Της Ευθυμίας Γκαμπέση,
Ένας πιασάρικος τίτλος που «ιντριγκάρει» είναι, αναμφίβολα, ένας καλός λόγος για να ρίξεις μία δεύτερη ματιά σε ένα βιβλίο, και να το διαβάσεις φυσικά. Για μια τέτοια περίπτωση πρόκειται και το νέο βιβλίο του Χ. Α. Χωμενίδη Ξέρει η πάπια που είναι η λίμνη: Ιστορίες και αμαρτίες που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Πατάκη. Πρόκειται για έναν τίτλο τόσο «λογοπαιγνιακό» όσο και κυριολεκτικό, αναφορικά με το δεύτερο σκέλος.
Γεννημένος τον Αύγουστο του 1966, ο Χ. Α. Χωμενίδης σπούδασε στη Νομική Σχολή. Το Σοφό παιδί εκδίδεται το 1993, ενώ έπονται δώδεκα μυθιστορήματα, αρκετά διηγήματα, τα οποία έχουν μεταφραστεί σε αγγλικά, γαλλικά, ισπανικά, τούρκικα κ.ά. Στον Φοίνικα έχει απονεμηθεί το Βραβείο Μυθιστορήματος Public, ενώ στο Νίκη έχει απονεμηθεί το Βραβείο Μυθιστορήματος του περιοδικού «Αναγνώστης», αλλά και το Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας. Μάλιστα, το τελευταίο μετουσιώθηκε το 2017 σε θεατρική παράσταση σε σκηνοθεσία του Σταμάτη Φασουλή. Τον Νοέμβριο του 2021 το ίδιο έργο έλαβε το Βραβείο Ευρωπαϊκού Βιβλίου.
Περί τίνος, όμως, πρόκειται η συγκεκριμένη παροιμία; Για τους ανθρώπους που ξέρουν τι τους γίνεται, που γνωρίζουν πώς πρέπει να δράσουν, που γνωρίζουν τι είναι το καλύτερο να κάνουν σε μία περίσταση. Και, πράγματι, είναι ένα βιβλίο στο οποίο κεντρικός πυλώνας είναι η ανθρώπινη συνείδηση, η αυτογνωσία και η κανονιστική —ή μη— συμπεριφορά.
Αν νομίζατε ότι πρόκειται για ένα κλασικό μυθιστόρημα ή μία εξιστόρηση μίας τρελής ιστορίας ενός ανθρώπου, τότε κάνετε λάθος. Το έργο συνθέτουν πολυάριθμες βραχύβιες ιστορίες, οι οποίες δεν έχουν έναν πρωταγωνιστή. Σε κάθε «επεισόδιο» οι κεντρικοί ήρωες αλλάζουν, ο «θίασος» είναι μεγάλος. Βλέπουμε την οπτική γωνία νέων ανθρώπων, γυναικών, αγοριών, μέχρι και ενός σαλαχιού! Ναι, καλά διαβάσατε, μάλιστα είναι η εναρκτήρια ιστορία, με ένα σαλάχι να θυσιάζεται, για να σώσει την υπόληψη ενός άμοιρου ανθρώπου.
Και τι είναι αυτό που εξιστορείται; Μα αυτό που φανερώνει και ο ίδιος ο τίτλος, εμπειρίες, παραπτώματα, αμαρτίες, τόσο αλλόκοτες όσο και λογικές σκέψεις και μία ποικιλία από καθοριστικά συναισθήματα. Με άλλα λόγια, ξεδιπλώνεται ένα μωσαϊκό ιστοριών με διαφορετικές αφετηρίες, σκοπούς και καταλήξεις. Μεταξύ άλλων, βλέπουμε τον νεαρό Νικολακόπουλο ως σοφέρ ενός υποναύαρχου να περνάει με μία αναπάντεχη παρέα την Πρωτοχρονιά του 1991 ή έναν συγγραφέα που έβρισκε κάθε ευκαιρία, για να ταξιδεύει στην Αμερική, με σκοπό να «διαδώσει την ελληνική λογοτεχνία».
Ακόμη και το χωροχρονικό επίπεδο μετατοπίζεται συνεχώς. Μπορεί στη μία ιστορία να βρισκόμαστε στην Κατοχή, στην επόμενη στο σήμερα με θέμα τις φυλετικές ταυτότητες και την επόμενη στον Εμφύλιο. Όλοι, όμως, έχουν διαφορετικό υπόβαθρο και κοινωνικά ερεθίσματα. Άλλοι είναι πιο τολμηροί και δε φοβούνται να κάνουν το παραπάνω βήμα, άλλοι πιο δειλοί αναλογιζόμενοι το ρίσκο των πράξεων τους. Αξιοσημείωτη είναι και η γκάμα θεμάτων που θίγονται καθ’ όλη τη διάρκεια του βιβλίου: ομοφυλοφιλία, κοινωνικές νόρμες, σεξ, προκαταλήψεις.
Επιπρόσθετα, διακρίνεται ένα μοτίβο και μία γενικότερη κατεύθυνση. Αρχικά, πολλοί από τους χαρακτήρες καταλήγουν στον θάνατο. Πεσιμιστικό, άδοξο μπορεί να σκεφτείτε αλλά όχι, δεν πρόκειται για κάτι τέτοιο. Άλλες φορές ο θάνατος έχει σκοπό και αιτία από πίσω και άλλοτε… απλώς προκύπτει. Το σημαντικό είναι ότι έχουν συνείδηση των πραγμάτων, έχουν υπολογίσει τις πιθανές εκδοχές και εκβάσεις των πράξεων τους, διαθέτουν το προσόν μίας λανθάνουσας αυτογνωσίας. Το νόημα, ωστόσο, δεν είναι αυτό, αλλά ο παράγοντας του χρόνου.
Ο χρόνος τα φανερώνει όλα, με το πέρασμά του δεν έχει και πολύ μεγάλη σημασία πια τίποτα εφήμερο και στιγμιαία σημαντικό. Ούτε καν οι Πανταζόπουλοι δεν υπέκυψαν, τα αδέλφια που ήταν ζευγάρι και το έκρυβαν για τη μισή τους ζωή! Εδώ μπαίνει και η παράμετρος της νεότητας. Βλέπετε, πολλά ανέχεται ο άνθρωπος, όταν είναι νέος, όταν αντί για την άνεση θα προτιμήσει την καλοπέραση, όταν αντί για τη χλιδή θα προτιμήσει τη μοναδική εμπειρία, και ας είναι σε ένα κρύο δωμάτιο ξενοδοχείου χωρίς φεγγίτη, παρά μονάχα μία καλή συντροφιά που κάνει το όλο σκηνικό, τουλάχιστον, ρομαντικό, ειδυλλιακό.
Εξαιρετικά ενδιαφέρουσες είναι και οι αναφορές από τον συγγραφέα στον ίδιο του τον εαυτό, άλλες φορές διακριτικά και άλλες έκδηλα. Όπως, για παράδειγμα, ο Χρήστος Χωμενίδης, ο μεγάλος δικηγόρος αλλά και ο Χ, ο συγγραφέας βιβλίων που τον ενοχλούσε ο φεγγίτης στο δωμάτιο 509, τα παράπονά του… στον χρόνο! Μέσα από τον τρόπο γραφής του συγγραφέα υπάρχει η αίσθηση ότι επικοινωνεί με τον αναγνώστη, σαν να του μιλάει, να του αφηγείται την κάθε ιστορία διαφορετικά, αλλά με το ίδιο πάθος και τον ίδιο δυναμισμό.
Ανακεφαλαιώνοντας, πρόκειται για ένα έργο στο οποίο εξυμνούνται η ζωή, η συνείδηση, επανάσταση. Συνοψίζεται όλη η τρέλα, ο φόβος και η ευθυμία της ανθρώπινης ζωής. Μάθε από το παρελθόν, ζήσε το σήμερα, προετοιμάσου για το αύριο, άλλωστε «η ζωή είναι ένα χαρτί που σβήνεται για να ξαναγραφτεί και ξαναγράφεται και ξανασβήνεται».
