Του Ραφαήλ Παπαδόπουλου,
Κάπου στα μέσα του 15ου αιώνα, λίγα χρόνια μετά την Άλωση, έμελλε να ‘ρθει το τέρμα στο τελευταίο οχυρό της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Το κάστρο Σαλμενίκου αποτελούσε ένα από τα σημαντικότερα, τότε, οχυρά του Δεσποτάτου του Μορέως. Οι τελευταίες μέρες του ως το «προπύργιο» της Ρωμιοσύνης ενάντια στην τυραννία προερχόμενη εξ Ανατολίας, θα ήταν και αυτές για τις οποίες θα θυμόμαστε τη μαρτυρική και άγνωστη ιστορία του.
Στους πρόποδες του όρους Παναχαϊκού και κοντά στις πηγές του ποταμού Φοίνικα, που μέχρι τον 20ο αιώνα ονόμαζαν οι ντόπιοι Σαλμενίκο, στην κορυφή μίας ράχης βρισκόταν το ομώνυμο οχυρό. Κανείς βέβαια δεν γνωρίζει από που προέρχεται η ονομασία αυτή, αλλά κάποιοι εικάζουν ότι ίσως προέρχεται από την οικογένεια των Αλλαμάνων που υπήρξαν βαρόνοι της περιοχής, μέχρι και το 1278, όταν η «αυτοκρατορία» κατέρρευσε για πρώτη φορά. Η διάλυση του κράτους τον 13ο αιώνα κατά τη διάρκεια της 4ης Σταυροφορίας, έδωσε την ευκαιρία στους Δυτικούς να χωρίσουν το κράτος και να ορίσουν υποτελή, στην κυριαρχία τους, κράτη (μεταξύ αυτών συγκαταλέγονται οι κτήσεις της Βενετικής Δημοκρατίας, η Λατινική Αυτοκρατορία, το Βασίλειο της Θεσσαλονίκης, το Δουκάτο των Αθηνών, το Δουκάτο της Νάξου και, αυτό που θα μελετήσουμε, το Πριγκιπάτο της Αχαΐας), ενώ τα υπόλοιπα εδάφη δόθηκαν σε Έλληνες ηγεμόνες. Περί τα τέλη του 14ου αιώνα, οι Φράγκοι έχτισαν το κάστρο Σαλμενίκο, για να προσφέρει ασφάλεια στους κατοίκους των γύρω χωριών από πειρατικές εισβολές. Με το πέρας της Φραγκοκρατίας στην Πελοπόννησο, αποκαταστάθηκε η Ρωμαϊκή διοίκηση στην Αχαΐα, το 1430 από τον «προτελευταίο αυτοκράτορα», Ιωάννη VIII Παλαιολόγο.
Περίπου 30 χρόνια αργότερα, το 1460, ο Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής διεξήγαγε την τελευταία του εκστρατεία ενάντια των Ελλήνων, εισβάλλοντας στην Πελοπόννησο και αντιμετωπίζοντας σχεδόν μηδαμινή αντίσταση. Ο τότε ηγεμόνας της περιοχής, Θωμάς Παλαιολόγος, είχε ήδη παραδώσει σημαντικές πόλεις του Δεσποτάτου και η εκστρατεία αυτή φαινόταν να είναι το οριστικό τέλος στη Δυναστεία των Παλαιολόγων. Όντως, όλο το κράτος παραδόθηκε, αλλά ένα κάστρο παρέμεινε ακάθεκτο, το Σαλμενίκο. Ως η τελευταία ελπίδα απέναντι στους Οθωμανούς, το κάστρο φιλοξενούσε περί το 1460, περίπου 6.000 Έλληνες και Αρβανίτες, κάτω από τη διοίκηση του φρούραρχου Κωνσταντίνου Γραίτζα Παλαιολόγου (δεν είχε συγγένεια με την αυτοκρατορική δυναστεία). Ο Μωάμεθ έστειλε αγγελιοφόρο του αιτώντας τους αντιστασιακούς να παραδοθούν, αλλά ο Γραίτζας αρνήθηκε κατηγορηματικά, καθώς έβλεπε τη βαρβαρότητα και τις σφαγές Ελλήνων στις λεηλασίες που διεξήγαγαν οι Τούρκοι. Ο Σουλτάνος αποφάσισε τότε να τους αφανίσει στέλνοντας γενίτσαρους και τα πιο σύγχρονα τότε στρατεύματα του, που μάλιστα, έφεραν τηλεβόλα. Κατάφερε μέσα σε λίγο καιρό να ρίξει τις οχυρώσεις χαμηλότερα της ακροπόλεως του Σαλμενίκου, αλλά στα υψώματα η αντίσταση συνεχιζόταν πίσω από τα τείχη του κεντρικού κάστρου. Μετά από 10 μήνες άκαρπης πολιορκίας, ο Μωάμεθ μήνυσε στον Γραίτζα ότι αν παραδοθεί θα τον αφήσει να φύγει και μάλιστα με τιμές! Ο Παλαιολόγος συμφώνησε, αλλά ανοίγοντας τις πύλες έστειλε μπροστά Τούρκους αιχμαλώτους, αφού κατάλαβε ότι ήταν δόλος. Και είχε δίκιο, αφού οι Οθωμανοί τους όρμισαν. Περί τον Αύγουστο του 1461, οι πύλες άνοιξαν μετά από συμφωνία του Γραίτζα με τοπικό Οθωμανό ηγεμόνα, έτσι ώστε οι Έλληνες να υποχωρήσουν στα γειτονικά εδάφη την Ναυπάκτου, που κυριαρχούνταν από τους Βενετούς. Οι Έλληνες στρατιώτες έπειτα, συγκαταλέχθηκαν στον ενετικό στρατό και ο Γραίτζας έγινε «διοικητής του ελαφρού ιππικού». Ο Μέγας Βεζίρης των Οθωμανών είπε ότι, «συνάντησα πολλούς άνδρες στην Πελοπόννησο, αλλά κανέναν σαν αυτόν» (τον Γραίτζα).
Σήμερα, από το κάστρο σώζονται ελάχιστα στοιχεία, με πολύ λίγες οχυρώσεις να έχουν παραμείνει. Ο κύριος λόγος που σχεδόν τίποτα δεν έχει απομείνει από το κάστρο οφείλεται στις συνεχείς κατολισθήσεις και το γεγονός ότι μεγάλο μέρος του εδάφους έχει υποχωρήσει. Κάποιοι λένε ότι οι Ενετοί, στη διάρκεια διαμάχης με τους Τούρκους, απέσπασαν εδάφη της Πελοποννήσου, μεταξύ αυτών και το κάστρο Σαλμενίκο, το οποίο λέγεται ότι ίσως ανατινάχτηκε από τους Ενετούς για να μην χρησιμοποιηθεί μετέπειτα από τους Οθωμανούς. Το κάστρο, επίσης, ονομάζεται και της Οργιάς ή της Ωριάς, σύμφωνα με μία λαϊκή παράδοση. Αν θελήσετε να το επισκεφθείτε θα πρέπει να περάσετε από το Κάτω και Άνω Σαλμενίκο, χωριά που βρίσκονται στους πρόποδες της ακρόπολης και, σύμφωνα με ερευνητές, λέγεται ότι η πρόσβαση στο κύριο κάστρο είναι αδύνατη. Κοντά στο Σαλμενίκο βρίσκεται, παρόλα αυτά, ένα γεφύρι από την ίδια εποχή, το οποίο εξακολουθεί μέχρι και σήμερα να στέκει απαράλλαχτο, ενώνοντας το Άνω Σαλμενίκο με τα εγκαταλελειμμένα Τσετσεβοχώρια.
Είναι θλιβερό το γεγονός πως δεν έχει απομείνει σχεδόν τίποτα από το κάστρο και αποτελεί μυστήριο το πως αυτοί οι λιγοστοί άνδρες κατάφεραν να κρατήσουν τα οχυρώματα και τη ρωμαϊκή σημαία ψηλά, ένα χρόνο μετά την καταστροφή και του τελευταίου διαδόχου βυζαντινού κράτους. Ελπιδοφόρο αποτελεί παρόλα αυτά το γεγονός ότι σημαντικοί στρατηγοί και συνεχιστές των δυναστειών κατάφεραν να ξεφύγουν στη Δύση, κρατώντας έτσι το βυζαντινό πνεύμα ζωντανό.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Κάστρο Σαλμενίκου, kastra.eu, διαθέσιμο εδώ
- Κάστρο Σαλμενίκου, hellenicaworld.com, διαθέσιμο εδώ
- Κωνσταντίνος Γραίτζας Παλαιολόγος…Ο μόνος άνδρας στον Μοριά, defence-point.gr, διαθέσιμο εδώ
