το ερώτημα της αναγνώρισης τέτοιου είδους ιδιωτικών ιδρυμάτων, ακολουθούταν από το κατά πόσο αυτό θα συνεπάγετο και την αναθεώρηση του συγκεκριμένου τμήματος του Συντάγματος.
Πίσω στις αρχές του 20ου αιώνα, λοιπόν, το κρατικό εκπαιδευτικό «μονοπώλιο» ουσιαστικά δεν υφίστατο. Σε ένα κράτος ακόμη υπό ανάπτυξη, η ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων ήταν ευρέως επιτρεπτή. Άλλωστε, πανεπιστήμια τα οποία έχουν αποτελέσει «ορόσημα» της ελληνικής τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, όπως το Πάντειο και το Πανεπιστήμιο Πειραιώς, ξεκινήσαν τη λειτουργία τους ως ιδιωτικές σχολές (η «Πάντειος» και η «Βιομηχανική Σχολή» Πειραιά, αντίστοιχα). Η κατάσταση εξισορροπήθηκε σχετικά μέσω του Συντάγματος του 1952, το οποίο απαίτησε σχετική κρατική άδεια για τη λειτουργία ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, κάτι που έδινε στους εκάστοτε καθηγητές την ιδιότητα του δημοσίου υπαλλήλου. Με τον μετριασμό αυτό να ισχύει για τις επόμενες δυο δεκαετίες, χρειάστηκε η έλευση μιας ολικής καθεστωτικής αλλαγής, ώστε το βάρος να μετατοπιστεί ολότελα προς την κρατική πλευρά.
Η ιστορική «στροφή», που έθεσε τους όρους της παρούσας λειτουργίας, ελήφθη κατά την ερεβώδη περίοδο της Δικτατορίας. Τα δύο χουντικά Συντάγματα (1968 και 1973) έθεταν ολάκερη την εκπαίδευση κάτω από αυστηρή κρατική εποπτεία. Δεν επρόκειτο, φυσικά, για κάποια ιδεολογική προσκόλληση στο αγαθό της ελεύθερης εκπαίδευσης, αλλά στην ανάγκη να ελέγχεται το περιεχόμενο της διδασκαλίας, ώστε να μην αφυπνίζονταν στους μαθητές και φοιτητές… περίεργες ιδέες, για το τότε βάναυσο καθεστώς.
Η Μεταπολίτευση, παρά την ευρύτερη και αυτονόητη απομάκρυνσή της από τις δικτατορικές πρακτικές, διατήρησε τη συγκεκριμένη προσέγγιση και, μάλιστα, της έδωσε θεμελιώδη χαρακτήρα, μέσω της υιοθέτησης του «περιβόητου» άρθρου 16. Με ρεαλιστικά όλους τους πολιτικούς δρώντες της εποχής να στηρίζουν ανοικτά τον κρατικό παρεμβατισμό και να ενισχύουν τη σχέση εκπαίδευσης – κράτους, το όποιο ζήτημα τέθηκε στον «πάγο», για πάνω από τρεις δεκαετίες.
Το πώς μετακινήθηκε η ευρύτερη πολιτική σκέψη, στο επακόλουθο διάστημα, καθώς και πώς η τριτοβάθμια εκπαίδευση επανήλθε στην «πρώτη σελίδα» της επικαιρότητας, θα εξεταστεί στο επόμενο μέρος.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Γιατί απαγορεύονται τα ιδιωτικά Πανεπιστήμια στην Ελλάδα;, SyntagmaWatch, διαθέσιμο εδώ
- Το 2025 θα λειτουργήσουν τα πρώτα Ιδιωτικά Πανεπιστήμια / Δικαίωμα φοίτησης, Φοιτητικά Νέα, διαθέσιμο εδώ
