Της Τάνιας Στέφου,
Καταναλωτής θεωρείται κάθε φυσικό ή νομικό πρόσωπο για το οποίο προορίζονται τα προϊόντα ή οι υπηρεσίες που προσφέρονται στην αγορά ή το οποίο κάνει χρήση τέτοιων προϊόντων ή υπηρεσιών, εφόσον αποτελεί τον τελικό αποδέκτη τους (Μπαμπινιώτης). Σύμφωνα με τον Ν. 2251/1994, καταναλωτής είναι, συγκεκριμένα, κάθε φυσικό ή νομικό πρόσωπο ή ενώσεις προσώπων χωρίς νομική προσωπικότητα για τις οποίες προορίζονται τα προϊόντα ή οι υπηρεσίες που προσφέρονται στην αγορά και τα οποία κάνουν χρήση των προϊόντων ή των υπηρεσιών αυτών, εφόσον αποτελούν τον τελικό αποδέκτη τους.
Καταναλωτής είναι και αα) Κάθε αποδέκτης διαφημιστικού μηνύματος, ββ) Κάθε φυσικό ή νομικό πρόσωπο που εγγυάται υπέρ καταναλωτή εφόσον δεν ενεργεί στο πλαίσιο της επαγγελματικής ή επιχειρηματικής δραστηριότητας του. Ο καταναλωτής καταναλώνει, διαφορετικά μπορεί να ειπωθεί ότι είναι αυτός που αγοράζει, με σκοπό να ικανοποιήσει τις ανάγκες του για της απόκτηση και ανάλωση ως αγοραστής. Ο καταναλωτής στην σύγχρονη κοινωνία με την συναλλαγή εξυπηρετεί τις ψυχολογικές και βιολογικές ανάγκες του, ανεξάρτητα από την κοινωνική ομάδα που εντάσσεται, άλλα και την ομαδοποίηση των συμφερόντων σε μια καπιταλιστική κοινωνία με προσανατολισμό στις οικονομικές απαιτήσεις.
Με τον νόμο 4512/2018 μεταρρυθμίστηκε σε μεγάλη έκταση ο νόμος 2251/1994. Σύμφωνα με το νέο άρθρο 1α του νόμου 2251/1994 ως καταναλωτής νοείται «κάθε φυσικό πρόσωπο το οποίο ενεργεί για λόγους οι οποίοι δεν εμπίπτουν στην επιχειρηματική εμπορική, βιοτεχνική η ελευθερία επαγγελματικής του δραστηριότητας». Ο νομοθέτης υιοθέτησε ως γενικό ορισμό του καταναλωτή, σε ξεχώρισμα με την προηγούμενη ρύθμιση, το «στενό» ορισμό. Ως καταναλωτές εννοούνται επομένως, μόνο τα φυσικά πρόσωπα, που συναλλάσσονται για να καλύψουν τις οικογενειακές ή τις προσωπικές τους ανάγκες, και όχι στο πλαίσιο της επιχειρηματικής η επαγγελματικής τους δραστηριότητας. Όπως αναφέρεται και στην Αιτιολογική Έκθεση, «ουσιαστικό κριτήριο για τον χαρακτηρισμό ενός συμβαλλόμενου ως καταναλωτή αποτελεί η κάλυψη ίδιων καταναλωτικών αναγκών και η ερασιτεχνική ιδιότητα του με την οποία συμβάλλεται».
Ο νομοθέτης του νόμου 4512/2018 επέλεξε την ενοποίηση του ορισμού του καταναλωτή, έβαλε όμως εξαίρεση στην περίπτωση της διάταξης του άρθρου 2, που αφορά στον έλεγχο την Γενικών ορών Συναλλαγών (ΓΟΣ), όρων δηλαδή που έχουν προ διατυπωθεί μονομερώς από τον προμηθευτή (Ασφαλιστική εταιρεία, πάροχο τηλεπικοινωνιών υπηρεσιών, τράπεζα κ.α.) σ απεριόριστο αριθμό για χρήση μελλοντικών συμβάσεων. Ειδικότερα, οι παρ. 1-8 του άρθρου 2 εφαρμόζονται κατ’ αρχήν επί Γ.Ο.Σ. που περιλαμβάνονται σε συμβάσεις που έχουν συνάψει καταναλωτές, κατά την έννοια του άρθρου 1α. Στην παρ. 9, όμως, ο νομοθέτης διευρύνει το πεδίο εφαρμογής του άρθρου 2 τόσο από αντικειμενική όσο και από υποκειμενική άποψη του, προβλέποντας ότι οι διατάξεις του εφαρμόζονται σε περαιτέρω περιπτώσεις, έστω και αν ο αντισυμβαλλόμενος του προμηθευτή δε διαθέτει την καταναλωτική ιδιότητα κατά τους ορισμούς του άρθρου 1α.
Σημαντικό ρόλο στις σχέσεις μεταξύ της τράπεζας και των αντισυμβαλλομένων με αυτήν προσώπων έχει το δίκαιο προστασίας του καταναλωτή, το οποίο αποτελεί μια εξειδίκευση των αρχών της καλής πίστης και των εν γένει υποχρεώσεων ασφάλειας και πρόνοιας των συναλλασσόμενων, όπως αναφέρονται στις διατάξεις του Αστικού Κώδικα. Στο δίκαιο προστασίας του καταναλωτή ο καταναλωτής χρήζει προστασίας λόγω της ασυμμετρίας πληροφόρησης και της μειωμένης διαπραγματευτικής του ικανότητας έναντι του προμηθευτή. Αναφορικά με τις συναλλαγές της τράπεζας με πελάτες της καταναλωτές, συνήθως τυγχάνουν εφαρμογής τα άρθρα 2, 4θ, 8,9,10, ενώ προβλέπεται και ειδική ρύθμιση για οφειλές από καταναλωτικά δάνεια και πιστωτικές κάρτες στο άρθρο 14 παρ. 11.
Η Ολομέλεια του Αρείου Πάγου κατέληξε στο συμπέρασμα ότι:
Α) Ο δανειολήπτης επαγγελματικού ή επιχειρηματικού δανείου θεωρείται τελικός αποδέκτης των πιστωτικών υπηρεσιών της τράπεζας και συνεπώς και καταναλωτής υπό την έννοια του άρθρου 1 παρ. 4 περ. α του ν. 2251/1994.
Β) Ο εγγυητής υπέρ τέτοιου δανειολήπτη και ιδίως αυτός που εγγυήθηκε ως αυτοφειλέτης (παραιτούμενος των ενστάσεων), ο οποίος δεν ενεργεί στο πλαίσιο επαγγελματικής ή επιχειρηματικής δραστηριότητάς του, εμπίπτει στο πεδίο προστασίας του άνω νόμου, λόγω του παρεπομένου χαρακτήρα της εγγύησης.
Ως αποδέκτης των τραπεζικών υπηρεσιών θεωρείται καταρχήν ο πελάτης της Τράπεζας που καταρτίζει με αυτήν σύμβαση για την εξυπηρέτηση προσωπικών και όχι επαγγελματικών αναγκών. Εξειδικεύοντας περισσότερο την προσέγγιση αυτή είναι δυνατόν να λεχθεί ότι οι διατάξεις του ν. 2251/94 είναι εφαρμοστέες ευθέως στον τομέα του λεγόμενου retail banking, όρος ο οποίος αποδίδεται στα ελληνικά ως «τραπεζικές υπηρεσίες προς καταναλωτές» και περιλαμβάνει τουλάχιστον τις τραπεζικές συμβάσεις παροχής υπηρεσιών που από τη φύση τους προσφέρονται κυρίως σε φυσικά πρόσωπα και όχι για την άμεση ή έμμεση εξυπηρέτηση των επαγγελματικών τους αναγκών, αποτελούν συναλλαγές σχετικά μικρού ύψους και παρουσιάζουν σχετική ομοιομορφία, περιοδικότητα και επαναστατικότητα.
Στις υπηρεσίες αυτές εμπίπτουν οι καταθέσεις χρημάτων ή άλλων κινητών αξιών, οι πράξεις διενέργειας πληρωμών και μεταφοράς κεφαλαίων, οι χορηγήσεις πιστώσεων, η έκδοση και διαχείριση μέσων πληρωμής – πιστωτικών και χρεωστικών καρτών, ταξιδιωτικών και τραπεζικών επιταγών, οι συναλλαγές σε συνάλλαγμα, κινητές αξίες και παράγωγα χρηματοοικονομικά προϊόντα, η διαχείριση χαρτοφυλακίου ή η παροχή συμβουλών για τη διαχείρισή του, η φύλαξη και διαχείριση κινητών αξιών, η εκμίσθωση θυρίδων, οι επενδυτικές υπηρεσίες προς ιδιώτες κ.λ.π.
Οι καταναλωτές έχουμε δικαιώματα. Δικαιώματα που έχουν θεσμοθετηθεί τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε εθνικό επίπεδο. Συνήθως, μιλάμε για το κεκτημένο των καταναλωτών, δηλαδή για τα κατοχυρωμένα δικαιώματα μας μέσω νομοθεσίας. Όταν λοιπόν μιλάμε για την νομοθετική κατοχύρωση των δικαιωμάτων μας εννοούμε το Δίκαιο Καταναλωτή. Το Δίκαιο Καταναλωτή αποτελείται από πολλούς και διαφορετικούς κανόνες. Αυτοί οι κανόνες βοηθούν τους καταναλωτές να κάνουν σωστές και καλά πληροφορημένες επιλογές. Επιτρέπουν να αυξάνεται η εμπιστοσύνη των καταναλωτών στην αγορά και να αποφεύγονται διαφωνίες και διαφορές ανάμεσα στους καταναλωτές και τις επιχειρήσεις ή ακόμη και κυρώσεις. Η εφαρμογή του Δικαίου του Καταναλωτή δε μπορεί να περιοριστεί ούτε να εξαιρεθεί οποιαδήποτε επιχείρηση από την εφαρμογή του.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Γ. Δέλλιος στο: Δίκαιο Προστασίας Καταναλωτών, Ελληνικό – Ενωσιακό, Κατ’ άρθρο ερμηνεία
του Ν 2251/1994 και άλλων σχετικών νομοθετημάτων, σελ. 101, Εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη. - ΑΠ 1679/2008, ΕφΑθ 63/2012.
